Aurelius Prudentius Clemens, Psychomachia

Senex fidelis prima credendi uia

Abram, beati seminis serus pater,

Adiecta cuius nomen auxit syllaba,

Abram parenti dictus Abraham deo,

5

Senile pignus qui dicauit uictimae

Docens ad aram cum litare quis uelit

Quod dulce cordi quod pium quod unicum

Deo libenter offerendum credito,

Pugnare nosmet cum profanis gentibus

10

Suasit suumque suasor exemplum dedit

Nec ante prolem coniugalem gignere

Deo placentem, matre uirtute editam,

Quam strage multa bellicosus spiritus

Portenta cordis seruientis uicerit.

15

Victum feroces forte reges ceperant

Loth inmorantem criminosis urbibus

Sodomae et Gomorrae, quas fouebat aduena

Pollens honore patruelis gloriae

Abram sinistris excitatus nuntiis

20

Audit propinquum sorte captum bellica

Seruire duris barbarorum uinculis.

Armat trecentos terque senos uernulas,

Pergant ut hostis terga euntis caedere,

Quem gaza diues ac triumphus nobilis

25

Captis tenebant inpeditum copiis.

Quin ipse ferrum stringit et plenus deo

Reges superbos mole praedarum graues

Pellit fugatos, sauciatos proterit.

Frangit catenas et rapinam liberat:

30

Aurum puellas paruulos monilia

Oues equarum uasa uestem buculas.

Loth ipse ruptis expeditus nexibus

Attrita bacis colla liber erigit.

Abram triumphi dissipator hostici

35

Redit recepta prole fratris inclytus

Ne quam fidelis sanguinis prosapiam

Vis pessimorum possideret principum.

Adhuc recentem caede de tanta uirum

Donat sacerdos ferculis caelestibus,

40

Dei sacerdos rex et idem praepotens

Origo cuius fonte inenarrabili

Secreta nullum prodit auctorem sui

Melchisedec, qua stirpe quis maioribus

Ignotus uni cognitus tantum deo.

45

Mox et triformis angelorum trinitas

Senis reuisit hospitis mapalia,

Et iam uietam Sarra in aluum fertilis

Munus iuuentae mater exsanguis stupet

Herede gaudens et cachinni paenitens.

50

Haec ad figuram praenotata est linea

Quam nostra recto uita resculpat pede:

Vigilandum in armis pectorum fidelium

Omnemque nostri portionem corporis

Quae capta foedae seruiat libidini

55

Domi coactis liberandam uiribus,

Nos esse large uernularum diuites,

Si quid trecenti bis nouenis additis

Possint figura nouerimus mystica.

Mox ipse Christus, qui sacerdos uerus est,

60

Parente natus alto et ineffabili

Cibum beatis offerens uictoribus

Paruam pudici cordis intrabit casam

Monstrans honorem trinitatis hospitae.

Animam deinde spiritus conplexibus

65

Pie maritam, prolis expertem diu,

Faciet perenni fertilem de semine,

Tunc sera dotem possidens puerpera

Herede digno patris inplebit domum.

Christe, graues hominum semper miserate labores,

Qui patria uirtute cluis propriaque sed una

(Vnum namque deum colimus de nomine utroque,

Non tamen et solum, quia tu deus ex patre, Christe),

5

Dissere, rex noster, quo milite pellere culpas

Mens armata queat nostri de pectoris antro,

Exoritur quotiens turbatis sensibus intus

Seditio atque animam morborum rixa fatigat,

Quod tunc praesidium pro libertate tuenda

10

Quaeue acies furiis inter praecordia mixtis

Obsistat meliore manu. Nec enim, bone ductor,

Magnarum uirtutum inopes neruisque carentes

Christicolas uitiis populantibus exposuisti.

Ipse salutiferas obsesso in corpore turmas

15

Depugnare iubes, ipse excellentibus armas

Artibus ingenium quibus ad ludibria cordis

Oppugnanda potens tibi dimicet et tibi uincat.

Vincendi praesens ratio est, si comminus ipsas

Virtutum facies et colluctantia contra

20

Viribus infestis liceat portenta notare.

Prima petit campum dubia sub sorte duelli

Pugnatura Fides agresti turbida cultu

Nuda umeros intonsa comas exerta lacertos.

Namque repentinus laudis calor ad noua feruens

25

Proelia nec telis meminit nec tegmine cingi;

Pectore sed fidens ualido membrisque retectis

Prouocat insani frangenda pericula belli.

Ecce lacessentem collatis uiribus audet

Prima ferire Fidem ueterum Cultura deorum.

30

Illa hostile caput falerataque tempora uittis

Altior insurgens labefactat et ora cruore

De pecudum satiata solo applicat et pede calcat

Elisos in morte oculos; animamque malignam

Fracta intercepti commercia gutturis artant

35

Difficilemque obitum suspiria longa fatigant.

Exultat uictrix legio, quam mille coactam

Martyribus regina Fides animarat in hostem.

Nunc fortes socios parta pro laude coronat

Floribus ardentique iubet uestirier ostro.

40

Exim gramineo in campo concurrere prompta

Virgo Pudicitia speciosis fulget in armis,

Quam patrias succincta faces Sodomita Libido

Aggreditur piceamque ardenti sulpure pinum

Ingerit in faciem pudibundaque lumina flammis

45

Appetit et taetro temptat suffundere fumo.

Sed dextram furiae flagrantis et ignea dirae

Tela lupae saxo ferit imperterrita uirgo

Excussasque sacro taedas depellit ab ore.

Tunc exarmatae iugulum meretricis adacto

50

Transfigit gladio. Calidos uomit illa uapores

Sanguine concretos caenoso, spiritus inde

Sordidus exhalans uicinas polluit auras.

"Hoc habet "exclamat uictrix regina."Supremus

Hic tibi finis erit, semper prostrata iacebis.

55

Nec iam mortiferas audebis spargere flammas

In famulos famulasue dei, quibus intima casti

Vena animi sola feruet de lampade Christi.

"Tene, o uexatrix hominum, potuisse resumptis

Viribus extincti capitis recalescere flatu,

60

Assyrium postquam thalamum ceruix Olofernis

Caesa cupidineo madefactum sanguine lauit

Gemmantemque torum moechi ducis aspera Iudith

Spreuit et incestos compescuit ense furores,

Famosum mulier referens ex hoste tropaeum

65

Non trepidante manu, uindex mea caelitus audax!

"At fortasse parum fortis matrona sub umbra

Legis adhuc pugnans, dum tempora nostra figurat,

Vera quibus uirtus terrena in corpora fluxit,

Grande per infirmos caput excisura ministros?

70

Numquid et intactae post partum uirginis ullum

Fas tibi iam superest? Post partum uirginis, ex quo

Corporis humani naturam pristina origo

Deseruit carnemque nouam uis ardua seuit

Atque innupta deum concepit femina Christum,

75

Mortali de matre hominem sed cum patre numen.

Inde omnis iam diua caro est, quae concipit illum

Naturamque dei consortis foedere sumit.

Verbum quippe caro factum non destitit esse

Quod fuerat, uerbum, dum carnis glutinat usum,

80

Maiestate quidem non degenerante per usum

Carnis sed miseros ad nobiliora trahente.

Ille manet quod semper erat, quod non erat esse

Incipiens; nos quod fuimus iam non sumus, aucti

Nascendo in melius. Mihi contulit et sibi mansit.

85

Nec deus ex nostris minuit sua, sed sua nostris

Dum tribuit nosmet dona ad caelestia uexit.

Dona haec sunt quod uicta iaces, lutulenta Libido,

Nec mea post Mariam potis es perfringere iura.

Tu princeps ad mortis iter, tu ianua leti;

90

Corpora commaculans animas in tartara mergis.

Abde caput tristi iam frigida pestis abysso;

Occide, prostibulum, manes pete, claudere Auerno,

Inque tenebrosum noctis detrudere fundum!

Te uoluant subter uada flammea, te uada nigra

95

Sulpureusque rotet per stagna sonantia uertex.

Nec iam christicolas, furiarum maxima, temptes,

Vt purgata suo seruentur corpora regi."

Dixerat haec et laeta Libidinis interfectae

Morte Pudicitia gladium Iordanis in undis

100

Abluit infectum, sanies cui rore rubenti

Haeserat et nitidum macularat uulnere ferrum.

Expiat ergo aciem fluuiali docta lauacro

Victricem uictrix abolens baptismate labem

Hostilis iuguli. Nec iam contenta piatum

105

Condere uaginae gladium, ne tecta rubigo

Occupet ablutum scabrosa sorde nitorem,

Catholico in templo diuini fontis ad aram

Consecrat aeterna splendens ubi luce coruscet.

Ecce modesta graui stabat Patientia uultu

110

Per medias immota acies uariosque tumultus

Vulneraque et rigidis uitalia peruia pilis

Spectabat defixa oculos et lenta manebat.

Hanc procul Ira tumens, spumanti feruida rictu,

Sanguinea intorquens suffuso lumina felle,

115

Vt belli exsortem teloque et uoce lacessit

Impatiensque morae conto petit, increpat ore

Hirsutas quatiens galeato in uertice cristas.

"En tibi, Martis "ait "spectatrix libera nostri,

Excipe mortiferum securo pectore ferrum;

120

Nec doleas quia turpe tibi gemuisse dolorem."

Sic ait, et stridens sequitur conuicia pinus

Per teneros crispata notos et certa sub ipsum

Defertur stomachum rectoque illiditur ictu;

Sed resilit duro loricae excussa repulsu.

125

Prouida nam uirtus conserto adamante trilicem

Induerat thoraca umeris squamosaque ferri

Texta per intortos conmiserat undique neruos.

Inde quieta manet Patientia, fortis ad omnes

Telorum nimbos et non penetrabile durans,

130

Nec mota est iaculo monstri sine more furentis

Opperiens propriis perituram uiribus Iram.

Scilicet indomitos postquam stomachando lacertos

Barbara bellatrix impenderat et iaculorum

Nube superuacuam lassauerat inrita dextram,

135

Cum uentosa leui cecidissent tela uolatu

Iactibus et uacuis hastilia fracta iacerent,

Vertitur ad capulum manus improba et ense corusco

Conisa in plagam dextra sublimis ab aure

Erigitur mediumque ferit librata cerebrum.

140

Aerea sed cocto cassis formata metallo

Tinnitum percussa refert aciemque retundit

Dura resultantem, frangit quoque uena rebellis

Illisum chalybem, dum cedere nescia cassos

Excipit adsultus ferienti et tuta resistit.

145

Ira ubi truncati mucronis fragmina uidit

Et procul in partes ensem crepuisse minutas,

Iam capulum retinente manu sine pondere ferri

Mentis inops ebur infelix decorisque pudendi

Perfida signa abicit monumentaque tristia longe

150

Spernit et ad proprium succenditur effera letum.

Missile de multis quae frustra sparserat unum

Puluere de campi peruersos sumit in usus.

Rasile figit humi lignum ac se cuspide uersa

Perfodit et calido pulmonem uulnere transit.

155

Quam super adsistens Patientia "Vicimus "inquit

"Exultans uitium solita uirtute sine ullo

Sanguinis ac uitae discrimine. Lex habet istud

Nostra genus belli furias omnemque malorum

Militiam et rabidas tolerando extinguere uires.

160

Ipsa sibi est hostis uaesania seque furendo

Interimit moriturque suis Ira ignea telis."

Haec effata secat medias impune cohortes

Egregio comitata uiro; nam proximus Iob

Haeserat inuictae dura inter bella magistrae

165

Fronte seuerus adhuc et multo funere anhelus

Sed iam clausa truci subridens ulcera uultu

Perque cicatricum numerum sudata recensens

Milia pugnarum, sua praemia, dedecus hostis.

Illum diua iubet tandem requiescere ab omni

170

Armorum strepitu captis et perdita quaeque

Multiplicare opibus nec iam peritura referre.

Ipsa globos legionum et concurrentia rumpit

Agmina uulniferos gradiens intacta per imbres.

Omnibus una comes uirtutibus adsociatur

175

Auxiliumque suum fortis Patientia miscet.

Nulla anceps luctamen init uirtute sine ista

Virtus; nam uidua est quam non Patientia firmat.

Forte per effusas inflata Superbia turmas

Effreni uolitabat equo, quem pelle leonis

180

Texerat et ualidos uillis onerauerat armos

Quo se fulta iubis iactantius illa ferinis

Inferret tumido despectans agmina fastu.

Turritum tortis caput adcumularat in altum

Crinibus, extructos augeret ut addita cirros

185

Congeries celsumque apicem frons ardua ferret.

Carbasea ex umeris summo collecta coibat

Palla sinu teretem nectens a pectore nodum

A ceruice fluens tenui uelamine limbus

Concipit infestas textis turgentibus auras.

190

Nec minus instabili sonipes feritate superbit

Impatiens madidis frenarier ora lupatis

Huc illuc frendens obuertit terga negata

Libertate fugae pressisque tumescit habenis.

Hoc sese ostentans habitu uentosa uirago

195

Inter utramque aciem supereminet et faleratum

Circumflectit equum uultuque et uoce minatur

Aduersum spectans cuneum, quem milite raro

Et paupertinis ad bella coegerat armis

Mens Humilis, regina quidem sed egens alieni

200

Auxilii proprio nec sat confisa paratu.

Spem sibi collegam coniunxerat, edita cuius

Et suspensa ab humo est opulentia diuite regno.

Ergo Humilem postquam male sana Superbia Mentem

Vilibus instructam nullo ostentamine telis

205

Aspicit, in uocem dictis se effundit amaris:

"Non pudet, o miseri, plebeio milite claros

Adtemptare duces ferroque lacessere gentem

Insignem titulis, ueteres cui bellica uirtus

Diuitias peperit laetos et gramine colles

210

Imperio calcare dedit? Nunc aduena nudus

Nititur antiquos, si fas est, pellere reges!

En qui nostra suis in praedam cedere dextris

Sceptra uolunt! En qui nostras sulcare nouales

Aruaque capta manu popularier hospite aratro

215

Contendunt duros et pellere Marte colonos!

Nempe, o ridiculum uulgus, natalibus horis

Totum hominem et calidos a matre amplectimur artus

Vimque potestatum per membra recentis alumni

Spargimus et rudibus dominamur in ossibus omnes.

220

Quis locus in nostra tunc uobis sede dabatur,

Congenitis cum regna simul dicionibus aequo

Robore crescebant? Nati nam luce sub una

Et domus et domini paribus adoleuimus annis,

Ex quo plasma nouum de consaepto paradisi

225

Limite progrediens amplum transfugit in orbem

Pellitosque habitus sumpsit uenerabilis Adam,

Nudus adhuc, ni nostra foret praecepta secutus.

Quisnam iste ignotis hostis nunc surgit ab oris

Importunus iners infelix degener amens,

230

Qui sibi tam serum ius uindicat, hactenus exul?

Nimirum uacuae credentur friuola famae,

Quae miseros optare iubet quandoque futuri

Spem fortasse boni, lenta ut solacia mollem

Desidiam pigro rerum meditamine palpent.

235

Quid ni illos spes palpet iners quos puluere in isto

Tirones Bellona truci non excitat aere

Imbellesque animos uirtus tepefacta resoluit?

Anne Pudicitiae gelidum iecur utile bello est,

An tenerum pietatis opus sudatur in armis?

240

Quam pudet, o Mauors et Virtus conscia, talem

Contra stare aciem ferroque lacessere nugas

Et cum uirgineis dextram conferre choreis,

Iustitia est ubi semper egens et pauper Honestas

Arida Sobrietas albo Ieiunia uultu

245

Sanguine uix tenui Pudor interfusus aperta

Simplicitas et ad omne patens sine tegmine uulnus

Et prostrata in humum nec libera iudice sese

Mens Humilis, quam degenerem trepidatio prodit!

Faxo ego sub pedibus stipularum more teratur

250

Inualida ista manus; neque enim perfringere duris

Dignamur gladiis algenti et sanguine ferrum

Imbuere fragilique uiros foedare triumpho."

Talia uociferans rapidum calcaribus urget

Cornipedem laxisque uolat temeraria frenis

255

Hostem humilem cupiens impulsu umbonis equini

Sternere deiectamque supercalcare ruinam.

Sed cadit in foueam praeceps, quam callida forte

Fraus interciso suffoderat aequore furtim

Fraus detestandis uitiorum e pestibus una

260

Fallendi uersuta opifex, quae praescia belli

Planitiem scrobibus uitiauerat insidiosis

Hostili de parte latens, ut fossa ruentes

Exciperet cuneos atque agmina mersa uoraret,

Ac, ne fallacem puteum deprendere posset

265

Cauta acies, uirgis adopertas texerat oras

Et superimposito simularat caespite campum.

At regina humilis, quamuis ignara, manebat

Vlteriore loco nec adhuc ad fraudis opertum

Venerat aut foueae calcarat furta malignae.

270

Hunc eques illa dolum, dum fertur praepete cursu,

Incidit et caecum subito patefecit hiatum.

Prona ruentis equi ceruice inuoluitur ac sub

Pectoris impressu fracta inter crura rotatur.

At uirtus placidi moderaminis, ut leuitatem

275

Prospicit obtritam monstri sub morte iacentis,

Intendit gressum mediocriter, os quoque parce

Erigit et comi moderatur gaudia uultu.

Cunctanti Spes fida comes succurrit et offert

Vltorem gladium laudisque inspirat amorem.

280

Illa cruentatam correptis crinibus hostem

Protrahit et faciem laeua reuocante supinat.

Tunc caput orantis flexa ceruice resectum

Eripit ac madido suspendit colla capillo.

Extinctum uitium sancto Spes increpat ore:

285

"Desine grande loqui, frangit deus omne superbum.

Magna cadunt, inflata crepant, tumefacta premuntur.

Disce supercilium deponere, disce cauere

Ante pedes foueam quisquis sublime minaris.

Peruulgata uiget nostri sententia Christi

290

Scandere celsa humiles et ad ima redire feroces.

Vidimus horrendum membris animisque Golian

Inualida cecidisse manu; puerilis in illum

Dextera funali torsit stridore lapillum

Traiectamque cauo penetrauit uulnere frontem.

295

Ille minax rigidus iactans truculentus amarus

Dum tumet indomitum, dum formidabile feruet,

Dum sese ostentat, clipeo dum territat auras

Expertus pueri quid possent ludicra parui

Succubuit teneris bellator turbidus annis.

300

Me tunc ille puer uirtutis pube secutus

Florentes animos sursum in mea regna tetendit,

Seruatur quia certa mihi domus omnipotentis

Sub pedibus domini meque ad sublime uocantem

Victores caesa culparum labe capessunt."

305

Dixit et auratis praestringens aera pinnis

In caelum se uirgo rapit. Mirantur euntem

Virtutes tolluntque animos in uota uolentes

Ire simul, ni bella duces terrena retardent.

Confligunt uitiis seque ad sua praemia seruant.

310

Venerat occiduis mundi de finibus hostis

Luxuria extinctae iam dudum prodiga famae,

Delibuta comas, oculis uaga, languida uoce,

Perdita deliciis, uitae cui causa uoluptas,

Elumbem mollire animum petulanter amoenas

315

Haurire illecebras et fractos soluere sensus.

Ac tunc peruigilem ructabat marcida cenam

Sub lucem quia forte iacens ad fercula raucos

Audierat lituos atque inde tepentia linquens

Pocula lapsanti per uina et balsama gressu

320

Ebria calcatis ad bellum floribus ibat.

Non tamen illa pedes, sed curru inuecta uenusto

Saucia mirantum capiebat corda uirorum.

O noua pugnandi species! Non ales harundo

Neruum pulsa fugit nec stridula lancea torto

325

Emicat amento frameam nec dextra minatur,

Sed uiolas lasciua iacit foliisque rosarum

Dimicat et calathos inimica per agmina fundit.

Inde eblanditis uirtutibus halitus illex

Inspirat tenerum labefacta per ossa uenenum

330

Et male dulcis odor domat ora et pectora et arma

Ferratosque toros obliso robore mulcet.

Deiciunt animos ceu uicti et spicula ponunt

Turpiter heu dextris languentibus obstupefacti,

Dum currum uaria gemmarum luce micantem

335

Mirantur, dum bratteolis crepitantia lora

Et solido ex auro pretiosi ponderis axem

Defixis inhiant obtutibus et radiorum

Argento albentem seriem quam summa rotarum

Flexura electri pallentis continet orbe.

340

Et iam cuncta acies in deditionis amorem

Sponte sua uersis transibat perfida signis

Luxuriae seruire uolens dominaeque fluentis

Iura pati et laxa ganearum lege teneri.

Ingemuit tam triste nefas fortissima uirtus

345

Sobrietas dextro socios decedere cornu

Inuictamque manum quondam sine caede perire.

Vexillum sublime crucis, quod in agmine primo

Dux bona praetulerat, defixa cuspide sistit

Instauratque leuem dictis mordacibus alam

350

Exstimulans animos nunc probris, nunc prece mixta.

"Quis furor insanas agitat caligine mentes?

Quo ruitis? Cui colla datis? Quae uincula tandem

(Pro pudor) armigeris amor est perferre lacertis,

Lilia luteolis interlucentia sertis

355

Et ferrugineo uernantes flore coronas?

His placet adsuetas bello iam tradere palmas

Nexibus, his rigidas nodis innectier ulnas,

Vt mitra caesariem cohibens aurata uirilem

Combibat infusum croceo religamine nardum

360

Post inscripta oleo frontis signacula per quae

Vnguentum regale datum est et chrisma perenne

Vt tener incessus uestigia syrmate uerrat

Sericaque infractis fluitent ut pallia membris

Post immortalem tunicam quam pollice docto

365

Texuit alma Fides dans impenetrabile tegmen

Pectoribus lotis, dederat quibus ipsa renasci,

Inde ad nocturnas epulas ubi cantharus ingens

Despuit effusi spumantia damna Falerni

In mensam cyathis stillantibus, uda ubi multo

370

Fulcra mero ueterique toreumata rore rigantur?

Excidit ergo animis eremi sitis, excidit ille

Fons patribus de rupe datus quem mystica uirga

Elicuit scissi salientem uertice saxi?

Angelicusne cibus prima in tentoria uestris

375

Fluxit auis, quem nunc sero felicior aeuo

Vespertinus edit populus de corpore Christi?

His uos imbutos dapibus iam crapula turpis

Luxuriae ad madidum rapit importuna lupanar

Quosque uiros non Ira fremens non idola bello

380

Cedere compulerant saltatrix ebria flexit!

State, precor, uestri memores, memores quoque Christi.

Quae sit uestra tribus, quae gloria, quis deus et rex

Quis dominus meminisse decet. Vos nobile Iudae

Germen ad usque dei genetricem qua deus ipse

385

Esset homo, procerum uenistis sanguine longo.

Excitet egregias mentes celeberrima Dauid

Gloria continuis bellorum exercita curis;

Excitet et Samuel, spolium qui diuite ab hoste

Attrectare uetat nec uictum uiuere regem

390

Incircumcisum patitur, ne praeda superstes

Victorem placidum recidiua in proelia poscat.

Parcere iam capto crimen putat ille tyranno,

At uobis contra uinci et succumbere uotum est.

Paeniteat per siqua mouet reuerentia summi

395

Numinis hoc tam dulce malum uoluisse nefanda

Proditione sequi; si paenitet, haud nocet error.

Paenituit Ionatham ieiunia sobria dulci

Conuiolasse fauo sceptri mellisque sapore

Heu male gustato, regni dum blanda uoluptas

400

Oblectat iuuenem iurataque sacra resoluit.

Sed quia paenituit nec sors lacrimabilis illa est

Nec tinguit patrias sententia saeua secures.

En ego Sobrietas, si conspirare paratis,

Pando uiam cunctis uirtutibus, ut malesuada

405

Luxuries multo stipata satellite poenas

Cum legione sua Christo sub iudice pendat."

Sic effata crucem domini feruentibus offert

Obuia quadriiugis lignum uenerabile in ipsos

Intentans frenos. Quod ut expauere feroces

410

Cornibus oppansis et summa fronte coruscum

Vertunt praecipitem caeca formidine fusi

Per praerupta fugam. Fertur resupina reductis

Nequiquam loris auriga comamque madentem

Puluere foedatur, tunc et uertigo rotarum

415

Implicat excussam dominam; nam prona sub axem

Labitur et lacero tardat sufflamine currum.

Addit Sobrietas uulnus letale iacenti

Coniciens silicem rupis de parte molarem,

Hunc uexilliferae quoniam fors obtulit ictum

420

Spicula nulla manu sed belli insigne gerenti.

Casus agit saxum, medii spiramen ut oris

Frangeret et recauo misceret labra palato.

Dentibus introrsum resolutis lingua resectam

Dilaniata gulam frustis cum sanguinis implet.

425

Insolitis dapibus crudescit guttur et ossa

Colliquefacta uorans reuomit quas hauserat offas.

"Ebibe iam proprium post pocula multa cruorem "

Virgo ait increpitans."Sint haec tibi fercula tandem

Tristia praeteriti nimiis pro dulcibus aeui.

430

Lasciuas uitae illecebras gustatus amarae

Mortis et horrifico sapor ultimus asperat haustu!"

Caede ducis dispersa fugit trepidante pauore

Nugatrix acies. Iocus et Petulantia primi

Cymbala proiciunt; bellum nam talibus armis

435

Ludebant resono meditantes uulnera sistro.

Dat tergum fugitiuus Amor, lita tela ueneno

Et lapsum ex umeris arcum faretramque cadentem

Pallidus ipse metu sua post uestigia linquit.

Pompa ostentatrix uani splendoris inani

440

Exuitur nudata peplo, discissa trahuntur

Serta Venustatis collique ac uerticis aurum

Soluitur et gemmas Discordia dissona turbat.

Non piget attritis pedibus per acuta frutecta

Ire Voluptatem, quoniam uis maior acerbam

445

Compellit tolerare fugam; formido pericli

Praedurat teneras iter ad cruciabile plantas.

Qua se cumque fugax trepidis fert cursibus agmen,

Damna iacent: crinalis acus redimicula uittae

Fibula flammeolum strofium diadema monile.

450

His se Sobrietas et totus Sobrietatis

Abstinet exuuiis miles damnataque castis

Scandala proculcat pedibus nec fronte seueros

Coniuente oculos praedarum ad gaudia flectit.

Fertur Auaritia gremio praecincta capaci

455

Quidquid Luxus edax pretiosum liquerat unca

Corripuisse manu pulchra in ludibria uasto

Ore inhians aurique legens fragmenta caduci

Inter harenarum cumulos. Nec sufficit amplos

Impleuisse sinus; iuuat infercire cruminis

460

Turpe lucrum et grauidos furtis distendere fiscos,

Quos laeua celante tegit laterisque sinistri

Velat opermento. Velox nam dextra rapinas

Abradit spoliisque ungues exercet aenos.

Cura Famis Metus Anxietas Periuria Pallor

465

Corruptela Dolus Commenta Insomnia Sordes,

Eumenides uariae, monstri comitatus aguntur.

Nec minus interea rabidorum more luporum

Crimina persultant toto grassantia campo

Matris Auaritiae nigro de lacte creata.

470

Si fratris galeam fuluis radiare ceraunis

Germanus uidit commilito, non timet ensem

Exerere atque caput socio mucrone ferire

De consanguineo rapturus uertice gemmas.

Filius extinctum belli sub sorte cadauer

475

Aspexit si forte patris, fulgentia bullis

Cingula et exuuias gaudet rapuisse cruentas.

Cognatam ciuilis agit discordia praedam

Nec parcit propriis amor insatiatus habendi

Pigneribus spoliatque suos famis impia natos.

480

Talia per populos edebat funera uictrix

Orbis Auaritia sternens centena uirorum

Milia uulneribus uariis. Hunc lumine adempto

Effossisque oculis uelut in caligine noctis

Caecum errare sinit perque offensacula multa

485

Ire nec oppositum baculo temptare periclum.

Porro alium capit intuitu fallitque uidentem

Insigne ostentans aliquid, quod dum petit ille

Excipitur telo incautus cordisque sub ipso

Saucius occulto ferrum suspirat adactum.

490

Multos praecipitans in aperta incendia cogit,

Nec patitur uitare focos quibus aestuat aurum

Quod petit arsurus pariter speculator auarus.

Omne hominum rapit illa genus. Mortalia cuncta

Occupat interitu neque est uiolentius ullum

495

Terrarum uitium, quod tantis cladibus aeuum

Mundani inuoluat populi damnetque gehennae.

Quin ipsos temptare manu, si credere dignum est,

Ausa sacerdotes domini, qui proelia forte

Ductores primam ante aciem pro laude gerebant

500

Virtutum magnoque implebant classica flatu.

Et fors innocuo tinxisset sanguine ferrum,

Ni Ratio armipotens, gentis Leuuitidis una

Semper fida comes, clipeum obiectasset et atrae

Hostis ab incursu claros texisset alumnos.

505

Stant tuti Rationis ope, stant turbine ab omni

Immunes fortesque animi; uix in cute summa

Praestringens paucos tenui de uulnere laedit

Cuspis Auaritiae. Stupuit Luis improba castis

Heroum iugulis longe sua tela repelli.

510

Ingemit et dictis ardens furialibus infit:

"Vincimur heu segnes nec nostra potentia perfert

Vim solitam. Languet uiolentia saeua nocendi

Sueuerat inuictis quae uiribus omnia ubique

Rumpere corda hominum, nec enim tam ferrea quemquam

515

Durauit natura uirum, cuius rigor aera

Sperneret aut nostro foret impenetrabilis auro.

Ingenium omne neci dedimus. Tenera aspera dura,

Docta indocta simul, bruta et sapientia nec non

Casta incesta meae patuerunt pectora dextrae.

520

Sola igitur rapui quidquid Styx abdit auaris

Gurgitibus. Nobis ditissima tartara debent

Quos retinent populos. Quod uoluunt saecula nostrum est;

Quod miscet mundus, uaesana negotia, nostrum.

Qui fit praeualidas quod pollens gloria uires

525

Deserit et cassos ludit fortuna lacertos?

Sordet christicolis rutilantis fulua monetae

Effigies, sordent argenti emblemata et omnis

Thensaurus nigrante oculis uilescit honore.

Quid sibi docta uolunt fastidia? Nonne triumphum

530

Egimus ex Scarioth, magnus qui discipulorum

Et conuiua dei, dum fallit foedere mensae

Haudquaquam ignarum dextramque parabside iungit?

Incidit in nostrum flammante cupidine telum

Infamem mercatus agrum de sanguine amici

535

Numinis, obliso luiturus iugera collo.

Viderat et Iericho propria inter funera quantum

Posset nostra manus, cum uictor concidit Achar.

Caedibus insignis murali et strage superbus

Succubuit capto uictis ex hostibus auro,

540

Dum uetitis insigne legens anathema fauillis

Maesta ruinarum spolia insatiabilis haurit.

Non illum generosa tribus, non plebis auitae

Iuuit Iuda parens, Christo quandoque propinquo

Nobilis et tali felix patriarcha nepote.

545

Quis placet exemplum generis, placeat quoque forma

Exitii, sit poena eadem quibus et genus unum est.

Quid moror aut Iudae populares aut populares

Sacricolae summi (summus nam fertur Aaron)

Fallere fraude aliqua Martis congressibus impar?

550

Nil refert armis contingat palma dolisue."

Dixerat et toruam faciem furialiaque arma

Exuit inque habitum sese transformat honestum.

Fit uirtus specie uultuque et ueste seuera

Quam memorant Frugi, parce cui uiuere cordi est

555

Et seruare suum. Tamquam nil raptet auare,

Artis adumbratae meruit ceu sedula laudem.

Huius se specie mendax Bellona coaptat,

Non ut auara luis sed uirtus parca putetur;

Nec non et tenero pietatis tegmine crines

560

Obtegit anguinos, ut candida palla latentem

Dissimulet rabiem, diroque obtenta furori,

Quod rapere et clepere est auideque abscondere parta,

Natorum curam dulci sub nomine iactet.

Talibus illudens male credula corda uirorum

565

Fallit imaginibus. Monstrum ferale sequuntur

Dum credunt uirtutis opus. Capit impia Erinys

Consensu faciles manicisque tenacibus artat.

Attonitis ducibus perturbatisque maniplis

Nutabat uirtutum acies errore biformis

570

Portenti ignorans quid amicum credat in illo

Quidue hostile notet. Letum uersatile et anceps

Lubricat incertos dubia sub imagine uisus,

Cum subito in medium frendens Operatio campum

Prosilit auxilio sociis pugnamque capessit,

575

Militiae postrema gradu sed sola duello

Impositura manum ne quid iam triste supersit.

Omne onus ex umeris reiecerat, omnibus ibat

Nudata induuiis multo et se fasce leuarat,

Olim diuitiis grauibusque oppressa talentis

580

Libera nunc miserando inopum quos larga benigne

Fouerat effundens patrium bene prodiga censum.

Iam loculos ditata fidem spectabat inanes

Aeternam numerans redituro faenore summam.

Horruit inuictae Virtutis fulmen et impos

585

Mentis Auaritia stupefactis sensibus haesit

Certa mori. Nam quae fraudis uia restet, ut ipsa

Calcatrix mundi mundanis uicta fatiscat

Illecebris spretoque iterum sese implicet auro?

Inuadit trepidam Virtus fortissima duris

590

Vlnarum nodis obliso et gutture frangit

Exsanguem siccamque gulam; compressa ligantur

Vincla lacertorum sub mentum et faucibus artis

Extorquent animam, nullo quae uulnere rapta

Palpitat atque aditu spiraminis intercepto

595

Inclusam patitur uenarum carcere mortem.

Illa reluctanti genibusque et calcibus instans

Perfodit et costas atque ilia rumpit anhela.

Mox spolia extincto de corpore diripit auri

Sordida frustra rudis nec adhuc fornace recoctam

600

Materiam, tiniis etiam marsuppia crebris

Exesa et uirides obducta aerugine nummos

Dispergit seruata diu uictrix et egenis

Dissipat ac tenues captiuo munere donat.

Tunc circumfusam uultu exultante coronam

605

Respiciens alacris media inter milia clamat:

"Soluite procinctum, iusti, et discedite ab armis!

Causa mali tanti iacet interfecta. Lucrandi

Ingluuie pereunte licet requiescere sanctis.

Summa quies nil uelle super quam postulet usus

610

Debitus, ut simplex alimonia, uestis et una

Infirmos tegat ac recreet mediocriter artus

Expletumque modum naturae non trahat extra.

Ingressurus iter peram ne tollito neue

De tunicae alterius gestamine prouidus ito

615

Nec te sollicitet res crastina ne cibus aluo

Defuerit; redeunt escae cum sole diurnae.

Nonne uides ut nulla auium cras cogitet ac se

Pascendam praestante deo non anxia credat?

Confidunt uolucres uictum non defore uiles,

620

Passeribusque subest modico uenalibus asse

Indubitata fides dominum curare potentem

Ne pereant. Tu, cura dei, facies quoque Christi,

Addubitas ne te tuus umquam deserat auctor?

Ne trepidate, homines; uitae dator et dator escae est.

625

Quaerite luciferum caelesti dogmate pastum

Qui spem multiplicans alat inuitiabilis aeui

Corporis immemores. Memor est qui condidit illud

Suppeditare cibos atque indiga membra fouere."

His dictis curae emotae. Metus et Labor et Vis

630

Et Scelus et placitae fidei Fraus infitiatrix

Depulsae uertere solum. Pax inde fugatis

Hostibus alma abigit bellum. Discingitur omnis

Terror et auulsis exfibulat ilia zonis.

Vestis ad usque pedes descendens defluit imos

635

Temperat et rapidum priuata modestia gressum.

Cornicinum curua aera silent; placabilis implet

Vaginam gladius; sedato et puluere campi

Suda redit facies liquidae sine nube diei;

Purpuream uideas caeli clarescere lucem.

640

Agmina casta super uultum sensere tonantis

Adridere hilares pulso certamine turmae

Et Christum gaudere suis uictoribus arce

Aetheris ac patrium famulis aperire profundum.

Dat signum felix Concordia reddere castris

645

Victrices aquilas atque in tentoria cogi.

Numquam tanta fuit species nec par decus ulli

Militiae, cum dispositis bifida agmina longe

Duceret ordinibus peditum psallente caterua,

Ast alia de parte equitum resonantibus hymnis.

650

Non aliter cecinit respectans uictor hiantem

Istrahel rabiem ponti post terga minacis,

Cum iam progrediens calcaret litora sicco

Vlteriora pede stridensque per extima calcis

Mons rueret pendentis aquae nigrosque relapso

655

Gurgite Nilicolas fundo deprenderet imo

Ac refluente sinu iam redderet unda natatum

Piscibus et nudas praeceps operiret harenas.

Pulsauit resono modulantia tympana plectro

Turba dei celebrans mirum ac memorabile saeclis

660

Omnipotentis opus liquidas inter freta ripas

Fluctibus incisis et subsistente procella

Crescere suspensosque globos potuisse teneri.

Sic expugnata uitiorum gente resultant

Mystica dulcimodis uirtutum carmina psalmis.

665

Ventum erat ad fauces portae castrensis, ubi artum

Liminis introitum bifori dant cardine claustra.

Nascitur hic inopina mali lacrimabilis astu

Tempestas, placidae turbatrix inuida Pacis,

Quae tantum subita uexaret clade triumphum.

670

Inter confertos cuneos Concordia forte,

Dum stipata pedem iam tutis moenibus infert,

Excipit occultum uitii latitantis ab ictu

Mucronem laeuo in latere. Squalentia quamuis

Texta catenato ferri subtegmine corpus

675

Ambirent sutis et acumen uulneris hamis

Respuerent rigidis nec fila tenacia nodis

Impactum sinerent penetrare in uiscera telum,

Rara tamen chalybem tenui transmittere puncto

Commissura dedit qua sese extrema politae

680

Squama ligat tunicae sinus et sibi conserit oras.

Intulit hoc uulnus pugnatrix subdola uictae

Partis et incautis uictoribus insidiata est.

Nam pulsa culparum acie Discordia nostros

Intrarat cuneos sociam mentita figuram.

685

Scissa procul palla structum et serpente flagellum

Multiplici media camporum in strage iacebant.

Ipsa redimitos olea frondente capillos

Ostentans festis respondet laeta choreis;

Sed sicam sub ueste tegit, te, maxima Virtus,

690

Te solam tanto e numero, Concordia, tristi

Fraude petens. Sed non uitalia rumpere sacri

Corporis est licitum, summo tenus extima tactu

Laesa cutis tenuem signauit sanguine riuum.

Exclamat Virtus subito turbata: "Quid hoc est?

695

Quae manus hic inimica latet, quae prospera nostra

Vulnerat et ferrum tanta inter gaudia uibrat?

Quid iuuat indomitos bello sedasse furores

Et sanctum Vitiis pereuntibus omne receptum,

Si Virtus sub Pace cadit?"Trepida agmina maestos

700

Conuertere oculos. Stillabat uulneris index

Ferrata de ueste cruor. Mox et pauor hostem

Comminus astantem prodit; nam pallor in ore

Conscius audacis facti dat signa reatus

Et deprensa tremunt languens manus et color albens.

705

Circumstat propere strictis mucronibus omnis

Virtutum legio exquirens feruente tumultu

Et genus et nomen, patriam sectamque, deumque

Quem colat et missu cuiatis uenerit. Illa

Exsanguis turbante metu: "Discordia dicor,

710

Cognomento Heresis; deus est mihi discolor "inquit,

"Nunc minor aut maior, modo duplex et modo simplex;

Cum placet, aerius et de fantasmate uisus;

Aut innata anima est, quotiens uolo ludere numen.

Praeceptor Belia mihi, domus et plaga mundus "

715

Non tulit ulterius capti blasfemia monstri

Virtutum regina Fides, sed uerba loquentis

Impedit et uocis claudit spiramina pilo

Pollutam rigida transfigens cuspide linguam.

Carpitur innumeris feralis bestia dextris.

720

Frustatim sibi quisque rapit, quod spargat in auras,

Quod canibus donet, coruis quod edacibus ultro

Offerat, immundis caeno exhalante cloacis

Quod trudat, monstris quod mandet habere marinis.

Discissum foedis animalibus omne cadauer

725

Diuiditur, ruptis Heresis perit horrida membris.

Compositis igitur rerum morumque secundis

In commune bonis tranquillae plebis ad unum

Sensibus in tuta ualli statione locatis,

Extruitur media castrorum sede tribunal

730

Editiore loco, tumulus quem uertice acuto

Excitat in speculam, subiecta unde omnia late

Liber inoffenso circum inspicit aere uisus.

Hunc sincera Fides simul et Concordia sacro

Foedere iuratae Christi sub amore sorores

735

Conscendunt apicem. Mox et sublime tribunal

Par sanctum carumque sibi supereminet aequo

Iure potestatis; consistunt aggere summo

Conspicuae populosque iubent astare frequentes.

Concurrunt alacres castris ex omnibus omnes.

740

Nulla latet pars mentis iners quae corporis ullo

Intercepta sinu per conceptacula sese

Degeneri languore tegat. Tentoria apertis

Cuncta patent uelis; reserantur carbasa ne quis

Marceat obscuro stertens habitator operto.

745

Auribus intentis expectant contio quidnam

Victores post bella uocet Concordia princeps

Quam uelit atque Fides uirtutibus addere legem.

Erumpit prima in uocem Concordia tali

Alloquio: "Cumulata quidem iam gloria uobis,

750

O patris, o domini fidissima pignera Christi,

Contigit. Extincta est multo certamine saeua

Barbaries, sanctae quae circumsaepserat urbis

Indigenas ferroque uiros flammaque premebat.

Publica sed requies priuatis rure foroque

755

Constat amicitiis. Scissura domestica turbat

Rem populi titubatque foris quod dissidet intus.

Ergo cauete, uiri, ne sit sententia discors

Sensibus in nostris, ne secta exotica tectis

Nascatur conflata odiis, quia fissa uoluntas

760

Confundit uariis arcana biformia fibris.

Quod sapimus coniungat amor, quod uiuimus uno

Conspiret studio. Nil dissociabile firmum est.

Vtque homini atque deo medius interuenit Hisus,

Qui sociat mortale patri ne carnea distent

765

Spiritui aeterno sitque ut deus unus utrumque,

Sic quidquid gerimus mentisque et corporis actu

Spiritus unimodis texat compagibus unus.

Pax plenum uirtutis opus, pax summa laborum,

Pax belli exacti pretium est pretiumque pericli,

770

Sidera pace uigent, consistunt terrea pace.

Nil placitum sine pace deo. Non munus ad aram

Cum cupias offerre probat, si turbida fratrem

Mens impacati sub pectoris oderit antro;

Nec, si flammicomis Christi pro nomine martyr

775

Ignibus insilias seruans inamabile uotum

Bile sub obliqua, pretiosam proderit Hisu

Impendisse animam, meriti quia clausula pax est.

Non inflata tumet, non inuidet aemula fratri,

Omnia perpetitur patiens atque omnia credit,

780

Numquam laesa dolet, cuncta offensacula donat,

Occasum lucis uenia praecurrere gestit

Anxia ne stabilem linquat sol conscius iram.

Quisque litare deo mactatis uult holocaustis,

Offerat in primis pacem. Nulla hostia Christo

785

Dulcior, hoc solo sancta ad donaria uultum

Munere conuertens puro oblectatur odore.

Sed tamen et niueis tradit deus ipse columbis

Pinnatum tenera plumarum ueste colubrum

Rimante ingenio docte internoscere mixtum

790

Innocuis auibus; latet et lupus ore cruento

Lacteolam mentitus ouem sub uellere molli

Cruda per agninos exercens funera rictus.

Hac sese occultat Fotinus et Arrius arte

Immanes feritate lupi. Discrimina produnt

795

Nostra recensque cruor, quamuis de corpore summo,

Quid possit furtiua manus."Gemitum dedit omnis

Virtutum populus casu concussus acerbo.

Tum generosa Fides haec subdidit: "Immo secundis

In rebus cesset gemitus. Concordia laesa est,

800

Sed defensa Fides; quin et Concordia sospes

Germanam comitata Fidem sua uulnera ridet.

Haec mea sola salus, nihil hac mihi triste recepta.

Vnum opus egregio restat post bella labori,

O proceres, regni quod tandem pacifer heres

805

Belligeri armatae successor inermus et aulae

Instituit Solomon, quoniam genitoris anheli

Fumarat calido regum de sanguine dextra.

Sanguine nam terso templum fundatur et ara

Ponitur auratis Christi domus ardua tectis.

810

Tunc Hierusales templo illustrata quietum

Suscepit iam diua deum, circumuaga postquam

Sedit marmoreis fundata altaribus arca.

Surgat et in nostris templum uenerabile castris,

Omnipotens cuius sanctorum sancta reuisat!

815

Nam quid terrigenas ferro pepulisse falangas

Culparum prodest, hominis si filius arce

Aetheris illapsus purgati corporis urbem

Intret inornatam templi splendentis egenus?

Hactenus alternis sudatum est comminus armis;

820

Munia nunc agitet tacitae toga candida pacis

Atque sacris sedem properet discincta iuuentus!"

Haec ubi dicta dedit, gradibus regina superbis

Desiluit tantique operis Concordia consors

Metatura nouum iacto fundamine templum.

825

Aurea planitiem spatiis percurrit harundo

Dimensis, quadrent ut quattuor undique frontes,

Ne commissuris distantibus angulus impar

Argutam mutilet per dissona semetra normam.

Aurorae de parte tribus plaga lucida portis

830

Illustrata patet, triplex aperitur ad austrum

Portarum numerus, tris occidualibus offert

Ianua trina fores, totiens aquilonis ad axem

Panditur alta domus. Nullum illic structile saxum,

Sed caua per solidum multoque forata dolatu

835

Gemma relucenti limen complectitur arcu

Vestibulumque lapis penetrabile concipit unus.

Portarum summis inscripta in postibus auro

Nomina apostolici fulgent bis sena senatus.

Spiritus his titulis arcana recondita mentis

840

Ambit et electos uocat in praecordia sensus;

Quaque hominis natura uiget, quam corpore toto

Quadrua uis animat, trinis ingressibus aram

Cordis adit castisque colit sacraria uotis.

Seu pueros sol primus agat, seu feruor ephebos

845

Incendat nimius, seu consummabilis aeui

Perficiat lux plena uiros, siue algida borrae

Aetas decrepitam uocet ad pia sacra senectam,

Occurrit trinum quadrina ad competa nomen,

Quod bene discipulis disponit rex duodenis.

850

Quin etiam totidem gemmarum insignia textis

Parietibus distincta micant animasque colorum

Viuentes liquido lux euomit alta profundo.

Ingens chrysolitus natiuo interlitus auro

Hinc sibi sappirum sociauerat inde beryllum,

855

Distantesque nitor medius uariabat honores.

Hic calcedon hebes perfunditur ex yacinthi

Lumine uicino; nam forte cyanea propter

Stagna lapis cohibens ostro fulgebat aquoso.

Sardonicem pingunt amethystina; pingit iaspis

860

Sardium iuxta appositum pulcherque topazon.

Has inter species smaragdina gramine uerno

Prata uirent uoluitque uagos lux herbida fluctus.

Te quoque conspicuum structura interserit, ardens

Chrysoprase, et sidus saxis stellantibus addit.

865

Stridebat grauidis funalis machina uinclis

Immensas rapiens alta ad fastigia gemmas.

At domus interior septem subnixa columnis

Crystalli algentis uitrea de rupe recisis

Construitur, quarum tegit edita calculus albens

870

In conum caesus capita et sinuamine subter

Subductus conchae in speciem, quod mille talentis

Margaritum ingens opibusque et censibus hastae

Addictis animosa Fides mercata pararat.

Hoc residet solio pollens Sapientia et omne

875

Consilium regni celsa disponit ab aula

Tutandique hominis leges sub corde retractat.

In manibus dominae sceptrum non arte politum

Sed ligno uiuum uiridi est, quod stirpe reciso