Orientius, Commonitorium

Quisquis ad aeternae festinus praemia uitae,

Perpetuanda magis quam peritura cupis,

Quae caelum reseret, mortem fuget, aspera uitet,

Felici currat tramite, disce uiam.

5

Nam nos, et carnis uitiis et tempore uicti,

Terrenum gradimur siue doloris iter:

Solaque permixtis haec sunt modo gaudia uotis,

Si, quod non facimus, saltem alii faciant,

Vt quia nunc istud, quod protinus effugit, aeuum

10

Infidis capti degimus illecebris,

Lasciuum miserum fallax breue mobile uallum,

†heu noxarum malus origo praecipitat,

Omnibus his, raptim quae sunt moritura, relictis

Tu torti teneas non moritura fide.

15

Ergo, age, da pronas aures sensumque uacantem:

Vita docenda mihi est, uita petenda tibi.

Sed, quo sit melior nostri doctrina libelli,

Et teneat rectas carminis ordo uias:

Te, deus omnipotens, et corde et uoce rogare,

20

Te sine nec linguam soluere, Christe, placet,

Demere qui tenebras reuocato lumine caecis,

Auditum surdis auribus inserere,

Corporis et mentis saeuos depellere morbos,

Soluere mutorum qui pius ora soles:

25

Te penes officium nostri est et cordis et oris:

Da sentire mihi, da mihi posse loqui,

Nimirum ut nostram uegetent tua munera linguam,

Ac per te de te sit tibi sermo placens,

Mandato cum iussa tuo superauerit omnem

30

Naturam nostra uoce loquens asina

Atque sua stimulis subigentem terga Balaam

Terruerit miro quadrupes alloquio,

Qui magno trepidi regis crebroque rogatu,

Dira super sanctum uerba parans populum,

35

Non potuit proprie motam sibi subdere linguam,

Ore aliud dicens, corde aliud cupiens.

Nam male dicturus nimie benedicere coepit,

Impendens aliis ora parata aliis.

Ergo nisi eloquium, sensum nisi, Christe, ministres,

40

Conatusque animae tu nisi, Christe, regas,

Ora homines omnes et muta et bruta tenebunt

Quodque etiam possunt, hoc quoque non poterunt.

Principio geminam debes cognoscere uitam,

A domino indultam cum ratione homini,

45

Vt, quoniam brutum terreno est pondere corpus,

Ast anima afflatu est uiuificata dei,

Nullum sentirent animae dispendia finem,

Esset in hoc fragili corpore uita breuis.

Vnam nascendi ratio prius omnibus affert,

50

Hanc cura et propriis consequitor meritis.

Nasci non nostrum, nec longum uiuere nostrum:

Vitam quae sequitur uita parare potest.

Et licet arbitrio domini sumamus utramque,

Ac neutra obueniat, ni deus hoc iubeat,

55

Prima tamen celeri fertur per prona rotatu,

Quae sequitur totis est data temporibus.

In primam ignari nulla mercede uenimus,

Altera de summo parta labore uenit.

Nascimur ut dominum caeli terraeque marisque

60

Quaeramus toto peruigiles studio.

Quaerimus, ut qui sit, quantus uel qualis, agat quid,

Vero possimus noscere iudicio.

Noscimus, ut digna compertum laude colamus:

Vt uitam tribuat perpetuam, colimus.

65

Et colimus non ture dato, non sanguine fuso,

Non uino madidi, non epulis grauidi.

Aurum uestis odor pecudes libamina gemmae,

Et quae rara homines uel pretiosa putant,

Ante deum, ut uiles terreno e pondere moles,

70

Vt caenum, ut sordes, sic inhonora iacent.

Omnia sunt eius, cuius nos esse fatemur.

Nil proprium est nobis: ipse habet, ipse dedit.

Ecce etenim sancto proclamat in ore prophetae:

Nolo tuos hircos, nolo tuos uitulos.

75

Et species agri mecum est et gloria caeli:

Orbis enim meus est, et quod in orbe meum.

Debita soluantur sancto mihi pectore uota:

Hostia me laudis puraque uox celebret.

Ergo nihil noster poteris praetendere lector,

80

Istis quod tibi sit difficile in monitis.

Non longe positum, non est aliunde petendum,

Non re, non sumptu, non opus est pretio.

Sufficit ut dominum mundi rerumque parentem,

Cuius in arbitrio uel bona uel mala sunt,

85

Sensu maiori uincentem uerba loquentis,

Vnum, incorporeum, perpetuoque sacrum,

Omnia complexum uel semper in omnibus unum,

Corde pius credas, credulus ore roges.

Sed quid sic nudis tantum sermonibus utor,

90

Tamquam nulla dei sint super hoc monita?

Nam primum ueteri cautum sub lege memento,

Quae dudum in solidis scripta fuit tabulis,

Quod nunc per dominum renouat data gratia Christum,

Atque euangelii uox ueneranda sonat,

95

Vt, quod saxa prius, modo pectora nostra tenerent,

Esset et uberior bis repetita fides.

Affectu toto dominum totisque medullis

Atque tuum toto dilige corde deum.

Et recte: quid enim poteris tu iustius umquam

100

Obstrictus tantis soluere muneribus?

Qui tibi, cum limus terrena in faece iaceres,

Dempsit perpetui temporis esse lutum:

Qui tibi, quod membris constas, quod mente moueris,

Quod lingua loqueris, quod ratione sapis,

105

Quod manibus tangis, graderis pede, lumine cernis,

Aure audis, sentis naribus, ore probas,

Ante aliquod meritum propria pietate ministrat,

Corporis atque animae sic pater ut dominus:

Et non hoc solo contentus munere, quo te

110

Instruxit membris, sensibus excoluit:

Qui tribuit uitam, largitur commoda uitae,

Omnibus ut tibi sit praedita deliciis.

Ecce tibi caelum pendet, tibi terra recedit,

Aera librantur, fluctuat oceanus:

115

Noctes atque dies succedunt mensibus anni,

Sol splendet, lucent sidera, luna rubet.

Ver fundit blandos uario sub germine flores,

Aestas iam grauida fructibus arua coquit,

Autumnus musto madidus, praepinguis oliua est,

120

Ignibus admotis frigora nescit hiemps.

Imbribus arcendis confirmas pendula tecta;

Ignoras uentos aedibus oppositis;

Hirtaque lanigerae depectens terga bidentis

Mollibus inuolucris algida membra tegis;

125

Leuia nec desunt niuei uelamina lini;

Sunt etiam Eois pallia uelleribus:

Illa ferax iacto reddet tibi semine tellus,

Haec carpent celsis Seres in arboribus.

Denique per totum qui circumuoluitur annum,

130

Quidquid habes, totum dat tibi cura dei.

Campus messe uiret, uestitur palmite collis,

Arbore diuersa mitia poma metis,

Et studium impendens fecundo prouidus horto,

Vtile quo libuit tempore sumis holus.

135

Accendis pinguem quaecumque in lumina pinum,

Nobilibus mensis cerea flamma micat.

Nec modo terreno tantum seruire iubetur

Per uarios usus subdita terra homini:

Ipsa etiam quidquid fertur prope nubila, quidquid

140

Alto subductum uoluitur in pelago:

Nunc fallente cibo, nunc texto in retia lino,

Artibus innumeris inde uel inde petis.

Et tibi nunc imo trahitur de gurgite piscis,

Aere nunc summo decipiuntur aues.

145

Agmina uenanti procumbunt densa ferarum

Icta procul iaculis uel laqueata plagis.

Prona petis ferro, canibus fugientia sistis,

Contundis frenis ora ferocis equi.

Ad iuga panda boues cogis, ad mulctra capellas:

150

Destillant crispis dulcia mella fauis.

De saxis gemmas, aurum producis harenis,

Lentaque de terris igne metalla coquis:

Gramina discernis tristes medicantia morbos,

Pellis letiferum sedulus arte malum.

155

Quin etiam ut mercem peregrino a litore sumas,

Et tua des aliis atque aliena petas,

Flumina remigio percurres, aequora uelo:

Ibis longinquas absque labore uias.

Aut si formidas pelagus, carpenta mouebis,

160

Seque tuis sternet terra notanda rotis.

Tum si iactatum quaerit blanda otia corpus,

Vmida puluereum balnea suscipient;

Atque cauo tota spoliatus ueste lauacro,

Marcida perdomitis membra fouebis aquis.

165

Tot tantisque bonis domini tibi munere partis

Quid tandem dignum reddis amore pio?

Aut quibus haec opibus, quibus et persoluere donis,

Vel quanto poteris pendere seruitio?

Nec tamen haec dominos, cuius sunt omnia, quaerit:

170

Sufficit ut dominum seruus amatus ames.

Haec quoque mandati succedit forma secundi,

Proximus ut tibi sit sic, uelut ipse tibi es.

Nosco salutiferam mansuro munere legem,

Vno quae cunctis prospicit officio.

175

Nam cum aliena mihi mandatur cura, necesse est

Vt mea mandetur sic quoque cura alii.

Ecce pecus pecudem fecunda ad pabula ducit,

Admugit proprio bucula laeta gregi.

Murmure respondent, qua possunt uoce loquuntur,

180

Inque uicem docilis lambere lingua solet.

Nec caret affectu quod fluctibus occulit aequor,

Et uolucris uolucri est et fera blanda ferae.

Tum si quando uenit quocumque ex agmine praedo,

Fortior inualidos ungue uel ore premens,

185

Seu uolucrum res est, siue est res illa ferarum,

Vndique collectis tenditur auxiliis,

Captiuam comitem cursu grege uoce uolatu,

Etsi non possunt, eripuisse uolunt.

Cumque ita se solo naturae munere seruent,

190

Quae nec consilio nec ratione uigent,

Quid mirum domini si iussa uerenda secutum

Mutua constringet cura hominis hominem,

Atque usu ingenio rebus ratione peritus

Vt sua quae tua sunt commoda frater agat?

195

Hinc uenit illa placens merito sententia, nectens

Humanum parili condicione genus:

Ne facias aliis quidquid fieri tibi non uis,

Idque aliis facias quod tibi uis fieri.

Quod genus est hominum, qui ritus sexus et aetas,

200

Quis neget hoc rectum, quis neget hoc facile?

Quid non mandatum late complectitur artum?

Plenius hac tradi quid breuitate potest?

Namque ea quae mala sunt, fieri modo sic mihi nolim,

Vt rursum cupiam quae bona sunt fieri.

205

Indice non opus est, doctor nec quaeritur ullus:

De nobis scimus quae bona, quae mala sunt.

Gaudebis certe, si quis te nocte uiantem

Blandus uicinum ducat in hospitium:

Tu quoque sollicitus prouisis excipe tectis

210

Illum, qui sera nocte uiator erit.

Veste tegi nudus, sitiens ad pocla uocari,

Esuriens optas ut satiere cibis:

Te quoque permoueat proprii par cura laboris,

Diuide cum miseris pallia, pocla, cibos.

215

Ecce manum poscis lapsus, solacia maestus,

Auxilium trepidus, consilium dubius:

Id maestis dubiis trepidis labentibus offer:

In simili causa fac ut ameris amans.

Certe incusari te falso crimine non uis:

220

Crimine falso alios insimulare time.

Odisti furem: furtum fuge; perdere non uis

Per uim quae tua sunt: nil uiolenter agas.

Pacta tibi dubio non uis nutare paratu:

Promissam certo pectore redde fidem.

225

Quae tibi detraxit uelles succidere linguam:

Cura sit ut nullum liuida uerba notent.

Mutua cum poscis, uis sumere protinus aera:

Mutua poscentem dextera prompta iuuet.

Elatos fastu damnas: depone tumorem;

230

Quod fugis in celsis nesciat inferior.

Certe si soror est uel mater caraue coniunx,

Quarum ne uitam fama grauis maculet,

Perpetui curam cauta pietate pudoris

Filius aut frater siue maritus agis:

235

Haec ueneranda tibi si nomina temptet adulter,

Ferrum in uindictam non satis esse putas.

Nonne eadem poena reus es, si tu quoque furtim

Aggrederis castos sollicitare toros?

Hinc fuit, ut dominus prima sub lege iuberet

240

Pensari paribus crimina suppliciis:

Pro damno damnum, uulnus pro uulnere, dentem

Dente lui raptum, lumina luminibus.

Nec minus ut propriam sub iudice redderet audax

Alterius cuperet qui rapuisse animam,

245

Iudiciumque reus non posset dicere prauum,

Prauis decreta est ultio criminibus.

Et licet haec melius mutarit gratia Christi,

Mitia quae potius quam uiolenta docet,

Est tamen est rectum, quidquid iubet ista uel illa,

250

Seu cito restituas, seu patienter agas.

Hoc tamen est melior qui Christo uindice gaudet,

Seruet si domino quod dedit ille sibi.

Ergo piis uotis et sanctis perfice rebus,

Vita quod haec praesens, quodque futura probet

255

Vt te, quem raptim fugiens commendat honestas,

Perpes post obitum gloria suscipiat.

Nam nostris certus monitis, mansura memento

Omnia, nunc stulti quae peritura putant:

Atque animas isdem membris redeuntibus ipsum

260

Crede recepturas corporis inuolucrum.

Ora color sanguis uenae cutis ossa capilli,

Vt nunc labuntur, sic iterum uenient,

Non modo quae tumulis bene condita saxa reseruant,

Aut Arabum solidans puluis odorque tegit:

265

Sed dicto citius, formanda in membra redibit

Portio do tumulis, portio de fluuiis.

Quod uentus flatu minuit, quod bestia morsu,

Flamma quod exussit, quodque ruina premit,

Totum aderit, totum diuersa ex parte coibit,

270

Pars uolucri aut pisci, pars laniata feris,

Et quod nunc aetas sensim longaeua resoluit,

Id raptim domini bucina restituet.

Vt pro factorum meritis in corpore eodem,

In quo gesserunt seu bona siue mala,

275

Scilicet ad motus animarum carne reuersa,

Poena reos, iustos gloria suscipiat.

Cur autem dubites, cum praecedentia monstrent

Vt tibi uenturi sit manifesta fides?

Respice nudatas brumali frigore siluas

280

Iam desperatis luxuriare comis.

Quae stabat maerens decusso palmite uitis

Vestitur foliis, fructibus induitur.

Spiceus at densis calamus flauescit aristis,

In terra granum quod modo putre fuit,

285

Et quae nunc tristi squalebant arua ueterno,

Laeta nouo rident germine, flore rubent.

Ipse etiam uariis conclusus mensibus annus

Tempore mutato mortis habet speciem,

Cum uer autumno, frigus depellitur aestu,

290

Vtque hominum res est, hoc uenit, illud abit.

Hoc tamen aeterno, donec deus annuit, usu

Inque uicem alterno uoluitur officio:

Et dum se longi sequitur rota mobilis anni,

Nascitur et moritur, succidit atque redit.

295

Nam finem noster finis non accipit, et mors

Qua primum morimur, perpetuo moritur.

Victuro semper motu sensuque manente,

Omnis perpetuo tempore uiuet homo.

Viuet homo: fletus ast hic mea uerba sequuntur;

300

Nam puto sic hominis sors melior fuerat,

Cum sensu uitae sensum deponere poenae

Et natum innatis consimilem fieri,

Quam nunc, peccatis toto dominantibus aeuo,

Extingui uitae, uiuere suppliciis.

305

Nam rogo ne credas dirae ad compendia poenae

Quod raptim insontes debita flamma uoret.

Ignibus aeternis immersos respice colles

Iugiter amburi, non tamen imminui:

Et gelidos fontes et caerula flumina cerne

310

Fundere semper aquas, semper habere tamen.

Sic miseros uindex semper populabitur ignis,

Vt semper seruet pabula laeta sibi.

Haec si falsa putas, merito post uera probabis:

At falsa effugies, si modo uera times.

315

Quare post mortem sequitur si uita perennis,

Laetificans iustos discruciansque reos,

Viribus et totis et totis nitere uotis,

Quae rectum ducunt continuare uias.

Contere calcatum mortis cum principe mundum

320

Et fuge lasciuis credere deliciis.

Praecipue semper famosos despice uultus

Iudiciumque tuis eripe luminibus.

Nemo feret rutilos intactis uestibus ignes,

Nemo inter lituos non trahet aure sonum.

325

Nemo inter flores blandorum ambitus odorum

Naribus assiduam non metet ungue rosam.

Nemo diu sitiens et multo sole perustus

Incumbet gelidis nec potietur aquis.

Nemo uias pedibus brumali tempore carpens

330

Conspersus pluuia nec madefactus erit.

Nemo, licet mediis muris, sub tempore belli

Vel bene securus uel bene tutus agit.

Congressus praestat uisum, mox lumina uisu

Concipiunt flammas, parturiuntque nefas.

335

Dum ueluti iacto piscantis fraudibus hamo

Primo animus capitur, post etiam moritur.

Prima mali labes heu femina! te dolus anguis,

Atque hominem per te reppulit a domino.

Erepti tu causa boni, tu ianua mortis,

340

Tu decepta cito, tu cito decipiens.

Ergo age, qui nullo maculari pectora naeuo

Et purus puro niteris esse animo,

Vt laqueos ignis gladios et acuta uenena

Cernere laudatam sic fugies faciem.

345

Non ego nunc repetam per tot iam saecula quantos

Feminei uultus perdiderint populos.

Praetereo clades Spartanas, Troica bella,

Et raptu excidium quam prope, Roma, tuum,

Cum gentes nulla domini sub lege nec ullis

350

Sanctorum ad uitam perdomitas monitis,

Qua furor impulerat, lasciuus duceret auctor,

Esset et hoc licitum quod fuerat libitum.

De sacris, inquam, de sacris percipe libris,

Obprobrio quantis turpis amor fuerit.

355

Te Dinae species nimio sub amore ruentem

Exstinxit, Sichem, cum patre, cum patria.

Nam male compressam fratrum pia cura sororem

Promittit thalamo, uindicat in gladio.

Hunc quoque laudatum psalmorum carmine Dauid

360

Forma placens celso deposuit solio,

Cum male lasciuum comperto crimine corpus

Sacco contegeret, contereret cinere.

Thamar forma duos sub eodem tempore fratres

Incesti et ferri perpulit in facinus.

365

Vnus corrumpit, corruptam ulciscitur alter:

Vltio quae iusta est, desinit esse pia.

Ipse etiam Salomon, cuius sapientia prisco

Tempore et in toto nobilis orbe fuit,

Ducitur in facinus uetito laqueatus amore,

370

Femineo subdens turpia colla iugo,

Et domini immemorem merito praeconia laudum,

Quae iuuenem ornarant, destituere senem.

Forma placens regi leto te tradidit, Aman:

Forma tuum rapuit, dux Oloferne, caput.

375

Illum mirifico famosum robore Samson

Forma decens saeuis tradidit allophylis.

Sanctus is et uictor per tot modo proelia miles,

Heu male femineis subditur arte choris,

Vt iam pollutus, pariunt quia crimina poenam,

380

Oscula uirginibus, terga daret gladiis.

Tu quoque Leuitis tantum dilecta nec uxor,

Insano iuuenum subdita nocte toro,

Vindictae studio totas in bella dedisti

Perdere contentas siue perire tribus,

385

Vt membris lacero dispersis funere Gabaat

Efficeret diris ignibus usta rogum.

Non, mihi si linguae centum sint oraque centum,

Expediam quantum forma placens noceat.

Lasciuo clamat benedictus apostolus orbi,

390

Dans etiam licitis iura seuera toris;

Coniuge possessus, contempta coniuge liber

Non similem causam relligionis habent.

Coniugis implicitum detentat cura maritum:

Solum uult caelebs emeruisse deum.

395

Sed quia nonnumquam succumbunt lumina et omne

Ancipiti rectum labitur in biuio,

Si purum maculare animum parat impius hostis,

Semper ouans castam sollicitare fidem,

Accipe tela, quibus cordis pia moenia serues:

400

Crux tibi sit clipeus, crux tibi sit gladius.

Supplicibus lacrimis gemitu prece pectore tunso,

Quaere salutiferum nocte dieque deum.

Ac ne paulatim facilem spes palpet amorem,

Lapsum a praecipiti perge referre pedem.

405

Non ignarus enim miseris succurrere tempto,

Omnia perpessus, quae fugienda loquor.

Respicis ad formam? sed saeuas respice poenas,

Respice quid laudes, respice quid timeas,

Internisque oculis et uero lumine cerne

410

De terra ad caelum deque homine ad dominum.

Hic breuis est fine exiguo claudenda uoluptas:

Illic perpetuo sulphure flamma uorax.

Audi clamantem celsa cum uoce propheten,

Seu mandata legas pristina, siue noua:

415

"Quae laus in uultu est? faenum omnem credite carnem,

Quippe ut flos faeni gloria carnis erit."

Nam ueluti flores ictus metit, atterit aestus,

Confundunt imbres, fortior aura rapit,

Sic uultum quicumque placet, consumere tempus

420

Et tumor et liuor despoliare potest.

Atque ipsam ut taceam, quae conterit omnia, mortem,

Quanta licent morbis febribus ulceribus?

Hi modo qui canent albo sordente capilli,

Collatas olim non timuere pices.

425

Pendula quae maerent rugis deformibus ora,

Praetulerant uanum conspicienda decus.

Qui nunc in laxa tremulus pes pelle uacillat,

Vix dederat tenui signa notata solo.

Ceruix colla manus et quod nunc omnibus horret,

430

Heu miseris quondam causa furoris erant.

Lumina, quae madidus deformia subluit umor,

Stellarum rutilae ceu micuere faces.

Respice quod paucis floret nec permanet annis,

Et tamen aeternis culpa manet lacrimis.

435

Ergo puellares uultus formasque decentes

Aut uerso aut merso despicies capite.

Atque ut sis penitus sic corde ut corpore purus,

Vt nullum facias suspicione reum,

Da studium curans et semper prouidus opta,

440

Vt sit nulla tibi femina iuncta nimis.

Amittet uires, si non sint obuia, uentus:

Pabula si desint, irritus ignis erit.

Ac ne mandatis tantum pars una putetur

Ad uitae rectas sollicitata uias,

445

Si qua uiri discunt, credat sibi femina dici:

Et meritum et poenas hic quoque sexus habet.

Oderit ignotos audax attendere uultus

Seque tamen notis abdere luminibus.

Nam male permixto ludentia lumina risu

450

Blandum saepe solent ore tacente loqui.

Atque amor, ut lacrimae, quas fundi iniuria cogit,

Ex oculis surgit, pectoris ima petit.

Ergo qua iuuenes praecepti lege monentur,

Hac fugiat cunctos femina casta uiros.

455

Iam si corporeas calcaris corpore casto

Illecebras, reliquum discute cordis onus.

Namque subire solet nigri de felle ueneni,

Multiplicis mater criminis inuidia.

Inuidia infelix mortem moritura parauit:

460

Angelus hac celsi decidit arce poli,

Dumque hominem properat caelesti pellere regno,

Detrudi in tenebras ipse prior meruit.

Hinc domini in cunctos uindex sententia uenit,

Omnibus haec reliquis mortibus una rea est:

465

Haec belli rabies, haec est discordia pacis,

Plus sibi, quam cui uult saeua nocere, nocens.

Haec Ioseph nimio fratrum sub crimine causa

Primum seruitii, mox fuit imperii.

Haec iusti fratris maculauit sanguine Cain,

470

Haec Dauid mortis quam prope causa fuit,

Cum, iam confecto solius robore bello,

Extolli nollet laude socer generum.

Hac primae cogente gemens operarius horae

Vincere fossorem nititur undecimae.

475

Haec postrema dedit crucis in ludibria Christum,

Dum peragit liuor credulitatis opus,

Et praeceps populus signa ac miracula rerum

Obtutu cernit, pectore non recipit.

In tantum studiis furialibus improba cunctos

480

A uero in facinus uerterat inuidia,

Vt non nescirent, sed nollent credere, quod tunc

Esset per dominum glorificandus homo.

Nec cura leuiore dehinc uitale memento

Vnius innumerum crimen auaritiae.

485

Omnibus in terris, quas sol uidet, aequora claudunt,

Quasque dies adeunt, quasque tegunt tenebrae,

Ignoto nobis quidquid diffunditur orbe,

Omnibus in regnis, omnibus in populis,

Infectis morbo multorum mentibus haec est

490

Radix causa caput fons et origo mali.

Innocuos quidquid dominus formarat in usus,

Haec male mutatis perdidit officiis.

Quid quereris diros portus uentosque furentes,

Tristia famosis aequora naufragiis?

495

Tu caesam siluis annoso robore quercum,

Si tignis non est utilis, adde focis.

Contentusque tuo, submotum si qua per orbem

Nascuntur, patiens crede negata tibi.

Et pelagi motus et saeuas flare procellas

500

Securus tuto litore prospicies.

Vsum naturae uitium fecistis, auari,

Nata bona prauis usibus esse mala.

E terra genitum terrena in munera ferrum

Falcibus incuruum, uomeribus rigidum,

505

In caedem et diras, bellorum crimina, mortes

Armamus contis missilibus gladiis.

Pelleret ut frigus uiolentum accepimus ignem,

Pelleret ut tenebras discoqueretque dapes:

Coepimus insani flammas immittere tectis

510

Atque exurendis subdere corporibus,

Tamquam esset paruum praedandi in crimine crimen,

Ni ferret sparsas sanguine raptor opes,

Et miseros poenis uariis uis ultima cogat,

Cum quod habent perdant, dicere si qua latent.

515

Fratribus inuisos fratres, uitamque parentum

Exosam natis fecit auaritia.

De uero falsum, de falso fingere uerum

Saeua per innumeras haec docet insidias.

Hac faciente reus dum partem subtrahit auri,

520

In mortem totus transiit Ananias,

Nec solus; sociam nam foedi in crimine falsi

Coniunxit misero par quoque poena uiro.

Haec miseros homines mortis sub tempore fecit

Non bene postremis fidere iudiciis.

525

Subduntur tabulae, conquiritur undique testis,

Ore ferens falsum, pectore uera premens.

Scalpuntur gemmae similes, manus improba discit

Heu male mentitas assimulare manus,

Vt pater alterius factus credatur et heres

530

Non possit proprii filius esse patris.

Hac duce custodes inter securus adulter

Peruenit ad castos muneribus thalamos.

Itur in omne nefas animis manibusque paratis,

Aurum si pretium constituas sceleris.

535

Dic, rogo, quid (miserum) tantus furor †laxat habenas,

Vt tibi non sat sit, quod tibi iam satis est?

Immensis properas terris coniungere terras,

Claudendus parui marmore sarcophagi?

Alterius damno fieri locupletior ambis?

540

Quod rapis ex aliis, mox erit alterius.

Et cursu celeri sic post amissa dolebis,

Vt doluere illi qui tenuere prius.

Ceu non casuras immensum construis arces,

Ipse tamen raptim qui moriturus eris?

545

Comitur in somnos tenuato lucida uitro

Marmoribus uariis lubrica cella tibi:

Tamquam non adeat lignis coeuntia tecta

In bene securo pectore tuta quies.

Certe non aliter sitientia proluit ora,

550

Quem palmae obtulerint, quem caua gemma liquor:

Et sic suscipient rabidi ieiunia uentris

Quos crystalla dabunt quosque patella cibos.

An non pellendo glacialis frigora brumae

Hirta tibi melius pallia praebet ouis,

555

Quam quae, lentato per lubrica fila metallo,

Alternos frangit uestis onusta gradus?

Quo tibi perlucens habitus, qui tegmine raro

Offerat ignotis membra tegenda oculis?

Argentum atque auri moles et gemma coruscans

560

E mundo et mundi est: hinc uenit, hic residet.

Venisti in uitam nudus, nudusque redibis:

Nil tecum attuleras, ferre nihil poteris.

Ferre tamen poteris contempta hic munera mundi:

Mitte secuturus, quae duplicentur, opes.

565

Nam seruata nimis quae mos bona non tua fient,

Si tibi non serues, sic erit ut tua sint.

Munera quae donat moriens, haec munera non sunt:

Donat enim quod iam desinit esse suum.

Qui sanus metuensque nihil, qui mente quieta,

570

Qui sibi dum uiuit dempserit, ille dedit.

Quodque sibi dempsit, melius reparabitur illi:

Integra mox capiet, qui peritura dabit.

Condita nam caelo non fur, non auferet hostis,

Non tinea aut pluuiae flammaque carpet edax:

575

Caelo autem condes quidquid pro nomine Christi,

Christum respiciens, pauperibus tribues.

Qui post assumptae carnis mysteria dicit:

Vestior in nudis, subleuor in miseris,

Visitor in clausis, curor confotus in aegris,

580

Adiuuor in paruis, protegor in uiduis,

Et quodcumque facis misero uel non facis, illud

Crede mihi fieri, uel mihi non fieri.

Ac ne pauperiem pauper praetendere possis,

Vt color iniustae detur auaritiae,

585

Si tibi non fuerint sumptus quos quaerit egenus,

Non cibus aut calida est qua foueatur aqua,

Cum poscit sitiens, gelidus sub nomine Christi

Oblatus poterit praemia ferre calix.

Hoc, quo quisque potes, miserum solare rogantem,

590

Et si defuerint munera, uota dabis.

Ipsa etenim ante deum non est peritura uoluntas,

Si bene non poterit, quae bene uel cupiet.

Hinc fuit ut dominus monitis felicibus omnes

Coniungi uellet pacis amore homines,

595

Et quae per sanctos laudauerat ante prophetas,

Discipulis proprio traderet ore suis,

Dum nihil iniustum, nil durum, nil uiolentum,

Nil leue, nil cupidum, nil graue, nil uarium,

Vel facere in rebus, uel uerbis dicere posset

600

Casto seruatus pectore pacis amor.

Hinc cohibet totum pacis concordia mundum,

Quae brutis etiam cum ratione datur.

Et cum flammiferis frigentia, mollia duris,

Siccis cum pugnent umida, lenta citis,

605

Omne per ignotas tacito moderamine causas

Vno consociat foedere pacis opus.

Sic, modo si paruis cupias componere magna,

Corporeum frenat pacis amor populum,

Vt sub terreno sociatus principe discat

610

Regi caelorum soluere uota simul.

Ergo mei similis peccator, me minor imo

(Omnes criminibus namque ego uinco meis)

Pacem placatus, pacem quoque laesus amato:

Pax in uisceribus, pax sit in ore tuo.

615

Pelle odium, contemne minas, depone tumorem,

Offensam teneant tempora nulla tuam,

Vt te sol blandae seruantem uincula pacis

Deserat abscedens, inueniat rediens.

Si monitis gradiare meis, fidissime lector,

Caerula securus colla premis colubri.

Cumque aderit Christus iudex, mox obuius ibis

Per tenerum blandis aera uecte notis.

5

Tantum ut mandatis quouis sub tempore in istis

Praetereat curam portio nulla tuam.

An si uentosae moueat te gloria linguae,

Quam suadet uano Tullius eloquio

(Sin fugienda, iocus conuiuia sermo uoluptas,

10

Sic etiam aequaeuis dissociande tuis),

Quo studio nostri seruabis uerba libelli,

Vt uitae meritis consociande deo?

Praecipuus labor est blandam contemnere laudem,

Quae trahit in praeceps ambitiose homines,

15

Et semper tacito festinat ad intima motu

Visceribusque ipsis pestis acerba sedet.

Omnia dum uolumus, facimus quaecumque, probari,

Vtque suis nullus non faueat uitiis,

Lenito titulo parcum se dicit auarus,

20

Acris uelatur nomine saeuitia,

Ac studiis totis et tota nitimur arte,

Vt quidquid loquimur uel facimus placeat.

At tu si Christo soli uis esse probatus,

Gloria quaeratur nulla tibi ex homine.

25

Nam cum deiectus, mos exaltabere, erisque

Pro domino paruus, magnus apud dominum.

Contentum uexet quaecumque iniuria, nulli,

Si male pertuleris, par quoque redde malum.

Ecce patrem Christus pro se lacerantibus orat,

30

Supplicat et Stephanus, supplicat et Iacob,

Dum miti magnoque animo licet ultima passi

Poenarum nulli causa uolunt fieri.

Nullum saeua reum faciat sententia, nullum

Austero properes plectere iudicio.

35

Festucam tenuem fraterno in lumine cernis,

Luminibusque tuis nescis inesse trabem.

Iniuste alterius cupiet describere uitam,

Assertor uitae qui nequit esse suae.

Sed nos damnati uitiis insistimus et quae

40

Ipsi persequimur mos etiam facimus.

Fallere crede nefas! durat sententia dicens:

Os, quod mentitur, morte animum perimit.

Et quod erit ueras semper dixisse memento,

Et non quod non est sermo tuus resonet.

45

Dulci praeterea frenos impone palato,

Ne sapor antiquum saeuiat illecebris.

Illos caelorum donis regnisque potitos

Fecit mortales ambitiosa gula.

Dum magis in uetitum ruimus cupimusque negata

50

Et, quod difficile est, hoc potius uolumus.

Praecipue largo uenas perfundere uino

Respue, ne raptim uina uenena fiant.

Vt nimiis quotiens sitit aestibus arida tellus,

Solers in fructus quam parat agricola,

55

Si prius euulsas quam sol internecet herbas,

Irrorent madidos nubila densa dies,

Protinus et sentes et gramina noxia messi

Seminibus uictis heu male laeta feret:

Corpora sic multo fuerint quae dedita uino,

60

Consiliis pereunt, luxuriant uitiis.

Et quid sordidius, quid erit deformius umquam,

Quam si te tibimet subtrahat ebrietas?

Cum caput huc illuc uergat, gressusque uacillet,

Mensque neget sensum, lingua tenere sonum,

65

Claudantur grauido uergentia lumina somno,

Quid facis ignores, tu quoque cum facias.

Quid loquar allatum uultu fumante calorem,

Et male compositis uerba soluta modis,

Labentes manibus calices, mensasque per ipsas

70

Immixtos uino saepe redire cibos,

Teque per innumeros, cum uult mens saucia motus

Vel gaudere nimis uel modo flere nimis,

Et nunc saltatu uergentia membra rotare,

Nunc dare lasciuis brachia mota choris?

75

Exclamare libet, uino dapibusque sepultum,

Forte etiam proprii nominis immemorem,

Eius, qui donet largus tibi talia, quando

Orandi subeat tunc pia cura dei?

Pascere tam magno sumptu quot posset egenos,

80

Quotque dies laetos haec daret una dies?

At te nunc saturo pauper ieiunus oberrat:

Tu uinum reuomis, uix habet alter aquam.

Et si forte cibum uox poscit egena, negabis

Ollis, quis nihil est, hoc, tibi quod superest.

85

Sentio iam dudum tacitum te dicere, lector:

Vera quidem, sed sunt ardua quae statuis.

Ardua praecipimur; de terra scandere caelum,

Non est quod paruo stare labore putes.

Magnus enim labor est; sed merces magna labori.

90

Praemia qui sperat, desidiam fugiat.

Palmam nemo feret, nisi qui certauerit ante.

Non nisi uictori blanda corona datur.

An tibi si fragiles mundi quaerantur honores,

Munere quo speres emeruisse hominem?

95

Quidquid id est uariis quod uexat corpora saeuis,

Dum celeri uitam currimus in stadio:

Contemptum pluuias frigus ieiunia rixas

Contento poteris sustinuisse animo,

Discurrens urbem totis lustrare diebus,

100

Vix media fessus nocte redire domum,

Continuoque iterum prima consurgere luce ¹,

Vt clausas possis primus adire fores.

Et cum te tenuis per dura sedilia somnus

Compulerit fessum deposuisse caput,

105

Ille prior forsan qui serior adfuit ibit,

At tua pulsabit stulta querella notos.

Aut si lictorem tanget uox clarior, opta

Vt bene submotus nec male caesus eas.

Sed fac quod rarum est, ut uictus ianitor auro

110

Ac precibus tandem dicat "adire potes ".

Ingrederis lingua blandus uultuque modestus,

Corpore subiectus: nil tamen ista iuuant.

Omnis honor pretii est: ibis pro pondere nummi,

Carta seu foliis siue petes tabulis.

115

Nam si cessarit diues manus, irrita res est,

Et si uerba dabis, tu quoque uerba feres.

En honor arrisit, quem semper in ordine mos est

Sumere sero quidem, sed posuisse cito.

Nam quod tu dederas, mox conferet alter et alter:

120

Quod multi cupiunt, nemo diu tenuit.

Fac tamen ut longum durans honor inflet, agat te,

Numquidnam finem non habiturus erit?

Finge age mansuri signent tua nomina fastus,

Atque tuo felix annus eat titulo:

125

Quid tandem prodest, cum desinit esse, potestas?

In quo sentitur quod fuit atque abiit?

Et quod paulatim succedens nesciet aetas,

Et quod si scierit, quid tibi mercis erit?

Sed qui terreno tantum dependis honori,

130

Tanta nunc homines ambitione colis,

Vt domino placeas, cuius sunt omnia, Christo

Insuper et regnum promereare dei,

Ante feres uerum falsis, ingentia paruis,

Vilia magnificis, perdita perpetuis.

135

Deuotum uincet quae tandem iniuria pectus?

Ecquid erit celsum? quid tibi difficile est?

Namque nihil durum est, cum spes succedit, et omnis

Peruenit ad fructum uictus honore labor,

Et fructum, toto qui duret tempore, quem non

140

Auferat ambitor prodigus impatiens.

Audis spondentem dominum noua praemia iustis,

Promissis semper qui meliora dabit,

Non conspecta oculis, non auribus insinuata,

Ipso non sensu praemeditata prius.

145

Nunc tibi distillant pretioso cortice myrrhae,

Turis odorato caespite terra tumet.

Adde thymum uiolas casias melilota crocumque,

Candida puniceis lilia iunge rosis.

Cum tot in his terris peccator munera sumas,

150

In caelis sanctus quae bona percipies?

Finge age quod clarum, quod pulchrum, quod pretiosum,

Et toto magnum quidquid in orbe putas,

Hoc meritis dandum felicibus, aurea tecta,

Gemmatos postes purpureumque solum,

155

Ruraque uernanti semper redolentia flore,

Lacte et melle simul flumina plena trahi.

Haec quia conscendunt animos, et mente uidentur,

Inferiora illis crede futura bonis.

Nec uereare tamen, longo ne tempore uictus

160

Impar mandatis reperiare dei.

Nil habet haec longum, longo licet acta rotatu,

Quo nunc perfruimur tempore, uita breuis.

Lassa senescentem respectant omnia finem

Et iam postremo uoluitur hora die.

165

Respice quam raptim totum mors presserit orbem,

Quantos uis belli perculerit populos.

Non densi nemoris, celsi non aspera montis,

Flumina non rapidis fortia gurgitibus,

Non castella locis, non tutae moenibus urbes,

170

Inuia non pelago, tristia non heremo,

Non caua, non etiam tetricis sub rupibus antra,

Ludere barbaricas praeualuere manus.

Multis ficta fides, multis periuria, multis

Causa fuit mortis ciuica proditio.

175

Insidiae multum, multum uis publica fecit.

Robore quae non sunt, sunt superata fame.

Concidit infelix cum prole et coniuge mater,

Cum seruis dominus seruitium subiit.

Hi canibus iacuere cibus, flagrantia multis,

180

Quae rapuere animam, tecta dedere rogum.

Per uicos uillas, per rura et compita et omnes

Per pagos, totis inde uel inde uiis,

Mors dolor excidium clades incendia luctus.

Vno fumauit Gallia tota rogo.

185

Cur tamen enumerem labentis funera mundi,

Quae per consuetum semper aguntur iter?

Cur repetam quanti toto moriantur in orbe,

Ipse tuam uideas cum properare diem?

Praetereo gladiis quantum, quantumque ruinis

190

Igni grandinibus fluminibus liceat;

Quantos bella fames perimant morbique furentes

Et quae per uarias mors ruit una uias.

Quantos et mediae pacis sub tempore, ut esse

Pax possit, †cruciat debita poena reos.

195

Omnis paulatim leto nos applicat hora:

Hoc quoque quo loquimur tempore, praemorimur.

Et per fallentes tacito molimine cursus

Vrget supremos ultima uita dies.

Dum cibus et somnus, dum uerba et pocula mulcent,

200

Siue domo sedeas, seu peregrina petas,

Dumque geris quodcumque geris uel non geris, ultro

Mors mouet alternum nil remorata pedem.

Cereus ut caecae positus sub tempore noctis

Compensare diem luminis officio,

205

Dum non sentimus, lento consumitur igni,

Semper et ad finem flamma uorax properat:

Sic hominum res est: pereunt quaecumque geruntur,

Proficit et moritur quod sibi uita trahit.

Sed fac uiuacis spatia haec tam longa senectae,

210

Orbis ut immunis funera respicias,

Sero licet ueniat, ueniat tamen ille necesse est

Qui non in totum finis abesse potest.

Nam quae nascuntur, crescunt post atque senescunt,

Et senio fessis nil nisi mors superest.

215

†intereunt decies qui ternos uixerit annos

Atque illum uixit qui modo †millesimus,

Postquam postremus finis retinebit utrumque,

Certe supremo tempore mortis idem est.

Quid uitam traxisse iuuat, si uiuere cessas?

220

Quaeue bonis merces, si teneare malis,

†cum, nisi dum frueris, fructu tangere fruendi,

Et uita haec uitae uiuat in officio?

Nam quod iam fuerat nihil est, si desinit esse;

Et quod non sentis, non iuuat an fuerit.

225

Quid tandem prodest si te ieiunia uexent,

Hesternis large membra onerasse cibis,

Cumque tuas hodie stringat sitis arida fauces,

Ante diem nimio praemaduisse †cibo?

Cum mediis celeri quae sunt decursa rotatu

230

Eripiat sensum non reditura dies?

Sed nos, decurso primaeuae flore iuuentae,

Iam dubii gressu lumine uoce manu,

Cum quidquid fuimus, dolor est meminisse, fidemque

Omnibus eripiunt proxima praeteritis,

235

Incuruos querulos consumpto corpore numquam

Haec quoque quae grauis est uita satis satiat.

Hinc est quod toto penitus uelut orbe remoti

Spectamus toto quidquid in orbe perit.

Haec miseros alio tamquam sub sole manentes

240

Mortis nos propriae mors aliena monet.

Ante oculos longeque simul fraudamur amicis,

Luminibusque illinc, hunc uenit aure dolor.

Intereunt dulces aeuo uergente parentes,

Seque ipso coniunx eripitur gremio.

245

Et fratris fratrem mors e complexibus aufert,

At natu forsan iunior ille fuit.

Ordine nec uitae senior subducitur aetas,

Cum uideat nati funera saeua pater.

Nemo tamen cautus credit quod cernit, et illum

250

Quod non uult, cernit se quoque posse pati.

Hoc tamen inde uenit, factis quia semper iniquis

Mortem perpetuum ducimus esse malum,

Et quas criminibus poenas lex sancta minatur,

Serius excipere credimus esse lucrum.

255

Felix qui licitum finem putat esse laborum,

Quod, post ne timeat, cauerit ante timens.

Felix qui magnum magnaque indage mouendum

Vrbibus et populis nobile iudicium

Constanti sperare animo uultuque sereno

260

Securus uitae de probitate potest,

Quem faciat certis bene mens sibi conscia causis

Sub tanta intrepidum mole tenere caput.

Illic imperio quondam regnoque potentes,

Illic conspicui fascibus et trabeis,

265

Quis aurum lectis dapibus, crystalla Falerno,

Substratosque ostro mos onerare toros:

Robore famosi, laudati munere formae,

Ac male fidentes corporeis opibus:

Quorum uenter erat dominus, lasciuia uotum,

270

Spes in praesenti, gloria diuitiae:

Qui neglexerunt miseri uel morte sub ipsa

Claudendis dominum quaerere luminibus,

Poenam expectabunt clausi. ne quaere doceri

Quam poenam: factis congrua poena manet.

275

Hos tenebrae iuges caeca sub nocte manebunt:

His lumen †tunc flamma seuera dabit.

Isti sulphureo flagrantes igne caminos

Cogentur laceris scandere corporibus.

Illos constringet uiolento infusa rigore

280

Flatibus hibernis dura gelu glacies.

Et cum tam discors pugnet natura gehennae,

Nominis unius uis tamen est uaria.

Nec tam diuersa possis dinoscere poena,

Igne sit an grauius frigore supplicium.

285

Non quod nos, istic, terrena morte peremptis,

Excipient unam crimina multa necem,

Cum quamuis saeuus pro rerum pondere iudex

Non aliud possit quam rapuisse animam,

Et quodam scelerum lucro, si plurima restent,

290

Vindictam reliquis ultio prima neget.

Ast illic omnes persoluet in ordine noxas

Succedens factis congrua poena suis.

Atque unum corpus per singula membra patebit,

Quot potuit uitiis, tot quoque suppliciis.

295

Altera crudeles, lex altera plectet auaros:

Facta aliter soluent et meditata aliter.

Est sua periuris, est et sua poena superbis,

Atque alia effusi causa cruoris erit.

Inuidus impatiens mollis falsator adulter,

300

Et uini totus, totus et illecebrae,

Dextram caede nocens, linguam in conuicia promptans,

Peruasor iactans impius indocilis

Iudicii ante diem poenas dabit, ut neque paruum

Supplicii spatium det mora iudicii.

305

Ambibunt alios sinuosis flexibus angues,

Ast alios candens igne catena teret.

Omnia plena illic lacrimis terrore dolore,

Et uox nulla, nisi quam dederit gemitus.

Ecquidnam ulterius per singula crimina curram

310

Vexabunt diris quae miseros crucibus?

Quando etiam incauto si quid nunc ore loqueris,

Sermonis ratio est discutienda tibi.

Hos inter, rerum dominum quicumque negarit,

Summittens saxis stipitibusque caput,

315

Ille miser uere, nec erit miserabilis ulli.

Excipiet solus quidquid ubique nocet.

Innumeri uermes morituro in corpore uiuent,

Nec finis fumo quem dabit ignis, erit.

At parte ex alia blandorum †uerba piorum,

320

Si nec uexati restituere malum,