Sedulius Presbyter, Carmen Paschale

Paschales quicumque dapes conviva requiris,

Dignatus nostris accubitare toris,

Pone supercilium, si te cognoscis amicum,

Ne quaeras opus hic codicis artificis:

5

Sed modicae contentus adi solemnia mensae,

Plusque libens animo, quam satiare cibo.

At si magnarum caperis dulcedine rerum,

Divitiasque magis deliciosus amas,

Nobilium nitidis doctorum vescere coenis,

10

Quorum multiplices nec numerantur opes.

Illic invenies, quidquid mare nutrit edendum,

Quidquid terra creat, quidquid ad astra volat.

Cerea gemmatis flavescunt mella canistris,

Collucentque suis aurea vasa favis.

15

At nos exiguum de paupere carpsimus horto,

Rubra quod appositum testa ministrat, olus.

Cum sua gentiles studeant figmenta poetae

Grandisonis pompare modis, tragicoque boatu,

Ridiculove Getae, seu qualibet arte canendi

Saeva nefandarum renovent contagia rerum

5

Et scelerum monumenta canant, rituque magistro

Plurima Niliacis tradent mendacia biblis:

Cur ego Davidicis assuetus cantibus odas

Chordarum resonare decem, sanctoque verenter

Stare choro, et placidis coelestia psallere verbis,

10

Clara salutiferi taceam miracula Christi?

Cum possim manifesta loqui, Dominumque tonantem

Sensibus, et toto delectet corde fateri,

Qui sensus, et corda dedit, cui convenit uni

Facturam servire suam, cui jure perenni

15

Arcibus aethereis una est cum patre potestas,

Par splendor, communis apex, sociale cacumen,

Aequus honor, virtus eadem, sine tempore regnum,

Semper principium, sceptrum juge, gloria consors,

Majestas similis: haec est via namque salutis,

20

Haec firmos ad dona gradus paschalia ducit.

Haec mihi carmen erit: mentes huc vertite cuncti.

Hanc constanter opem laesis adhibete medullis,

Quos lethale malum, quos vanis dedita curis

Attica Cecropii serpit doctrina veneni,

25

Sectantesque magis vitam spirantis odorem

Legis, Athenaei paedorem linquite pagi.

Quid labyrintheo, Thesidae, erratis in antro,

Caecaque Daedalei lustratis limina tecti?

Labruscam placidis quid adhuc praeponitis uvis,

30

Neglectisque rosis, saliuncam sumitis agri?

Quid lapides, atque aera coli, quid fana profanis

Proderit, et mutis animas damnare metallis?

Parcite pulverei squalentia jugera campi,

Et steriles habitare plagas, ubi gignere fructum

35

Arida nescit humus: nec de tellure cruenta

Livida mortiferis vellatis toxica succis,

Tartareis damnata cibis: sed amoena vireta

Florentum semper nemorum, sedesque beatas

Per latices intrate pios, ubi semina vitae

40

Divinis animantur aquis, et fonte superno

Laetificata seges spinis mundatur ademptis,

Ut messis queat esse Dei, mercisque futurae

Maxima centenum cumulare per horrea fructum.

Omnipotens aeterne Deus, spes unica mundi,

45

Qui coeli fabricator ades, qui conditor orbis,

Qui maris undisonas fluctu surgente procellas

Mergere vicinae prohibes confinia terrae,

Qui solem radiis, et lunam cornibus imples,

Inque diem, ac noctem lumen metiris utrumque,

50

Qui stellas numeras, quarum tu nomina solus,

Signa, potestates, cursus, loca, tempora nosti,

Qui diversa novam formasti in corpora terram,

Torpentique solo viventia membra dedisti,

Qui pereuntem hominem vetiti dulcedine pomi

55

Instauras meliore cibo, potuque sacrati

Sanguinis infusum depellis ab angue venenum,

Qui genus humanum praeter quos clauserat arca

Diluvii rapida spumantis mole sepultum

Una iterum de stirpe creas, ut mystica virtus,

60

Quod carnis delicta necant, hoc preasule ligno

Monstraret liquidas renovari posse per undas;

Totum namque lavas uno baptismate mundum:

Pande salutarem paucos quae ducit in urbem

Angusto mihi calle viam, verbique lucernam

65

Da pedibus lucere meis, ut semita vitae

Ad caulas me ruris agat, qua servat amoenum

Pastor ovile bonus, qua vellere praevius albo

Virginis agnus ovis, grexque omnis candidus intrat,

Te duce, difficilis non est via, subditur omnis

70

Imperiis natura tuis: rituque soluto

Transit in adversas jussu dominante figuras.

Si jubeas mediis segetes arere pruinis,

Messorem producet hiems: si currere mustum

Vernali sub sole velis, florentibus arvis

75

Sordidus impressas calcabit vinitor uvas,

Cunctaque divinis parebunt tempora dictis.

Indicio est antiqua fides, et cana priorum

Testis origo patrum, nullisque abolenda per aevum

Temporibus constant virtutum signa tuarum,

80

Ex quibus audaci perstringere pauca relatu

Vix animis committo meis, silvamque patentem

Ingrediens, aliquos nitor contingere ramos.

Nam centum licet ora movens, vox ferrea clamet,

Centenosque sonos humanum pectus anhelet,

85

Cuncta quis expediet, quorum nec lucida coeli

Sidera, nec bibulae numeris aequantur arenae?

Primus ab usque chao meritis vivacibus Enoch

Multa per innumeros jam saecula contigit annos,

Natura perdente modum, quem jure creandi

90

Terra tulit: genitum sed mors miratur ademptum.

Saucia jam vetulae marcebant viscera Sarae,

Grandaevo consumpta situ, prolemque negabat

Frigidus annoso moriens in corpore sanguis:

Cum, seniore viro, gelidi praecordia ventris

95

In partum tumuere novum, tremebundaque mater

Algentes onerata sinus, spem gentis opimae

Edidit, et serum suspendit ad ubera natum.

Mactandumque Deo pater obtulit, at sacer ipsam

Pro pueri jugulis aries mactatur ad aram.

100

O justi mens sancta viri! pietate remota,

Plus pietatis habens, contempsit vulnera nati,

Amplexus praecepta Dei, typicique cruoris

Auxilio ventura docet, quod sanguine fuso

Humana pro gente pius occumberet Agnus.

105

Loth Sodomae fugiente chaos, dum respicit uxor,

In statuam mutata salis, stupefacta remansit,

Ad poenam conversa suam: quia nemo retrorsum,

Noxia contempti vitans discrimina mundi,

Aspiciens, salvandus erit, nec debet arator

110

Dignum opus exercens, vultum in sua terga referre.

Ignibus innocuis flagrans apparuit olim

Non ardens ardere rubus, nec juncta calori

Materies alimenta dabat, nec torrida vivens

Sensit damna frutex, sed amici fomitis aestu

115

Frondea blanditae lambebant robora flammae.

Mitis in immitem virga est animata draconem,

Per flexos sinuata globos, linguisque trisulcis

Squamea colla tumens, inimicos ore chelydros

Sorbuit, et proprii redit in virgulta rigoris.

120

Pervia divisi patuerunt caerula ponti

In geminum revoluta latus, nudataque tellus

Cognatis spoliatur aquis, ac turba pedestris

Intrat in absentis pelagi mare, perque profundum

Sicca peregrinas stupuerunt marmora plantas.

125

Mutavit natura viam, mediumque per aequor

Ingrediens populus, rude jam baptisma gerebat:

Cui dux Christus erat; clamat nam lectio, Multas

Vox Domini super exstat aquas; vox denique verbum est,

Verbum Christus adest, geminae qui consona legis

130

Testamenta regens, veterem patefecit abyssum,

Ut doctrina sequens planis incederet arvis.

Quid referam, innumeras coelesti pane catervas

Angelicos sumpsisse cibos, nimbisque superni

Nectaris, aeria populum dulcedine pastum,

135

In pluviis habuisse dapes, et in imbribus escas?

Rursus in exustis sitiens exercitus arvis,

Qua nimium loca sicca diu, qua terra negatis

Aegra jacebat aquis, qua spes ablata bibendi,

Vivendique fuit, subitas arente metallo

140

Hausit aquas, sterilique latex de rupe cucurrit,

Et jejuna novum vomuerunt marmora potum.

His igitur jam sacra tribus dans munera rebus,

Christus erat panis, Christus petra, Christus in undis.

Angelicis tremefacta minis affatur asella

145

Sessorem per verba suum, linguaque rudenti

Edidit humanas animal pecuale loquelas.

Sol stetit ad Gabaon, mediique cacumine coeli

Fixit anhelantem dilato vespere lucem,

Insolitus frenare diem, nec luna cucurrit

150

Ordine pigra suo, donec populantibus armis,

Fervidus ingentem gladius consumeret hostem,

Conjurante polo: jam tunc famulata videbant

Sidera venturum, praemisso nomine, Jesum.

Heliam corvi quondam pavere ministri,

155

Praebentes sine more dapes, alesque rapinis

Deditus, atque avido saturans cava guttura rostro,

Tradidit illaesam jejunis morsibus escam.

Nunc bonus Heliae, qui perfidus antea Noe,

Abluit in terris, quidquid deliquit in undis.

160

Plenus at ille Deo, postquam miracula terris

Plura dedit, meritisque suis succedere dignum

Haeredem propriae fecit virtutis amicum,

Aurea flammigeris evectus in astra quadrigis,

Qua levis aethereos non exprimit orbita sulcos,

165

Sidereum penetravit iter, curruque corusco

Dexteriora petens, spatio majore triumphum

Duxit, et humani metam non contigit aevi.

Quam bene fulminei praelucens semita coeli

Convenit Heliae! merito qui, et nomine fulgens,

170

Hacope dignus erat: nam si sermonis Achivi

Una per accentum mutetur littera, sol est.

Ultima labentis miseratus tempora lucis,

Ter quinos quondam regi Deus addidit annos,

Usus jure suo, patefactaque limina claudens

175

Mortis, ab occasu vitam convertit in ortum.

Jonas puppe cadens, ceto sorbente voratus,

In pelago non sensit aquas, vitale sepulcrum,

Ne moreretur, habens, tutusque in ventre ferino,

Depositum, non praeda fuit, vastumque per aequor

180

Venit ad ignotas inimico remige terras.

Cum, spirante Deo, Babylonia sacra negarent

Tres una cum mente viri, durumque subirent

Exitium saevi Chaldaea lege tyranni,

Cujus Achaemeniam rabies accenderat iram

185

Plus fornace sua, medios truduntur in ignes,

Nil audente rogo, tantoque ardore calentes

Cordis, imagineae vincunt incendia poenae

Igne animi. O quanta est credentum gloria! flammis

Ardentis fidei restincta est flamma camini.

190

Digna sed immitem mox perculit ultio regem.

Nam quod ab humana vecors pietate recessit,

Agrestes pecudum consors fuit ille per herbas,

Aulica depasto mutans convivia feno.

Pronus ab amne bibit, septenaque tempora lustrans,

195

Omnibus hirsutus silvis, et montibus errat.

Nec minus et Darii furuerunt jussa tyranni.

Ecce etenim sceleri scelus addidit ira furentis,

Hebraeumque decus Daniel decernitur insons

Jejunis cibus esse feris, sed bellua justo

200

Mitis facta viro, sanctos ne laederet artus,

Coepit amare famem, rabies mollita furorem

Deposuit, saevisque in faucibus ira quievit,

Et didicere truces praedam servare leones.

Dic, ubi sunt, natura, tuae post talia leges?

205

Quis toties tibi jura tulit? quis tartara jussit

Translatum nescire virum, sterilemque marito

Fecundavit anum, sacram praecepit ad aram

Sponte venire pecus, muliebres transtulit artus

In simulacra salis: ramos incendia passos

210

Non ardere dedit: virgultum solvit in anguem;

Per pelagus siccavit iter: mirabile nimbis

Manna pluit, saxo latices produxit ab imo:

Quadrupedem fari plano sermone coegit:

Suspensis rapidas elementis distulit horas:

215

Per volucres hominem pasci dedit atque coruscis

In coelum transvexit equis: jam morte gravato

Adjecit tria lustra viro; praedonis in ore

Naufragio fundavit opem: flagrante camino

Servavit sub rore pios: per pascua regem

220

Pavit, ut hirsutam pecudem, rictusque leonum,

Instimulante fame, jussit nescire furorem?

Nempe Creatori cujus quaecumque videntur

Seu quaecumque latent, et rerum machina sermo est

Omne suum famulatur opus, sequiturque jubentis

225

Imperium, quocumque trahit sententia nutu.

Heu! miseri, qui vana colunt, qui corde sinistro

Religiosa sibi sculpunt simulacra, suumque

Factorem fugiunt, et, quae fecere, verentur.

Quis furor est, quae tanta animos dementia ludit?

230

Ut volucrem, turpemque bovem, tortumque draconem,

Semihominemque canem supplex homo plenus adoret?

Ast alii solem, caecatis mentibus acti,

Affirmant rerum esse patrem, quia rite videtur

Clara serenatis infundere lumina terris,

235

Et totum lustrare polum, cum constet ab istis

Motibus, instabilem rapidis discursibus ignem

Officium, non esse Deum, quique ordine certo

Nunc oritur, nunc occiduas demissus in oras

Partitur cum nocte vices, nec semper ubique est,

240

Nec lumen fuit ille manens in origine mundi,

Cum geminum sine sole diem novus orbis haberet.

Sic lunae quoque vota ferunt, quam crescere cernunt,

Ac minui, stellisque litant, quae luce fugantur.

Hic laticem colit, ille larem, sed jungere sacris

245

Non audent inimica suis, ne lite propinqua

Aut rogus exiguas desiccet fortior undas,

Aut validis tenues moriantur fontibus ignes.

Arboreis alius ponit radicibus aras,

Instituitque dapes, et ramos flebilis orat,

250

Ut natos, charamque domum, dilectaque rura,

Conjugiique fidem, famulos, censumque gubernent.

Lignee, ligna rogas, surdis clamare videris,

A mutis responsa petis, quae jura domorum

Hac ratione regunt, si caesa securibus actis

255

Ardua pendentis sustentent culmina tecti,

Aut subjecta focis dapibus famulentur edendis.

Nonnulli venerantur olus, mollesque per hortos

Numina sicca rigant, verique hac arte videntur

Transplantatorum cultores esse deorum.

260

Plura referre pudet, sanctoque in carmine longum

Vel damnare nefas, ne mollia sentibus uram

Lilia, purpurei neu per violaria campi

Carduus, et spinis surgat paliurus acutis.

Jam satis humanis erroribus addita monstra

265

Risimus, aut tales potius deflevimus actus.

Nunc coeptam juvat ire viam, montemque per altum

Nitentes firmare gradus; properemus in urbem,

Libertatis opem, radians ubi regia fulvis

Emicat aula tholis, ubi dantur digna petenti,

270

Quaerenti spes certa manet, claustrisque remotis,

Pervia pulsanti reserantur limina cordi.

Hic est ille lapis reprobus, quem vertice gestat

Angulus, atque oculis praebet miracula nostris,

Cujus onus leve est, cujus juga ferre suave est.

275

Per digesta prius veteris miracula legis

Rettulimus, sancti conjuncto Spiritus actu

Quae Genitor socia Nati virtute peregit.

Per digesta rudis necnon miracula legis,

Dicemus, sancti conjuncto Spiritus actu

280

Quae Natus socia Patris virtute peregit.

Semper ut una manens deitatis forma perennis,

Quod simplex, triplicet, quodque est triplicabile, simplet.

Haec est vera fides, hanc sprevit habere salutem

Arrius infelix, qui curva per avia rectum

285

Flectere nisus iter, foveam delapsus in atram

Corruit, et tetri mersus petit ima profundi:

Tam vacuus sensu, justae quam tempore poenae,

Visceribus fusis, vacuus quoque ventre remansit.

Demens, perpetui qui non imitanda parentis

290

Jura, caducorum gradibus simulavit honorum!

Namque homines inter natum genitore minorem

Lex carnalis habet, quoniam pater ipse parentis

Filius ante fuit: mox et qui filius est nunc,

Afforet esse pater; sic per genus omne nepotum

295

It nova progenies et avi numerantur avorum.

At Dominus, verbum, virtus, sapientia, Christus,

Et totum commune Patris, de lumine lumen,

De solo solus, cui nec minus est Patre quidquam,

Nec, quo crescat, habet, genitus, non quippe creatus,

300

Ipse est principium: nam sicut clarus habetur

In genitore manens, genitor quoque clarus in ipso

Permanet, et rerum caput est Deus unus ubique.

Non quia qui summus Pater est, et Filius hic est,

Sed quia quod summus Pater est, et Filius hoc est.

305

Sic ait ipse docens: Ego in Patre, et Pater in me est.

Rursus: Ego, atque Pater, unum sumus. Arrius UNUM

Debet scire, SUMUSque Sabellius esse fatendum.

Iste fidem ternam, ast hic non amplectitur unam.

Ambo errore pares, quamquam diversa sequentes;

310

Qualiter assueti varias producere sectas,

Impugnant sua dicta viri, qui brachia nudis

Ostentant exserta humeris, nil tradere docti.

Sed tantum certare cati, prudentia quorum

Stulta jacet, quia vana Deo est sapientia mundi.

315

Hic loquitur nimis, ille tacet; hic ambulat, hic stat;

Alter amat fletus, alter crispare cachinnum,

Diversisque modis par est vesania cunctis.

Interea dum rite viam sermone levamus,

Spesque, fidesque meum comitantur in ardua gressum,

320

Blandius ad summam tandem pervenimus arcem.

En signo sacrata crucis vexilla coruscant:

En regis pia castra micant, tuba clamat herilis,

Militibus sua porta patet; qui militat intret:

Janua vos aeterna vocat, quae janua Christus.

325

Aurea perpetuae capietis praemia vitae,

Arma quibus Domini tota virtute geruntur,

Et fixum est in fronte decus. Decus, armaque porto,

Militiaeque tuae, bone Rex, pars ultima resto.

Hic proprias sedes, hujus mihi moenibus urbis

330

Exiguam concede domum, tuus incola sanctis

Ut merear habitare locis, alboque beati

Ordinis extremus conscribi in saecula civis.

Grandia posco quidem: sed tu dare grandia nosti.

Quem magis offendit, quisquis sperando tepescit.

335

Christe, fave votis, qui mundum in morte jacentem

Vivificare volens, quondam terrena petisti

Coelitus, humanam dignatus sumere formam,

Sic aliena gerens, ut nec tua linquere posses.

Hoc Matthaeus agens, hominem generaliter implet.

340

Marcus ut alta fremit vox per deserta leonis,

Jura sacerdotis Lucas tenet ore juvenci.

More volans aquilae, verbo petit astra Joannes.

Quattuor hi proceres una te voce canentes,

Tempora ceu totidem, latum sparguntur in orbem.

345

Sic et apostolici semper duodenus honoris

Fulget apex numero, menses imitatus, et horas,

Omnibus ut rebus totus tibi militet annus.

Hinc igitur veteris recolens exordia mortis,

Ad vitam properabo novam, lacrymasque serendo,

350

Gaudia longa metam: nam qui deflemus in Adam,

Semina mittentes, mox exsultabimus omnes,

Portantes nostros, Christo veniente, maniplos.

Expulerat primogenitum saevissimus anguis

Florigera de sede virum, blandique saporis

Illecebris lethum misero potarat amarum.

Nec solus meritam praesumptor senserat iram

5

Mortali sub lege jacens, sed prorsus ab ipso

Humanum simul omne genus. Heu! noxia conjux,

Noxia tu conjux magis, an draco perfidus ille?

Perfidus ille draco, sed tu quoque noxia conjux.

Proh dolor! aeterni fuerant duo. Crescere postquam

10

Coepit origo, perit, clademque a semine sumpsit.

Quid numerosa dies, quid tempore proderat illo

Cernere nongentos ultra feliciter annos,

Progeniemque senum decimam spectare nepotum,

Jamque suum nescire genus, cum victa supremis

15

Cursibus, extremae sors irreparabilis horae,

Sera licet, ventura foret, longumque per aevum

Vita brevis nil esse diu cum fine doleret?

Nec reducem spes ferret opem, primique sepulcrum

Terrigenae caeca sorberet fauce nepotes:

20

Ni pius ille sator, culpas ignoscere promptus,

Reddere difficilis, sua ne factura periret,

Quaeque Deo similis vivens astabat imago,

Dissimilis de morte foret, veniale misertus

Instauraret opus, pomisque vetaret acerbis,

25

Quae mandere patres, natorum horrescere dentes,

Donaretque suis semper placatus, ut unde

Culpa dedit mortem, pietas daret inde salutem.

Et velut e spinis mollis rosa surgit acutis,

Nil, quod laedat, habens, matremque obscurat honore:

30

Sic Evae de stirpe sacra veniente Maria,

Virginis antiquae facinus nova virgo piaret:

Ut quoniam natura prior vitiata jacebat

Sub ditione necis, Christo nascente, repasci

Posset homo, et veteris maculam deponere carnis.

35

Haec ventura senes postquam dixere prophetae,

Angelus intactae cecinit properata Mariae,

Et dictum comitata fides, uterumque puellae

Sidereum mox implet onus, rerumque creator

Nascendi sub lege fuit; stupet innuba tensos

40

Virgo sinus, gaudetque suum paritura parentem.

Jamque novem lapsis, decimi de limine mensis

Fulgebat sacrata dies, cum Virgine feta

Promissum complevit opus Verbum caro factum,

In nobis habitare volens; tum maximus Infans

45

Intemerata sui conservans viscera templi,

Illaesum vacuavit iter, pro virgine testis

Partus adest, clausa ingrediens, et clausa relinquens.

Quae nova lux mundo, quae toto gratia coelo!

Quis fuit ille nitor, Mariae cum Christus ab alvo

50

Processit splendore novo? Velut ipse decoro

Sponsus ovans thalamo, forma speciosus amoena

Prae natis hominum, cujus radiante figura

Blandior in labiis diffusa est gratia pulchris.

O facilis pietas! ne nos servile teneret

55

Peccato dominante jugum, servilia summus

Membra tulit Dominus, primique ab origine mundi

Omnia qui propriis vestit nascentia donis,

Obsitus exiguis habuit velamina pannis:

Quemque procellosi non mobilis unda profundi,

60

Terrarum non omne solum, spatiosaque lati

Non capit aula poli, puerili in corpore plenus

Mansit, et angusto Deus in praesepe quievit.

Salve, sancta parens, enixa puerpera Regem,

Qui coelum, terramque tenet per saecula, cujus

65

Numen, et aeterno complectens omnia gyro

Imperium sine fine manet; quae ventre beato

Gaudia matris habens cum virginitatis honore,

Nec primam similem visa es, nec habere sequentem,

Sola sine exemplo placuisti femina Christo.

70

Tunc prius ignaris pastoribus ille creatus

Enituit, quia pastor erat, gregibusque refulsit

Agnus, et angelicus cecinit miracula coetus.

Talia Bethlaeis dum signa geruntur in oris,

Eoi venere Magi, saevumque tyrannum

75

Grandia sollicitis perturbant nuntia dictis:

Judaicis nuper populis Orientis ab axe

Progenitum fulsisse ducem, hoc coelitus astra,

Hoc stellam radiare novam. Ferus arbiter aulae

Aestuat Hebraeae, ratus, hunc succedere posse

80

Mox sibimet, qui primus erat: tunc fronte serena

Nubila mentis habens, clam mandat ubique requiri,

Sicut adorandum, quem tractat fraude necandum.

Quid furis, Herodes? Christum sermone fateris,

Et sensu jugulare cupis, legemque legendo

85

Negligis, et Regi regum tua regna minaris.

Ne tamen insano careant tua nomina facto,

Patrandum sub honore crucis, sed crimine gentis,

Herodes alius, quod tu molire, videbit.

Ergo alacres summo servantes lumina coelo

90

Fixa Magi, sidusque micans regale secuti,

Optatam tenuere viam quae lege futura

Duxit adorantes sacra ad cunabula gentes:

Thesaurisque simul pro relligione solutis,

Ipsae etiam ut possent species ostendere Christum,

95

Aurea nascenti fuderunt munera regi,

Thura dedere Deo, myrrham tribuere sepulcro.

Cur tria dona tamen? quoniam spes maxima vitae est:

Hunc numerum confessa fides, et tempora summus

Cernens cuncta Deus, praesentia, prisca, futura,

100

Semper adest, semperque fuit, semperque mauebit

In triplici virtute sui. Tunc coelitus illi

Per somnum moniti contemnere jussa tyranni,

Per loca mutati gradientes devia callis,

In patriam rediere suam. Sic nos quoque sanctam

105

Si cupimus patriam tandem contingere, postquam

Venimus ad Christum, jam non repetamus iniquum.

Ergo ubi delusum se comperit, impius iram

Rex aperit, si jure queat rex ille vocari,

Qui pietate caret, propriam qui non regit iram;

110

Ereptumque gemens facinus sibi, ceu leo frendens,

Cujus ab ore tener subito cum labitur agnus,

In totum movet arma gregem, manditque trahitque

Molle pecus, trepidaeque vocant sua pignora fetae

Nequidquam, et vacuas implent balatibus auras.

115

Haud secus Herodes Christo stimulatus adempto,

Sternere collisas parvorum strage catervas

Immerita non cessat atrox. Quo crimine simplex

Turba perit? cur qui vix dum potuere creari,

Jam meruere mori? Furor est in rege cruento,

120

Non ratio; primosque necans vagitus, et audens

Innumerum patrare nefas, puerilia mactat

Millia, plangoremque dedit tot matribus unum.

Haec laceros crines nudato vertice rupit,

Illa genas secuit, nudum ferit altera pugnis

125

Pectus, et infelix mater nec jam modo mater

Orba super gelidum frustra premit ubera natum.

Quis tibi tunc, lanio, cernenti talia sensus?

Quosve dabas fremitus; cum vulnera fervere late

Prospiceres arce ex summa, vastumque videres

130

Misceri ante oculos tantis plangoribus aequor?

Exstinctisque tamen quamvis infantibus absens,

Praesens Christus erat, qui sancta pericula semper

Suscipit, et poenas alieno in corpore sentit.

Ast ubi bissenos aetatis contigit annos,

135

Hoc spatium de carne trahens, aevique meatus

Humana pro parte tulit, senioribus esse

Corde videbatur senior, legisque magistros

Inter ut emeritus residebat jure magister.

Nec mora, quas etenim volitans per tempora mundus

140

Novit habere moras usus majore juventa,

Sex quasi lustra gerens, placidam Jordanis ad undam

Venit ut acciperet hoc, quod dare venerat ipse.

Hunc Baptista potens ut vidit ab amne Joannes,

Quem matris dum ventre latet, nondumque creatus

145

Senserat, obstruso jam tunc sermone prophetes,

Ut muto genitore fluens, cui munera linguae

Post noni taciturna diu spiramina mensis

Parto redduntur nato, mox praedicat: Agnus

Ecce Dei, veniens peccatum tollere mundi.

150

Tollere cum dicit, quod non habet, hoc mihi tollit:

Non mala ut ipse gerat, sed ut ipse nocentia perdat.

Qualiter in medias cum lux praeclara tenebras

Funditur, et proprio non offuscata sereno,

Decutit expulsas illaesis vultibus umbras,

155

Sic delicta fugans Salvator nostra gerendo

Tersit, et attactu procul evanescere jussit.

Tunc vada torrentum simplex ingressus aquarum,

In se cuncta lavat nostrae contagia vitae,

Ipse nihil, quod perdat, habens, sanctoque liquentes

160

Corpore mundavit latices, limphasque beavit

Gurgitis, et propriis sacravit flumina membris.

Senserunt elementa Deum, mare fugit, et ipse

Jordanis refluas cursum convertit in undas.

Namque propheta canens: Quidnam est, mare, quod fugis, inquit,

165

Et tu, Jordanis, retro quia subtrahis amnem?

Ergo ubi flumineum post mystica dona lavacrum

Egrediens, siccas Dominus calcavit arenas,

Confestim patuere poli, sanctusque columbae

Spiritus in specie Christum vestivit honore,

170

Mansuetumque docet, multumque incedere mitem,

Per volucrem, quae felle caret, natoque vocato

Voce Patris, triplici Deus ex ratione probatur,

Quod Pater, et Natus, quod spiritus est ibi Sanctus,

Quo manet indignus, qui non numeraverit unum.

175

Inde quaterdenis jam noctibus, atque diebus

Jejunum dapibus, sacro spiramine plenum

Insidiis tentator adit, doctusque per artem

Fallaces offerre dapes, Si filius, inquit,

Cerneris esse Dei, dic, ut lapis iste repente

180

In panis vertatur opem. Miracula tamquam

Haec eadem non semper agat, qui saxea terrae

Viscera frugiferis animans fecundat aristis,

Et panem de caute creat. Hac ergo repulsus

Voce prius, hominem non solo vivere pane,

185

Sed cuncto sermone Dei, labefactus, et amens,

Altera vipereis instaurans arma venenis,

Cum Domino montana petit, cunctasque per orbem

Regnorum monstravit opes: Haec omnia, dicens,

Me tribuente, feres, si me prostratus adores.

190

Quantum perversus, tantum perversa locutus.

Scilicet ut fragilis regni affectaret honores,

Qui populis aeterna parat, monstrumque nefandum

Pronus adoraret, cujus super aethera sedes,

Terra pedum locus est, quem nullus cernit, et omnis

195

Laudat in excelsis summissa voce potestas.

Christus ad haec: Tantum Dominum scriptura, Deumque

Jussit adorari, et soli famularier uni.

His quoque deficiens congressibus, audet iniquus,

Ter sese attollens, animo perstare superbo,

200

Terque volutus humo, fragili confidere bello.

Tunc assumpsit eum sanctam sceleratus in urbem,

Et statuens alti supra fastigia templi,

Si natum genitore Deo tete asseris, inquit,

Impiger e summo demissus labere tecto.

205

Nam Scriptura docet, de te mandasse Tonantem,

Angelicis subvectus eas ut tutior ulnis,

Ad lapidem ne forte pedem collidere possis.

O quam caeca gerit nigro sub pectore corda

Mens tenebris obscura suis! hunc ardua templi

210

Culmina, et erectae quamvis fastigia pinnae

Credidit in praeceps horrescere, maxima summi

Curvavit qui membra poli, coelosque per omnes

Vectus in extremae descendit humillima terrae,

Inferiora petens, sed non excelsa relinquens.

215

Dixerat, et validi confossus cuspide verbi,

Quod tentare suum Dominumque, Deumque nequiret,

Victoris fugit ora gemens. Tunc hoste repulso,

Coelicolae assistunt proceres, coetusque micantes

Angelici Christo famulantur rite ministri.

220

Protinus ergo viros ex piscatoribus aptos

Humanas piscari animas, quae lubrica mundi

Gaudia sectantes, tamquam vaga caerula ponti,

Caecaque praecipites tranant incerta profundi,

Discipulos jubet esse suos, talesque supernae

225

Conciliat vitae, quos non ventosa loquendi

Gloria, nec vana de nobilitate superbus

Sanguis alat, sed fama tacens, humilique refulgens

Mente nitor coelo faciat de plebe propinquos.

Namque stulta potens elegit, et infima mundi,

230

Fortia confringens Deus, et sapientia perdens.

Quin etiam celerem cupiens conferre salutem,

Orandi praecepta dedit, judexque benignus

Indulgenda peti breviter jubet, ut cito praestet,

Sic dicens: Orate patrem, baptismate nostrum,

235

Jure suum: propriumque homini concessit honorem,

Et, quod solus habet, cunctos permisit habere.

Qui Dominum coeli patrem memoramus, in ipso

Jam fratres nos esse decet, nec origine carnis

Germanum tractare odium, sed spiritus igne

240

Flagrantes, abolere doli monumenta vetusti,

Atque novum gestare hominem, ne forsan ab alto

Degenerent terrena Deo: cui nos, duce Christo,

Fecit adoptivos coelestis gratia natos.

Sanctificetur ubi Dominus, qui cuncta creando

245

Sanctificat, nisi corde pio, nisi pectore casto?

Ut mereamur eum nos sanctificare colendo,

Annuat ipse prior, sicut benedicier idem

Se jubet a nobis, a quo benedicimur omnes.

Adveniat regnum jam, jamque scilicet illud,

250

Morte vacans, et fine carens, cui nulla per aevum

Tempora succedunt, quia nescit tempus habere

Continuus sine nocte dies: ubi, principe Christo,

Nobile perpetua caput amplectente corona,

Victor opima ferens gaudebit praemia miles.

255

Hoc jugibus votis, hoc nocte, dieque precemur,

Illius ut fiat coelo, terraque voluntas,

Qui nusquam vult esse nefas, hostemque nocentem,

Utque polo, sic pellat humo, ne corpora nostra,

Tamquam vile solum, saevus sibi vindicet hydrus;

260

Sed, qui cuncta fovet, plena pietate redundans

Omnipotens animas pariter conservet, et artus:

Altera pars etenim coeli sumus, altera terrae.

Annonam fidei speramus pane diurno,

Ne mens nostra famem doctrinae sentiat umquam.

265

A Christo jejuna suo, qui corpore, et ore

Nos saturat, simul ipse manens verbumque, cibusque.

Dulcia nam Domini nostris in faucibus haerent

Eloquia, exsuperantque favos, atque omnia mella.

Debita laxari qui nobis cuncta rogamus,

270

Nos quoque laxemus; proprii nam cautio verbi

Spondentes manifesta tenet, graviusque soluti

Nectimur, alterius si solvere vincla negamus:

Incipietque pius decies millena talenta

Dimittens Dominus, si nos affligere propter

275

Denarios centum conservum senserit ullum,

Tradere confestim tortoribus, inque feroci

Carcere constricti non permittemur abire,

Donec cuncta brevem reddamus ad usque quadrantem.

Non quia nos Dominus, lucis via, semita pacis,

280

In laqueos tentantis agat, sed cum mala nostra

Deserit, ire sinit: nam quisquis retia mundi

Deliciosa sequens, luxus, et gaudia blandae

Perditionis amat, Deus hunc, virtutis amator,

Linquit, et ingreditur, qua se tentatio ducit.

285

Ab hac ergo pedem retro faciamus, et arctum

Corde petamus iter, tenuis qua semita monstrat

Ire per angustam regna ad coelestia portam.

Si cupimus vitare malum, debemus adire,

Sectarique bonum; hic quia liberat, ille trucidat:

290

Hic alit, ille necat: nam quantum sidera terris,

Ignis aquis, lumen tenebris, concordia bellis,

Vita sepulturis, tantum bona longius absunt

Dissociata malis. Dextrum quicumque, necesse est,

Aut laevum gradiatur iter. Sed dextra bonorum

295

Semita conspicuos vocat in sua gaudia justos,

Inque tuos, Patriarcha, sinus: at laeva malorum

Exercet poenas, et ad impia tartara mittit.

Ergo agnis, ovibusque Dei est haec sola voluntas,

Et bona libertas, evadere torva cruenti

300

Ora lupi, vitaque frui per pascua Christi.

Prima suae Dominus, thalamis dignatus adesse,

Virtutis documenta dedit, convivaque praesens

Pascere, non pasci, veniens, mirabile! fusas

In vinum convertit aquas; amittere gaudent

5

Pallorem latices, mutavit laeta saporem

Unda suum, largita merum, mensasque per omnes

Dulcia non nato rubuerunt pocula musto.

Implevit sex ergo lacus hoc nectare Christus;

Quippe ferax qui vitis erat, virtute colona

10

Omnia fructificans, cujus sub tegmine blando

Mitis inocciduas enutrit pampinus uvas.

Post regulus nato quidam moriente rogabat

Flebilis, et supplex Dominum, quo viseret aegrum

Febre laborantem puerum, trepidamque vetaret

15

Labi animam de sede sua; tunc larga potestas,

Credenti quae nulla negat, nec dona retardat,

Velocem comitata fidem, sermone salutem

Concedens facili: Vivit jam filius, inquit,

Perge, tuus. Quantum imperii fert jussio Christi!

20

Non dixit, Victurus erit, sed, Jam quia vivit,

More Dei, qui cuncta prius, quam nata, videndo,

Praeteritum cernit, quidquid vult esse futurum.

Inde salutiferis incedens gressibus, urbes,

Oppida, rura, casas, vicos, castella peragrans,

25

Omnia depulsis sanabat corpora morbis.

Ecce autem mediae clamans ex agmine turbae

Leprosus poscebat opem, variosque per artus

Plus candore miser: Si vis, Domine, inquit, ab istis

Me maculis mundare potes. Volo, Christus ut inquit,

30

Confestim redit una cutis, proprioque decore

Laeta peregrinam mutarunt membra figuram,

Inque suo magis agnitus est vix ille colore.

Forte Petri validae torrebat lampadis aestu

Febris anhela socrum, dubioque in funere pendens

35

Saucia sub gelidis ardebat vita periclis,

Immensusque calor frigus lethale coquebat.

At postquam fessos Domini manus attigit artus,

Igneus ardor abit, totisque exstincta medullis,

Fonte latentis aquae cecidit violentia flammae.

40

Quin etiam rabidas nigrorum depulit iras

Spiritum, ne flatus atrox laceraret iniqua

Peste homines, operisque Dei vexaret honorem,

Quem norat non esse Dei; passimque catervas,

Ut pius, innumeras pulso languore saluti

45

Reddidit, et varia populos a clade levavit.

Inde marina petens, arentes gressibus algas

Pressit, et exiguae conscendens robora cymbae,

Aequoreas intravit aquas; Dominumque sequentes

Discipuli, placido librabant carbasa ponto.

50

Jam procul a terris fuerat ratis, actaque flabris

Sulcabat medium puppis secura profundum,

Cum subito fera surgit hiems, pelagusque procellis

Vertitur, et trepidam quatiunt vada salsa carinam.

Perculerat formido animos, seseque putabant

55

Naufraga littoreis jam tendere brachia saxis.

Ipse autem placidum carpebat pectore somnum,

Majestate vigil, quia non dormitat in aevum,

Qui regit Israel, neque prorsus dormiet umquam.

Ergo ubi pulsa quies, cunctis clamantibus una

60

Voce simul, Miserere citus, miserere, perimus,

Auxilio succurre pio: nil vota moratus,

Exsurgens Dominus, validis mitescere ventis

Imperat, et dicto citius tumida aequora placat.

Non erat illa feri pugnax audacia ponti,

65

In Dominum tumidas quae surgere cogeret undas,

Nec metuenda truces agitabant flamina vires;

Sed laetum exsiliens Christo mare, compulit imum

Obsequio fervere fretum, rapidoque volatu

Moverunt avidas ventorum gaudia pennas.

70

Interea placido transvectus marmore, puppim

Liquerat, et medios lustrabat passibus agros;

Cum procul e tumulis gemino stridore ruentes

Prosiluere viri, quos non mala daemone pauco,

Sed legio vexabat atrox, nexuque cruento

75

Saeva catenatis gestabant vincla lacertis.

Angebat quoque poena duplex. Heu! dira furoris

Conditio; qui vim patitur, magis ille ligatur.

Tunc Domini praecepta tremens, exire jubentis,

Spiritus infelix hominem non audet adire,

80

Effigiem repetens, quam Christum cernit habere.

Sed pecus, immunda gaudens lue, semper amicum

Sordibus, atque olido consuetum vivere coeno,

Pro meritis petiere suis, tristesque phalanges

Porcinum tenuere gregem: niger, hispidus, horrens

85

Talem quippe domum dignus fuit hospes habere.

Hinc alias Dominus pelago delatus in oras,

Intravit natale solum, quo corpore nasci

Se voluit, patriamque sibi pater ipse dicavit.

Ecce aderant, vivum portantes, jamque cadaver,

90

Bis bina cervice viri, lectoque cubantem

Vix hominem, cui vita manens sine corporis usu

Mortis imago fuit, resolutaque membra jacebant

Officiis deserta suis, fluxosque per artus

Languida demissis pendebant vincula nervis.

95

Hunc ubi virtutum Dominus conspexit egentem

Robore, peccatis primum mundavit ademptis,

Quae generant augmenta malis: miseroque jacenti,

Surge, ait, et proprium scapulis attolle grabatum,

Inque tuam descende domum. Nil jussa moratus,

100

Cui fuerat concessa salus, vestigia linquens

Tandem aliena, suis laetatur vadere plantis,

Vectoremque suum grata mercede revexit.

Principis interea synagogae filia, clauso

Functa die, superas moriens amiserat auras.

105

At genitor, cui finis edax spem prolis adultae

Sustulerat, sanctos Domini lacrymansque, gemensque

Corruit ante pedes, vix verba precantia fari

Singultu quatiente valens, Miserere parentis

Orbati, miserere senis, modo filia, dicens,

110

Unica, virgineis nec adhuc matura sub annis,

Occidit, et misero patris mihi nomen ademit.

Affer opem, lapsamque animam per membra refunde,

Qui totum praestare potes. Haec inquit: et auctor

Lucis ad exstinctae pergebat funera, gressum

115

Vix populo stipante movens: permixtaque turbis

Ibat inundantem mulier perpessa cruorem,

Quae magnas tenuarat opes, ut sanior esset,

Exhaustaque domo, nec proficiente medela,

Perdiderat proprium pariter cum sanguine sensum.

120

Ast ubi credentis jam sano in pectore coepit

Dives adesse fides, mediis immersa catervis,

Nititur aversi vel filum tangere Christi:

Posteriusque latens, subitam furata salutem

Extrema de veste rapit, siccisque fluentis

125

Damnavit patulas audax fiducia venas.

Senserat ista Deus, cujus de fonte cucurrit,

Quod virtus secreta dedit, furtumque fidele

Laudat, et egregiae tribuit sua vota rapinae.

Ventum erat ad moesti lugentia culmina tecti,

130

Deflentemque domum, moriens ubi virgo jacebat

Extremum sortita diem, trepidusque tumultus

Omnia lamentis ululans implebat amaris,

Funereosque modos cantu lacrymante gemebant

Tibicen, plangorque frequens confuderat aedes.

135

Ponite sollicita conceptos mente dolores,

Hic sopor est, Salvator ait, nec funus adesse

Credite, nec somno positam lugete puellam.

Dixerat, et gelida constrictum morte cadaver

Spiritus igne fovet, verboque immobile corpus

140

Suscitat, atque semel genitam bis vivere praestat.

Obstupuere animis, inopinaque vota parentes

Aspiciunt, versisque modis per gaudia plangunt.

Inde pedem referens, geminos videt ecce sequentes

Caecatos clamare viros: Fili inclyte David,

145

Decute nocturnas exstinctis vultibus umbras,

Et clarum largire diem. Quam credere tutum,

Quam sanum est cognosse Deum! jam corde videbant,

Qui lucis sensere viam; tunc caeca precantum

Lumina, diffuso ceu torpens ignis olivo,

150

Sub Domini micuere manu, tactuque sereno

Instaurata suis radiarunt ora lucernis.

His ita dimissis, alius producitur aeger,

Multiplici languore miser, qui voce relictus,

Auditu vacuus, solo per inania membra

155

Daemone plenus erat: hunc protinus ordine sacro

Curavit versis Deus in contraria causis,

Daemonio vacuans, auditu, et voce reformans.

Nec minus interea proprios jubet omnia posse

Discipulos, totisque simul virtutibus implens,

160

Ite, ait, et tristes morborum excludite pestes,

Sed domus Israel quia necdum nomine gentes

Auxerat hoc omnes, coelorum dicite regnum,

Daemoniis auferte locum, depellite lepram;

Functaque subductae revocate cadavera vitae.

165

Sumpsistis gratis, cunctis impendite gratis.

Ac velut hoc dicens, Ego vobis quippe ministris

Servandos committo greges, ego denique pastor

Sum bonus, et proprios ad victum largior agros.

Nemo meis ovibus, quae sunt mea, pascua vendat.

170

Haec in Apostolicas ideo prius edidit aures

Omnipotens, ut ab his jam sese auctore magistris

In reliquum doctrina fluens decurreret aevum.

Qualiter ex uno paradisi fonte leguntur

Quattuor ingentes procedere cursibus amnes

175

Ex quibus in totum sparguntur flumina mundum.

Quisquis enim deitatis opus, quod non habet ex se,

Sed, Domino tradente, gerit, sub munere puro

Suscipiet, puro dispenset munere, possit

Ut dispensator, non ut mercator haberi,

180

Davidisque modis vitam cantare futuram;

Intrabo in Domini requiem, quia nescio mercem.

Exin conspicuam synagogae ingressus in aulam,

Aspicit invalidum, dimenso corpore mancum,

Seminecem membris, non totum vivere, cujus

185

Arida torpentem damnarat dextera partem;

Imperioque medens, gelidam recalescere palmam

Praecipit, et reduci divino more saluti,

Sicut semper agit, nil tollit, et omnia reddit.

En iterum veteres instaurans lubricus artes

190

Ille chelydrus adest, nigri qui felle veneni

Lividus, humano gaudet pinguescere tabo,

Quodque per alternos toties disperserat aegros

Virus, in unius progressus viscera fudit:

Cui vocem, lumenque tulit, triplicique furore

195

Saucia membra tenens, mutum quatiebat, et orbum.

Tunc Dominus mundi, lux nostra, et sermo parentis,

Sordibus exclusis, oculos atque ora novavit;

Verbaque per verbum, per lumen lumina surgunt.

Venerat et mulier, morbo contracta vetusto,

200

Non senio, tremebunda, gemens, incurva, caducis

Vultibus, et solam despectans cernua terram.

Quae, Domino miserante, juges post octo decemque

Membra levat messes, coelumque, ac sidera tandem

Cernit, et ardentem solis reminiscitur orbem,

205

Totum erecta videns; quia quos malus opprimit hostis,

Ima petunt; quos Christus alit, sine labe resurgunt.

Cumque dehinc populum sese in deserta secutum,

Ut typicus Moyses, verusque propheta, videret

Antiquam sentire famem, majoribus actis

210

Antiquam monstravit opem; tunc alite multo

Carnis opima dedit, geminis modo piscibus auxit.

Sufficiens tunc manna pluit, modo panibus amplum

Quinque dedit victum per milia quinque virorum.

Caetera turba latet, numero nec clauditur ullo

215

Maxima parvorum legio, vel maxima matrum.

Quodque magis stupeas, cophinos ablata replerunt

Fragmina bissenos, populisque vorantibus aucta,

Quae redit a cunctis, non est data copia mensis.

Jamque senescentem calidi sub caerula ponti

220

Oceano rapiente diem, cum pallor adesset

Noctis, et astriferas induceret hesperus umbras,

Discipuli, solo terris residente magistro,

Undosum petiere salum, fluctuque tumente,

Torva laborantem jactabant aequora puppim,

225

Adversus nam flatus erat; tunc noctis opacae