Pontius Meropius Paulinus episcopus Nolanus, Carmina

Carmen 1

Sume igitur pastas dumoso in rure uolucres,

Quas latitans filicis sub tegmine callidus auceps,

Dum simili mentitur aues fallitque susurro,

Agmina uiscatis suspendit credula uirgis.

Tunc referens tenuem non paruo munere praedam

Digerit aucupium tabulis; et primus opimis

Ordo nitet sensim tenuatus ad ima tabellae.

Vt minus offendat macies, praelata saginae

Gratia praeuentos pingui iuuat alite uisus.

Carmen 2

Pauperis ut placeat carum tibi munus amici,

Munera ne reputes quae mittis ditia nobis.

Nam tibi quid dignum referam pro piscibus illis,

Quos tibi uicinum locupleti gurgite litus

Suppeditat miros specie formaque diremptos.

At mihi uix alto uada per saxosa profundo

Rarus in obscura generatur sphondylus alga.

Hinc te participans bis quinque et bis tibi ternas

Transmisi aequoreo redolentes nectare testas,

Quas uiscus praedulce replet bicolore medulla.

Oro libens sumas nec uilia dedigneris,

Quae sunt parua modo magno metitus amore.

Carmen 3

Europamque Asiamque, duo uel maxima terrae

Membra, quibus Libyam dubie Sallustius addit

Europae adiunctam, possit cum tertia dici,

Regnatas multis, quos fama oblitterat et quos

Barbara Romanae non tradunt nomina linguae,

Illibanum Numidamque Auelim Parthumque Vononem

Et Caranum, Pellaea dedit qui nomina regum,

Quique magos docuit mysteria uana Nechepsos,

Et qui regnauit sine nomine moxque Sesostris.

Audax Icario qui fecit nomina ponto,

Et qui Chalcidicas moderate enauit ad arces.

Carmen 4 (Paulinus Pellaeus)

Omnipotens genitor rerum, cui summa potestas,

Exaudi si iusta precor: ne sit mihi tristis

Vlla dies, placidam nox rumpat nulla quietem.

Nec placeant aliena mihi, quin et mea prosint

Supplicibus nullusque habeat mihi uota nocendi

Aut habeat nocitura nihil. male uelle facultas

Nulla sit ac bene posse adsit tranquilla potestas.

Mens contenta suo nec turpi dedita lucro

Vincat corporeas casto bene conscia lecto

Illecebras, turpesque iocos obscenaque dicta

Oderit illa nocens et multum grata malignis

Auribus effuso semper rea lingua ueneno.

Non obitu affligar cuiusquam aut funere crescam.

Inuideam numquam cuiquam nec mentiar umquam.

Adsit laeta domus epulisque alludat inemptis

Verna satur fidusque comes nitidusque minister,

Morigera et coniunx caraque ex coniuge nati.

Moribus haec castis tribuit deus, hi sibi mores

Perpetuam spondent uentura in saecula uitam.

Carmen 5 (Ausonius)

Omnipotens, solo mentis mihi cognite cultu,

Ignorate malis et nulli ignote piorum,

Principio extremoque carens, antiquior aeuo

Quod fuit aut ueniet, cuius formamque modumque

Nec mens complecti poterit nec lingua profari,

Cernere quem solus coramque audire iubentem

Fas habet et patriam propter considere dextram

Ipse opifex rerum, rebus causa ipse creandis,

Ipse dei uerbum, uerbum deus, anticipator

Mundi quem facturus erat, generatus in illo

Tempore quo tempus nondum fuit, editus ante

Quam iubar et rutilus caelum illustraret Eous;

Quo sine nil actum, per quem facta omnia; cuius

In caelo solium, cui subdita terra sedenti

Et mare et obscurae chaos insuperabile noctis;

Irrequies, cuncta ipse mouens, uegetator inertum,

Non genito genitore deus, qui fraude superbi

Offensus populi gentes in regna uocauit,

Stirpis adoptiuae meliore propage colendus;

Cernere quem licuit proauis, quo numine uiso

Et patrem uidisse datum; contagia nostra

Qui tulit et diri passus ludibria leti

Esse iter aeternae docuit remeabile uitae,

Nec solam remeare animam, sed corpore toto

Caelestes intrare plagas et inane sepulchri

Arcanum uacuis adopertum linquere terris.

Nate patris summi nostroque salutifer aeuo,

Virtutes patrias genitor cui tradidit omnes,

Nil ex inuidia retinens plenusque datorum,

Pande uiam precibus patriasque haec perfer ad aures.

Da, pater, inuictam contra omnia crimina mentem

Vipereumque nefas nocituri auerte ueneni.

Sit satis, antiquam serpens quod perdidit Euam

Deceptumque adiunxit Adam; nos sera nepotum

Semina, ueridicis aetas praedicta prophetis,

Vitemus laqueos, quos letifer implicat anguis.

Pande uiam, quae me post uincula corporis aegri

In sublime ferat, puri qua lactea caeli

Semita uentosae superat uaga nubila lunae,

Qua proceres abiere pii quaque integer olim

Raptus quadriiugo penetrat super aera curru

Elias et solido cum corpore praeuius Enoch.

Da, pater, aeterni speratam luminis auram,

Si lapides non iuro deos unumque uerendi

Suspiciens altare sacri libamina uitae

Intemerata fero, si te dominique deique

Vnigenae cognosco patrem mixtumque duobus

Qui super aequoreas uolitabat spiritus undas.

Da, genitor, ueniam, cruciataque pectora purga,

Si te non pecudum fibris, non sanguine fuso

Quaero nec arcanis numen coniecto sub extis,

Si scelere abstineo errori obnoxius, et si

Opto magis quam fido bonus purusque probari.

Confessam dignare animam, si membra caduca

Exsecror et tacitum si paenitet altaque sensus

Formido excruciat tormentaque sera gehennae

Anticipat patiturque suos mens saucia manes.

Da, pater, haec nostro fieri rata uota precatu.

Nil metuam cupiamque nihil; satis hoc rear esse,

Quod satis est. nil turpe uelim nec causa pudoris

Sim mihi. non faciam cuiquam, quae tempore eadem

Nolim facta mihi. nec uero crimine laedar

Nec maculer dubio; paulum distare uidetur

Suspectus uereque reus. male posse facultas

Nulla sit et bene posse adsit tranquilla potestas.

Sim tenui uictu atque habitu, sim carus amicis

Et semper genitor sine uulnere nominis huius.

Non animo doleam, non corpore; cuncta quietis

Fungantur membra officiis; nec saucius ullis

Partibus amissum quicquam desideret usus.

Pace fruar, securus agam, miracula terrae

Nulla putem. suprema diei cum uenerit hora,

Nec timeat mortem bene conscia uita nec optet.

Purus ab occultis cum te indulgente uidebor,

Omnia despiciam, fuerit cum sola uoluptas

Iudicium sperare tuum; quod dum sua differt

Tempora cunctaturque dies, procul exige saeuum

Insidiatorem blandis erroribus anguem.

Haec pia, sed maesto trepidantia uota reatu,

Nate, apud aeternum placabilis assere patrem,

Saluator, deus ac dominus, mens, gloria, uerbum,

Filius ex uero uerus, de lumine lumen,

Aeterno cum patre manens, in saecula regnans,

Consona quem celebrant modulati carmina Dauid,

Et responsuris ferit aera uocibus Amen.

Carmen 6

Summe pater rerum caelique aeterna potestas,

Cum quo nostra salus, sanctorum gloria, Christe,

Spiritus et patri pariter natoque cohaerens,

Qui mentes linguasque regis uiresque ministras,

Promeruit quas sola fides, cui plena potestas

Brutis ingenium uocemque infundere mutis,

Praesta euangelico ductum de fonte Iohannem

In nostra arenti decurrere carmina riuo.

Ille quidem tantus, quantum potuit dare mundo

Qui nasci talem noua per miracula iussit;

Sed licitum magnis tenues impendere curas,

Nec dedignantur uilem caelestia laudem.

Pars etiam meriti meritum celebrare piorum;

Nec noua nunc aut nostra canam; dixere prophetae

Cuncta prius sanctique uiri sermone soluto

Promissum exortum, uitam mortemque sacrarunt,

Si mors illa fuit, meruit quae sanguine caelum.

Nos tantum modulis euoluere dicta canoris

Vouimus et uersu mentes laxare legentum.

Sic (nam magna licet paruis, antiqua nouellis,

Perfecta indoctis conferre, aeterna caducis)

Inspirante deo quicquid dixere priores

Aptauit citharis nomen uenerabile Dauid,

Consona caelesti pangens modulamina plectro.

Nos quoque fas meminisse dei et quamquam obruta multis

Pectora criminibus caelestem admittere sensum.

Zacharias Syria quondam de gente sacerdos

Credita sollemni curabat templa paratu.

Vita uiri pietate fide grauitate pudore

Obsequio condigna dei, coniunx huic alma

Elisabeth prisca sanctorum stirpe uirorum

Progenita et tanto uirtutibus aequa marito.

Sed, quod in obprobrio matrum posuere priores,

Prole carens sterilem ducebat maesta senectam

Spemque omnem subolis transacta excluserat aetas.

Forte sacrum sollemne deo plebs cuncta ferebat,

Et pius antistes sacros adoleuerat ignes,

Intima diuinis decorans altaria flammis;

Ecce sacram propter caelestis nuntius aram

Astitit ac ueste insignis, uenerabilis ore

Se caelo missum uultuque habituque probauit,

Tum sancta in tales laxauit pectora uoces:

Accipe, caelesti domino dilecte sacerdos,

Aeterni mandata dei, cui cura piorum

Perpetua est, iugis qui puro in pectore custos

Emeritum sanctis impendere sciuit amorem.

Ac primum genus hic extincto semine non uult

Interiisse tuum fecundaque uiscera fecit

Coniugis, effeto quae iam cessabat in aeuo.

Cur tamen addubitas, mortali tu quoque sensu,

Omnia posse deum? sed credes, ille probabit.

Nascetur dignus tanto sponsore beatus

Perpetuusque puer, qui primo protinus aeuo

Te maior sacras inuicto in pectore uires

Auctoris dono plus quam genitoris habebit.

Nec sane, nato quae prima uocabula ponas,

Arbitrii iurisque tui est; deus ipse profecto

Qui nasci iubet hunc idem iubet esse Iohannem.

Nominis hic titulus, meritorum immensa propago,

Quae necdum genito potuit praenoscere solus

Qui dabit et tanto tribuet tibi gaudia nato.

Nec uero tribuet tantum tibi, gloria parua est

Intra unam conclusa domum; sed quantus ab ortu

Tenditur in serae finita crepuscula lucis,

Totus prole tua tecum laetabitur orbis.

Quid mirum? cuncta uitiorum faece carebit,

Caelestem ducens sine labe et crimine uitam,

Vesano seruans abstemia pectora uino

Omniaque euitans malesuadi pocula suci,

Cumque hominum generi uel post errata salutem

Spondeat, ab sancta quisquis renouabitur unda,

Ipse in se nihilum quo purificetur habebit.

Ac ne plura tibi uariis ambagibus edam,

Eliae meritum doctus nescire sacerdos

Non potes, exosae qui mortis lege remissa

Aeternam degit proprio cum corpore uitam,

Igneus excelsum quem uexit ad aethera currus

Flammantum rapido nisu glomeratus equorum;

Hunc tuus aequabit meritorum stemmate natus

Tantundem et laudis simul et uirtutis habebit.

Ergo ad condignas tanto pro munere grates

Ne dubiam suspende fidem, ne mota fauentis

Ira dei meritam statuat post praemia poenam.

Haec ait et tenues elabitur ales in auras

Fragrantemque sacro procul aera fundit odore.

Diriguit trepida confusus mente sacerdos,

Ac dum promissum cunctantia corda uolutant,

Dum se diffidit tantum meruisse fauorem,

Vt summi sit cura dei, dimissus ut alto

Nuntius e caelo famulo tam clara referret

A domino mandata suo ludique ueretur,

Somniaque illa putat, mores dum parcius aequo

Aestimat ipse suos nec se meruisse fatetur,

Infidum facit ipsa fides; dum credere dignum

Se non uult, poenas incredulitate meretur.

Protinus astricta est dubitanti lingua palato,

Et motus oblita sui molitaque uocis

Articulare sonum pigro torpore cohaesit,

Dumque cupit narrare suae miracula plebi,

100

Conatus frustra defixo obmutuit ore.

Maestus abit uersatque inclusa mente dolorem

Et ueniam erratis arcano in corde precatur.

Quanta dei pietas quamque exorabile numen!

Paenituisse sat est. rata qui dat temporis ordo

105

Voluitur, et grauida (mirum) distenditur aluo

Elisabeth, sanctumque gerunt pia uiscera pondus

Et uenit effeto munus iuuenile sub aeuo.

Inde aliud sanctus Gabriel, qui nuntius idem

Zachariae fuerat, multo maiora uolutans

110

Ad Mariam molitur iter, quae sponsa marito,

Sed mage lecta deo, mundi paritura salutem

Virgo illibatum seruabat casta pudorem.

Cui postquam insignis caelesti forma decore

Constitit ante oculos, uultus demissa pudicos

115

Tinxit suffuso rutilantes sanguine malas.

Ille ait: o toto quem solis circulus ambit,

Quaeque fuere prius, quae sunt, quae deinde sequentur

Virginibus cunctis felicior orbe puella,

Magno lecta deo, mater dicaris ut eius,

120

Cuius et ille pater! felix age concipe pondus,

Impolluta uiro coituque immunis ab omni,

Verbo feta dei; corpus tua uiscera praestent

Illi, qui caelum terras mare sidera fecit,

Qui semper fuit et nunc est et tempore in omni

125

Semper erit mundi dominus lucisque creator.

Et lux ipse poli per te mortalia membra

Induet atque oculos hominum coetusque subibit.

Imperturbatos tantarum in praemia laudum

Tolle animos, dabit ille tibi uiresque fidemque,

130

Qui uoluit (nam cuncta regit nutuque gubernat)

Filius esse tuus, domini cum filius esset.

Dixerat, et uisus pariter terrasque reliquit

Assuetumque sibi facili petit aethera nisu.

Implentur praecepta dei creditque puella

135

Protinus atque auget meritum uitamque priorem

Prompta fides. tacitis elementa latentia causis

Diuinum informant corpus sacrandaque crescit

Sarcina, caelestem dominum pia confouet aluus.

Interea grauidam suboles quamquam edita necdum

140

Instigat Mariam sanctam, ut progressa reuisat

Elisabeth, longo quae iam uenerabilis aeuo

Dilectum domino puerum paritura gerebat.

Auscultat nato genitrix, uis tanta fidei,

Et quo iussa uenit; mouit materna Iohannes

145

Viscera et impleuit diuino pectora sensu.

Iam uates necdum genitus conclusus in aluo

Iamque propheta prius gesta et uentura uidebat.

Illa ubi concepto fulgentem lumine longe

Conspexit Mariam, celeri procul incita gressu

150

Obuia progreditur uenerataque brachia tendens

Salue, o mater, ait, domini, salue, pia uirgo,

Immunis thalami coitusque ignara uirilis,

Sed paritura deum; tanti fuit esse pudicam,

Intactae ut ferres titulos et praemia nuptae.

155

Cur mihi non meritae nec tanto munere dignae

Officii defertur honos? cur gloria caeli

In nostros delata Lares et uilia tecta

Obscuris tantum lumen penetralibus infert?

Sed mitis placidusque suis cultoribus adsit,

160

Praestet et hunc genitus quem praestitit ante fauorem.

Dixit et amplexus ulnis circumdata iunxit

Iamque deum uenerata pio dedit oscula uentri.

Dic age nunc, Iudaea nocens et sanguine regis

Commaculata tui, uerbis si nulla priorum

165

Est adhibenda fides, sacros si fallere uates

Creditis et Moysen ipsum, si fallere Dauid

Impia peruersae putat inclementia gentis,

Credite non genitis; materna clausus in aluo

Quid uideat, sancto matris docet ore Iohannes.

170

Quis, precor, hunc docuit quem casto uiscere uirgo

Contineat, quantus maneat noua saecula partus?

Sed sanctis abstrusa patent nec uisa profanis.

Verum egressa modum latos petit orbita campos

Atque oblita mei procurrere longius audet.

175

Spero, erit ut possim firmato robore quondam

Hoc quoque per spatium fortes agitare quadrigas.

Nunc coeptum repetamus iter; mortalia dicat

Pagina mortalis, dominum diuina loquantur.

Iamque adeo exacto, quantum natura iubebat,

180

Tempore matura puer inclitus editur aluo,

Et promissa dei magna non credita poena

Implet certa fides et natus comprobat infans.

Conueniunt contingentes de more propinqui,

Vt puero ueterum de nomine ducta parentum

185

Aptent collatis quaesita uocabula causis;

Sed negat arbitrium cognatis esse relictum

Caelestis iussi per natum conscia mater.

Ergo placet dudum praeclusa uoce silentem

Consuluisse patrem; promendi sola facultas

190

Indicii quod lingua nequit, si littera signat.

Consulitur, sumit tabulas scribitque Iohannem.

Mirantur cuncti nullumque habuisse priorum

Praescriptum nomen recolunt de stirpe parentum.

Quantum sera fides ualuit! quia dextra notauit

195

Quod mens crediderat, peccati poena remissa est.

Soluuntur uinctae laxata repagula linguae

Respondet iam uoce senex proditque propinquis

Tecta diu mandata dei spondetque futura,

Dum transacta probat. talem fore quis dubitaret,

200

Quem domini iussis naturae lege remissa

Insolito exortu nasci potuisse uideret?

Exemplum cunctis celebrandum incredulitatis

Ante oculos cunctis posuit uel poena parentis

Vel uenia, atque animis instat simul hinc metus, hinc spes.

205

Labitur interea cunarum tempus; in ipsis

Extat diuini species manifesta uigoris.

Blanditiae risusque silent incertaque cessant

Murmura; serietas lasciui praeuia sensus

Iam tenera informat uenturis moribus ora.

210

Inde ubi prima puer stabili uestigia nisu

Fixerat et certam signarant uerba loquelam,

Mos erat aut sancti dicta auscultare parentis

Aut antiquorum praeclara ediscere facta

Vel quas ipse deus leges interprete Moyse

215

Condiderat, sacri quas seruat pagina saxi.

Haec et quae teneram firmarent cetera mentem

Tractabat recolens; neque enim ignorasse priora

Credendus, dederat dominus cui nosse futura.

At postquam robur membris accessit ab aeuo

220

(Nam mens plena deo tardos praeuenerat annos),

Illa sibi iam tum statuit discenda, docere

Quae nequeunt homines, simul effugienda ciborum

Et potus sanctae contagia noxia uitae.

Tecta igitur sancti quamquam immaculata parentis

225

Deserit ac turbas hominum coetusque nocentes

Effugit ac solas loca tendit ad inuia terras,

In quis se tantum mens impolluta uideret

Liberaque a curis sacra ad praecepta uacaret.

Vestis erat curui saetis conserta cameli,

230

Contra luxuriem molles duraret ut artus

Arceretque graues compuncto corpore somnos.

Hunc uilis rigidos ad lumbos zona ligabat.

Praebebant uictum facilem siluestria mella

Pomaque et incultis enatae cautibus herbae

235

Arentemque sitim decurrens unda leuabat.

Quis locus hic uitiis? aditum quem praua cupido

Inuenit haec inter sacrae ad penetralia mentis?

Quo peccet qui nil cupiat? quo tendat iniqui

In latebras sensus quisquis non indiget ullo?

240

Sic primi uixere homines, mundoque recenti

Hos auctor dederat uentura in saecula mores,

Inseruit donec sese malesuada uoluptas

Ac secum luxus et amorem inuexit habendi.

Hinc odia, hinc lites, hinc fraus, hinc liuor et irae,

245

Caedes arma cruor conflictus proelia mortes,

Hinc offensa dei, quam tartara saeua piabunt.

Verum ego cur nimium communes arguo culpas,

Immemor ipse mei, quem non commissa grauare,

Sed ueniam sperare decet? mirabimur immo

250

Rectius inuictum nullique imitabile prisci

Exemplum saecli transgressum humana labore

Semideumque uirum, qui labe immunis ab omni,

Cum sua tam saeuis cruciarit corpora poenis,

Praescripsit quid nos uel post peccata deceret.

255

At postquam inuictam firmans per talia mentem

Exegit largum tempus statuitque reperta

Quae fuerant quaerenda, sibi uox edita caelo est:

Iam satis impensum spatii, dilecte propheta,

Quo tibi prodesses; tempus tibi quae data sentis

260

Vt prosint aliis et quae iam perdita seruent.

Perge igitur sanctas puri Iordanis ad undas.

Hic quicumque hominum uitae commissa prioris

Paenitet et tandem sensu meliora uolutat,

Ablue confessum; quisquis tibi mente fideli

265

Crediderit delere pio commissa lauacro,

Ille renatus erit, talis modo uita sequatur

Quae probet ablutos uitam damnasse priorem.

Paruit auditis famulanti mente Iohannes

Protinus et ripas iussi descendit ad amnis.

270

Praedicat hic praecepta dei sermone uerendo

Infunditque nouam credentum in corda salutem.

Diluit infusis credentum crimina lymphis

Absoluitque metus hominum poenasque remittit

Atque ignem restinguit aquis, obliuia suadet

275

Errorum praestatque nouae noua corpora uitae.

O pater, o hominum rerumque aeterne creator,

Quot gradibus parcit pietas tua! qui pater umquam

Sustinet erranti totiens ignoscere nato?

Das genti sensum, quo uel bona uel mala noscant.

280

Non satis, innectis seruandae uincula legis

Proponisque malis poenas et praemia iustis.

Haec quoque quis spreuit, redeat quandoque libebit;

In promptu uenia est, sanctum patet ecce lauacrum,

Quod renouet uitam ueteresque oblitteret actus

285

Quodque nouos homines faciat. quid quaerimus ultra?

Et tamen ulterior uenia est, uiolauerit ullus

Hoc quoque polluto prolapsus corpore donum.

Quamquam iam nimius longe processerit error,

Desinat et redeat. cum se damnauerit ipse,

290

Absolui meruit; si paenitet, inrita culpa est.

O uere, quod ais, pondus leue quodque cohaeret

Suaue iugum, totiens homini cum ignoscitur uni;

Et tamen erramus, finis nec criminis ullus

Humano generi. sed crescit laus tua; nam quo

295

Maior culpa rei, parcentis gloria maior.

Grates ergo tibi referat mens omnis et omnis

Lingua canat, quantumque potest humana propago,

Si placuisse nequit, fieri uel grata laboret.

Panditur immensum, si demus uela, profundum

300

In laudes, pater alme, tuas; sed conscia tanti

Mens oneris trepidat propriasque haud inscia uires

Consulit et dignis potius dicenda relinquit.

Reddamur coeptis: opus hoc tibi, sancte Iohannes,

Quo renoues puras abluto corpore mentes.

305

Non haec prima dedit domini sententia, qua te

Admonuit claram mittens per nubila uocem,

Saecula multa prius sancti deus ore locutus

Isaiae uatis, ueteris qui maximus aeui:

Mittam, ait, ante tuos oculos, o nate, ministrum,

310

Qui sentosarum purgans concreta uiarum

Gressibus ille tuis celsos subsidere montes,

Idem depressas faciet consurgere ualles;

Diriget hic quae praua et leniet aspera, dura

Molliet et totum coget planescere mundum.

315

Tune, precor, donum summi patris, alme Iohannes,

Cum Christo promisse, uenis teque imputat ille

Qui misit natum? tune, o praedicte prophetis,

Nominis angelici tu participatus honore?

Per te prima dei sese clementia profert;

320

Prima tibi dandae ueniae permissa potestas.

Te cum multa nouae peterent miracula plebis,

De te Christus ait: concessum est uisere talem,

Qualem nulla prius uiderunt saecla prophetam.

Dico ego, qui solus quae gesta gerendaque noui:

325

Inter mortales dederit quos femina partus

Quosque dabit sollemni hominum de more creatos,

Nullus erit possit qui se praeferre Iohanni.

Haec de te ille refert, qui quaelibet intima cordis

Humani et cunctos saeclorum ex ordine tractus

330

Peruidet, ut quae sunt oculis subiecta uidemus.

Carmen 7

Beatus ille qui procul uitam suam

Ab impiorum segregarit coetibus

Et in uia peccantium non manserit

Nec in cathedra pestilenti sederit,

Sed corde toto fixus in legem dei

Praecepta uitae nocte uoluit et die,

Mentemque castis institutis excolit.

Erit ille ut arbor, quae propinqua flumini

Vmore ripae nutriente pascitur

Suoque fructum plena reddet tempore,

Et fronde numquam defluente peruirens

Stabit perenni uiuidum lignum coma.

Non haec iniquos prosequetur gloria;

Sed ut fauillam pulueris uentus rapit,

Sic ira iniquos uerret a uultu dei.

Idcirco tali diuidentur ordine

Hominum per orbem dissipatorum greges,

Vt iudicandi non resurgant impii,

Qui denegarunt debitum cultum deo,

Sed puniendi; namque crimen euidens

Non indigebit quaestione detegi,

Quoniam imminentem praeferent mortis notam

Signum salutis non gerentes frontibus.

Peccator autem, non et impius tamen,

Quae magna turba est, non resurget gloriae,

Verum resurget deputanda examini.

Nec enim sedere cum piis iudex potest

Causas suorum redditurus actuum

Varieque gestis aut probandus aut reus.

Sine lege passim legis ignari cadent,

In lege lapsus lege iudicabitur.

Opus per omne curret ignis arbiter;

Quod non cremarit Samma sed probauerit,

Illud perhenni praemio pensabitur.

Qui concremanda gesserit, damnum feret,

Sed ipse saluus euolabit ignibus;

Tamen subusti corporis signis miser

Vitam tenebit, non tenebit gloriam.

Quia carne uictus, mente non uersus tamen,

Etsi negarit debitam legi fidem,

Per multa saepe deuolutus crimina,

Tamen fidei nomen aeternum gerens,

Numquam salutis exulabit finibus.

Idcirco cuncti nunc in isto saeculo,

Dum currit aetas et dies aeui patet,

Rectas agamus semitas firmo pede

Nec deferamur lubrico latae uiae;

Praestat per artum dimicantes tramitem

Laboriosis introire nisibus.

Vias bonorum laetus agnoscit deus,

At impiorum pronum iter delebitur.

Carmen 8

Cur gentes fremuere et inania cur meditati

Sunt populi? astiterunt proceres cum regibus acti

Aduersum dominum et Christum uesana frementes:

Vincula rumpamus, iuga discutiamus eorum.

Qui manet aeterno totis moderamine caelis,

Irridebit eos iustaque loquetur in ira

Terribilique minax uerbo turbabit iniquos:

Ast ego rex ab eo parili dicione creatus,

Praeceptum domini super almum praedico Sion.

Ipse ad me dominus, meus, inquit, filius es tu,

Teque hodie genui. pete; sis mihi gentibus heres,

Et tua fundatur totis possessio terris.

Ferrea uirga tibi est, ualido quia iure tumentes

Orbe regis toto populos, ceu uasa recocto

Ficta luto frangens corda, ut meliora reformes.

Et nunc ecce, omnes, stratis aduertite, reges,

Mentibus et quicumque hominum famulantia corda

Iudicio regitis rerumque tenetis habenas,

Deseruite deo trepidi mixtoque fideles

Exultate metu; fiat discordia concors

Dissimiles socians affectus pectore in uno,

Ne timor affligat mentes uel gaudia soluant,

Si careant laeto pauidi formidine leti.

Dicite iustitiam rectosque capessite mores

Et iusto trepidate deo, gaudete benigno,

Ne quando meritum deus irascatur in orbem

Vosque uia iusta iuste pereatis abacti.

Amodo iam resilire uia properetis iniqua;

Ecce breui cum magna potentis inarserit ira,

Ventilet ut totum diuino examine mundum

Segreget et paleas igni, frumenta saluti,

Tunc omnes, quibus est in eo spes fida, beati.

Carmen 9

Sedimus ignotos dirae Babylonis ad amnes

Captiui, Iudaea manus, miserabile flentes,

Cum patrium memori traheremus pectore Sion

Et meritum iusta suspiraremus ab ira

Exilium, lentis qua consita ripa salictis

Hospitibus populis umbras praebebat amicas.

Illic Assyriae mediis in moenibus urbis

Obliti laetas per maesta silentia uoces

De salicum ramis suspendimus organa nostra.

Namque dabat nobis durum grauis ira dolorem,

Quod solita in sancto depromi cantica templo

Haec ad delicias sibi nos cantare iubebat

Impius ille domo qui nox abduxerat hostis.

Ergone diuinas laudes et carmina castis

Apta choris inter sacra barbara foedaque busta

Inter et accensas funestis ignibus aras

Heu! male de nostro laetis maerore canemus

Deque pio ritu lusum faciemus iniquum,

Mystica ad hostilem modulantes cantica ludum

Quo miseri nunc ore sacros cantabimus hymnos?

Quoue loco Babylon poscit sibi cantica Sion?

Sed domini carmen tellus aliena mereri

Non capit, indignas sacra uos auertitur aures.

Si tamen ut captis dominus uiolentior instas,

Et si tantus amor Sion pia noscere uobis

Cantica, si pergis me cogere non tua fari

Et diuina tibi quaenam sint cantica Sion,

Accipe quid captae deus ultor spondeat urbi,

Ne longum speres isto gaudere triumpho,

Impie, quo sacrum prodi tibi praecipis hymnum;

Ecce quis est hymnus domini, quae cantica Sion:

Si fuero oblitus mea moenia, te, mea cura,

Vrbs Hierusalem, fiat mea non memor umquam

Dextra mei, mea lingua meis et adhaereat arens

Faucibus, aeterno nisi te complectar amore

Et nisi principio promissi in saecula regni

Laetitiaeque meae primo reminiscar in anno,

Te cunctis, Hierusalem, praeponere terris.

Esto memor tum prolis Edom, ut uersa uice nostrum

Aspiciat confusa diem, quo plebs tua claram

Moenibus aeternis Hierusalem habitabit,

Cui nunc gens oblita tui crudele minatur

Excidium, dicens: inuisam funditus urbem

Diruite et uacuate manu, uestigia donec

Nulla relinquantur muris ad inane redactis.

Infelix miseras Babylonis filia, felix

Qui tibi pro nobis in nos tua gesta rependet.

Nec minus ille beatus erit, qui parua tenebit

Et simul elidet solidae tua pignora petrae.

Si cupis extincta Babylonis stirpe beari,

In te ipso primis gliscentia crimina flammis

Frange fide. iam propter adest petra Christus; in ipso

Vipeream subolem ualidis elide lacertis.

Nam Babylon nomen confusio, filia cuius

Est caro, peccatis mater, quae turba saluti

Noxia corporeis ducit mala semina fibris.

Haec uincenda tibi, si uis euincere mortem;

Namque tuis tales inclusos ossibus hostes,

Si permittantur crescendo assumere uires,

Difficili uinces luctamine; praecipe paruos,

Dum rudis ex utero cordis per pectora capta

Reptat adhuc teneris uitiorum infantia membris.

Quae nisi praecaueas, aucta uirtute necabit

Concordem uitiis animam terrena propago.

Ne parcas igitur talem mactare cateruam.

Non tibi crimen erit nocituram perdere gentem

Vltricemque malo perfundere sanguine petram;

Gaudet enim iustus si concidat impia proles;

Nam magis atque magis pius ista caede piatur,

Si perimat peccata suis dominantia membris

Et fracta in Christo uitiorum plebe triumphet.

Carmen 10

Quarta redit duris haec iam messoribus aestas

Et totiens cano bruma gelu riguit,

Ex quo nulla tuo mihi littera uenit ab ore,

Nulla tua uidi scripta notata manu,

Ante salutifero felix quam charta libello

Dona negata diu multiplicata daret.

Trina etenim uario florebat epistola textu,

Sed numerosa triplex pagina carmen erat.

Dulcia multimodis quaedam sub amara querellis

Anxia censurae miscuerat pietas.

Sed mihi mite patris plus quam censoris acerbum

Sedit et e blandis aspera penso animo.

Ista suo regerenda loco tamen et grauiore

Vindicis heroi sunt agitanda sono.

Interea leuior paucis praecurret iambus

Discreto referens mutua uerba pede.

Nunc elegi saluere iubent dictaque salute,

Vt fecere aliis orsa gradumque, silent.

Quid abdicatas in meam curam, pater,

Redire Musas praecipis?

Negant Camenis nec patent Apollini

Dicata Christo pectora.

Fuit ista quondam non ope, sed studio pari

Tecum mihi concordia

Ciere surdum Delphica Phoebum specu,

Vocare Musas numina

Fandique munus munere indultum dei

Petere e nemoribus aut iugis.

Nunc alia mentem uis agit, maior deus,

Aliosque mores postulat,

Sibi reposcens ab homine munus suum,

Viuamus ut uitae patri.

Vacare uanis, otio aut negotio,

Et fabulosis litteris

Vetat, suis ut pareamus legibus

Lucemque cernamus suam,

Quam uis sophorum callida arsque rhetorum et

Figmenta uatum nubilant,

Qui corda falsis atque uanis imbuunt

Tantumque linguas instruunt,

Nihil ferentes, ut salutem conferant

Aut ueritate nos tegant.

Quod enim tenere uel bonum aut uerum queunt

Qui non tenent summae caput,

Veri bonique fomitem et fontem deum,

Quem nemo nisi in Christo uidet?

Hic ueritatis lumen est, uitae uia,

Vis mens manus uirtus patris,

Sol aequitatis, fons bonorum, flos dei,

Natus deo, mundi sator,

Mortalitatis uita nostrae et mors necis,

Magister hic uirtutium;

Deusque nobis atque pro nobis homo

Nos induendo se exuit,

Aeterna iungens homines inter et deum

In utroque se commercia.

Hic ergo nostris ut suum praecordiis

Vibrauerit caelo iubar,

Absterget aegrum corporis pigri situm

Habitumque mentis innouat;

Exhaurit omne quod iuuabat antea

Castae uoluptatis uice

Totusque nostra iure domini uindicat

Et corda et ora et tempora;

Se cogitari intellegi credi legi,

Se uult timeri et diligi.

Aestus inanes, quos mouet uitae labor

Praesentis aeui tramite,

Abolet futurae cum deo uitae fides.

Quae quas uidemur spernere

Non ut profanas abicit aut uiles opes,

Sed ut magis caras monet

Caelo reponi creditas Christo deo,

Qui plura promisit datis,

Contempta praesens uel mage deposita sibi

Multo ut rependat fenore.

Sine fraude custos aucta creditoribus

Bonus aera reddet debitor

Multaque spretam largior pecuniam

Restituet usura deus.

Huic uacantem uel studentem et deditum,

In hoc reponentem omnia

Ne, quaeso, segnem neue peruersum putes

Nec crimineris impium.

Pietas abesse christiano qui potest?

Namque argumentum mutuum est

Pietatis, esse christianum, et impii,

Non esse Christo subditum.

Hanc cum tenere discimus, possum tibi

Non exhibere id est patri,

Cui cuncta sancta iura, cara nomina

Debere me uoluit deus?

Tibi disciplinas dignitatem litteras,

Linguae togae famae decus

Prouectus altus institutus debeo,

Patrone praeceptor pater.

Sed cur remotus tamdiu degam arguis

Pioque motu irasceris?

Conducit istud aut necesse est aut placet,

100

Veniale quicquid horum inest.

Ignosce, amans, mi si geram quod expedit;

Gratare, si uiuam ut libet.

Defore me patriis tota trieteride terris

Atque alium legisse uagis erroribus orbem.

105

Culta prius uestrae oblitum consortia uitae,

Increpitas sanctis mota pietate querellis.

Amplector patrio uenerandos pectore motus

Et mihi gratandas saluis affectibus iras.

Sed reditum inde meum, genitor, te poscere mallem

110

Vnde dari posset. reuocandum me tibi credam,

Cum steriles fundas non ad diuina precatus,

Castalidis supplex auerso numine Musis?

Non his numinibus tibi me patriaeque reducis.

Surda uocas et nulla rogas (leuis hoc feret aura

115

Quod datur in nihilum) sine numine nomina Musas.

Inrita uentosae rapiunt haec uota procellae,

Quae non missa deo uacuis in nubibus haerent

Nec penetrant superi stellantem regis in aulam.

Si tibi cura mei reditus, illum aspice et ora,

120

Qui tonitru summi quatit ignea culmina caeli,

Qui trifido igne micat nec inania murmura miscet

Quique satis caelo soles largitur et imbres,

Qui super omne quod est uel in omni totus ubique

Omnibus infuso rebus regit omnia Christo,

125

Quo mentes tenet atque mouet, quo tempora nostra

Et loca disponit. quod si contraria uotis

Constituat nostri, prece deflectendus in illa est

Quae uolumus. quid me accusas? si displicet actus

Quem gero agente deo, prius est, si fas, reus auctor,

130

Cui placet aut formare meos aut uertere sensus.

Nam mea si reputes quae pristina, quae tibi nota,

Sponte fatebor eum modo me non esse sub illo

Tempore qui fuerim, quo non peruersus habebar

Et peruersus eram, falsi caligine cernens,

135

Stulta deo sapiens et mortis pabula uiuens

Quo magis ignosci mihi fas, quia promptius ex hoc

Agnosci datur a summo genitore nouari

Quod non more meo geritur; non, arbitror, istic

Confessus dicar mutatae in praua notandum

140

Errorem mentis, quoniam sim sponte professus

Me non mente mea uitam mutasse priorem.

Mens noua mi, fateor, mens non mea, non mea quondam,

Sed mea nunc auctore deo, qui si quid in actu

Ingenioue meo sua dignum ad munia uidit,

145

Gratia prima tibi, tibi gloria debita cedit,

Cuius praeceptis partum est quod Christus amaret.

Quare gratandum magis est tibi quam queritandum,

Quod tuus ille, tuis studiis et moribus ortus,

Paulinus, cui te non infitiare parentem,

150

Nec modo, cum credis peruersum, sic mea uerti

Consilia, ut sim promeritus Christi fore, dum sum

Ausonii; feret ille tuae sua praemia laudi

Deque tua primum tibi deferet arbore fructum.

Vnde precor meliora putes nec maxima perdas

155

Praemia detestando tuis bona fontibus orta:

Non etenim mihi mens demens neque participantum

Vita fugax hominum, Lyciae qua scribis in antris

Pegaseum uixisse equitem, licet auia multi

Numine agente colant, clari uelut ante sophorum

160

Pro studiis musisque suis, ut nunc quoque castis

Qui Christum sumpsere animis agitare frequentant,

Non inopes animi neque de feritate legentes

Desertis habitare locis, sed in ardua uersi

Sidera spectantesque deum uerique profunda

165

Perspicere intenti, de uanis libera curis

Otia amant strepitumque fori rerumque tumultus

Cunctaque diuinis inimica negotia donis

Et Christi imperiis et amore salutis abhorrent

Speque fideque deum sponsa mercede sequuntur,

170

Quam referet certus non desperantibus auctor,

Si modo non uincant uacuis praesentia rebus,

Quaeque uidet spernat, quae non uidet ut mereatur

Secreta ignitus penetrans caelestia sensus.

Namque caduca patent nostris, aeterna negantur

175

Visibus, et nunc spe sequimur quod mente uidemus,

Spernentes uarias, rerum spectacula, formas

Et male corporeos bona sollicitantia uisus.

Attamen haec sedisse illis sententia uisa est,

Tota quibus iam lux patuit uerique bonique,

180

Venturi aeternum saecli et praesentis inane.

At mihi, non eadem cui gloria, cur eadem sit

Fama? fides uoti par est, sed amoena colenti

Nunc etiam et blanda posito locupletis in acta

Litoris unde haec iam tam festinata locorum

185

Inuidia est? utinam iustus me carpere liuor

Incipiat, Christi sub nomine probra placebunt.

Non patitur tenerum mens numine firma pudorem,

Et laus hic contempta redit mihi iudice Christo.

Ne me igitur, uenerande parens, his ut male uersum

190

Increpites studiis neque me uel coniuge carpas

Vel mentis uitio; non anxia Bellerophontis

Mens est nec Tanaquil mihi, sed Lucretia coniunx.

Nec mihi nunc patrii uisa est obliuio caeli,

Qui summum suspecto patrem, quem qui colit unum

195

Hic uere memor est caeli. crede ergo, pater, nos

Nec caeli immemores nec uiuere mentis egentes

Humanisque agitare locis; studia ipsa piorum

Testantur mores hominum; nec enim impia summum

Gens poterit nouisse deum. sint multa locorum,

200

Multa hominum studiis inculta, expertia legum,

Quae regio agresti ritu caret? aut quid in istis

Improbitas aliena nocet? quid tu mihi uastos

Vasconiae saltus et ninguida Pyrenaei

Obicis hospitia, in primo quasi limine fixus

205

Hispanae regionis agam nec sit locus usquam

Rure uel urbe mihi, summum qua diues in orbem

Vsque patet mersos spectans Hispania soles?

Sed fuerit fortuna iugis habitasse latronum,

Num lare barbarico rigui, mutatus in ipsos,

210

Inter quos habui socia feritate colonos?

Non recipit mens pura malum neque leuibus haerent

Inspersae fibris maculae; sic Vascone saltu

Quisquis agit purus sceleris uitam integer aequus,

Nulla ab inhumano morum contagia ducit

215

Hospite. sed mihi cur sit ab illo nomine crimen,

Qui diuersa colo, ut colui, loca iuncta superbis

Vrbibus et laetis hominum celeberrima cultis?

Ac si Vasconicis mihi uita fuisset in oris,

Cur non more meo potius formata ferinos

220

Poneret in nostros migrans gens barbara ritus?

Nam quod in euersis habitacula ponis Hibera

Vrbibus et deserta tuo legis oppida uersu

Montanamque mihi Calagurrim et Birbilim acutis

Pendentem scopulis collemque iacentis Hilerdae

225

Exprobras, uelut his habitem laris exul et urbis

Extra hominum tecta atque uias: an credis Hiberae

Has telluris opes, Hispani nescius orbis,

Quo grauis ille poli sub pondere constitit Atlans,

Vltima nunc eius mons portio metaque terrae,

230

Discludit bimarem celso qui uertice Calpen?

Birbilis huic tantum, Calagurris, Hilerda notantur,

Caesarea est Augusta cui, cui Barcino amoena

Et capite insigni despectans Tarraco pontum.

Quid numerem egregias terris et moenibus urbes,

235

Qua geminum felix Hispania tendit in aequor,

Qua Baeti Oceanum Tyrrhenumque auget Hibero

Lataque distantis pelagi diuortia complet,

Orbe suo finem ponens in limite mundi?

Anne tibi, o domine illustris, si scribere sit mens,

240

Qua regione habites, placeat reticere nitentem

Burdigalam et piceos malis describere Boios?

Cumque Maroialicis tua prodigis otia thermis

Inter et umbrosos donas tibi uiuere lucos,

Laeta locis et mira colens habitacula tectis:

245

Nigrantesne casas et texta mapalia culmo

Dignaque pellitis habitas deserta Bigerris?

Quique superba potens contemnis moenia Romae

Consul, harenosos non dedignare Vasatas?

Vel quia Pictonicis tibi fertile rus uiret aruis,

250

Raraunum Ausonias heu deuenisse curules

Conquerar et trabeam ueteri sordescere fano,

Quae tamen augusta Latiaris in urbe Quirini

Caesareas inter parili titulo palmatas

Fulget inattrito longum uenerabilis auro,

255

Florentem retinens meriti uiuacis honorem?

Aut cum Lucani retineris culmine fundi,

Aemula Romuleis habitans fastigia tectis,

Materiam praebente loco, qui proxima signat,

In Condatino diceris degere uico?

260

Multa iocis pateant; liceat quoque ludere fictis.

Sed lingua mulcente grauem interlidere dentem,

Ludere blanditiis urentibus et male dulces

Fermentare iocos satyrae mordacis aceto

Saepe poetarum, numquam decet esse parentum.

265

Namque fides pietasque petunt, ut quod mala nectens

Insinuat castis fama auribus hoc bona uoti

Mens patris affigi fixumque haerescere cordi

Non sinat. et uulgus scaeuo rumore malignum

Ante habitos mores, non semper flectere uitam

270

Crimen habet; namque est laudi bene uertere. cum me

Immutatum audis, studium officiumque require.

Si prauo rectum, si religiosa profanis,

Luxurie parcum, turpi mutatus honestum,

Segnis iners obscurus ago, miserere sodalis

275

In mala peruersi; blandum licet ira parentem

Excitet, ut lapsum rectis instauret amicum

Moribus et monitu reparet meliora seuero.

At si forte itidem quod legi et quod sequor audis,

Corda pio uouisse deo, uenerabile Christi

280

Imperium docili pro credulitate sequentem

Persuasumque dei monitis aeterna parari

Praemia mortali damnis praesentibus empta,

Non reor id sancto sic displicuisse parenti,

Mentis ut errorem credat sic uiuere Christo,

285

Vt Christus sanxit. iuuat hoc nec paenitet huius

Erroris. stultus diuersa sequentibus esse

Nil moror, aeterno mea dum sententia regi

Sit sapiens. breue, quicquid homo est, est corporis aegri,

Temporis occidui et sine Christo puluis et umbra;

290

Quod probat aut damnat, tanti est quanti arbiter ipse.

Ipse obit, atque illi suus est comitabilis error,

Cumque suo moriens sententia iudice transit.

At nisi, dum tempus praesens datur, anxia nobis

Cura sit ad domini praeceptum uiuere Christi,

295

Sera erit exutis homini querimonia membris,

Dum leuia humanae metuit conuicia linguae,

Non timuisse graues diuini iudicis iras,

Quem patris aeterni solio dextraque sedentem,

Omnibus impositum regem et labentibus annis

300

Venturum, ut cunctas aequato examine gentes

Iudicet et uariis referat sua praemia gestis,

Credo equidem et metuens studio properante laboro,

Si qua datur, ne morte prius quam crimine soluar.

Huius in aduentum trepidis mihi credula fibris

305

Corda tremunt gestitque anima id iam cauta futuri,

Praemetuens ne uincta aegris pro corpore curis

Ponderibusque grauis rerum, si forte recluso

Increpitet tuba uasta polo, non possit in auras

Regis ad occursum leuibus se tollere pinnis,

310

Inter honora uolans sanctorum milia caelo,

Qui per inane leues neque mundi compede uinctos

Ardua in astra pedes facili molimine tollent

Et teneris uecti per sidera nubibus ibunt,

Caelestem ut medio uenerentur in aere regem

315

Claraque adorato coniungant agmina Christo.

Hic metus est, labor iste, dies ne me ultimus atris

Sopitum tenebris sterili deprendat in actu,

Tempora sub uacuis ducentem perdita curis.

Nam quid agam, lentis si dum coniueo uotis,

320

Christus ab aetheria mihi proditus arce coruscet

Et subitis domini caelo uenientis aperto

Praestrictus radiis obscurae tristia noctis

Suffugia illato confusus lumine quaeram?

Quod mihi ne pareret uel diffidentia ueri

325

Vel praesentis amor uitae rerumque uoluptas

Curarumque labor, placuit praeuertere casus

Proposito et curas finire superstite uita

Communique deo uentura in saecula fretum

Expectare trucem securo pectore mortem.

330

Si placet hoc, gratare tui spe diuite amici;

Si contra est, Christo tantum me linque probari.

Carmen 11

Continuata meae durare silentia linguae

Te numquam tacito memoras placitamque latebris

Desidiam exprobras neglectaeque insuper addis

Crimen amicitiae formidatamque iugalem

Obicis et durum iacis in mea uiscera uersum.

Parce, precor, lacerare tuum nec amara paternis

Admiscere uelis ceu melli absinthia uerbis.

Cura mihi semper fuit et manet officiis te

Omnibus excolere, adfectu obseruare fideli.

Non umquam tenui saltem tua gratia naeuo

Commaculata mihi est; ipso te laedere uultu

Semper et incauta timui uiolare figura.

Cumque tua accessi uenerans, mea cautius ora

Composui et laeto formaui lumine frontem,

Ne qua uel a tacito contractam pectore nubem

Duceret in sanctum suspicio falsa parentem.

Hoc mea te domus exemplo coluitque colitque,

Inque tuum tantus nobis consensus amorem,

Quantus et in Christum conexa mente colendum.

Quis tua, quaeso, tuis obduxit pectora liuor?

Quo rumore pium facilis sibi fama per aures

Irrupit pepulitque animum contraque uetustam

Experta pietate fidem noua uulnera mouit,

Laederet ut natis placidum malesuada parentem?

Sed mihi non fictae mens conscia simplicitatis,

Nec patris inculti pietas rea respuit omne

Immeritum et falso perstringi crimine non fert,

Immunis uero; grauius uiolatur iniquo

Vulnere tam tenera offensae quam libera culpae.

Discussisse iugum quereris me, quo tibi doctis

Iunctus eram studiis. hoc nec gestasse quidem me

Assero; namque pares subeunt iuga, nemo ualentes

Copulat infirmis, neque sunt concordia frena,

Si sit compulsis mensura iugalibus impar.

Si uitulum tauro uel equum committis onagro,

Si confers fulicas cygnis et aedona picae,

Castaneis corylos, aequas uiburna cupressis,

Me compone tibi; uix Tullius et Maro tecum

Sustineant aequale iugum. si iungar amore,

Hoc tantum tibi me iactare audebo iugalem,

Quo modicum sociis magno contendit habenis

Dulcis amicitia aeterno mihi foedere tecum

Et paribus semper redamandi legibus aequa.

Hoc nostra ceruice iugum non scaeua resoluit

Fabula, non terris absentia longa diremit

Nec perimet. toto licet abstrahar orbe uel aeuo,

Numquam animo diuisus agam; prius ipsa recedet

Corpore uita meo quam uester pectore uultus.

Ego te per omne quod datum mortalibus

Et destinatum saeculum est,

Claudente donec continebor corpore,

Discernar orbe quolibet,

Nec ab orbe longe nec remotum lumine

Tenebo fibris insitum,

Videbo corde, mente complectar pia

Vbique praesentem mihi.

Et cum solutus corporali carcere

Terraque prouolauero,

Quo me locarit axe communis pater,

Illic quoque animo te geram.

Neque finis idem qui meo me corpore

Et amore laxabit tuo.

Mens quippe, lapsis quae superstes artubus

De stirpe durat caeliti,

Sensus necesse est simul et affectus suos

Retineat ut uitam suam;

Et ut mori sic obliuisci non capit,

Perenne uiuax et memor.

Carmen 12

Inclite confessor, meritis et nomine Felix,

Mens pietate potens, summi mens accola caeli

Nec minus in totis experta potentia terris,

Qui dominum Christum non uincta uoce professus

Contemnendo truces meruisti euadere poenas,

Deuotamque animam tormenta per omnia Christo

Sponte tua iussus laxatis reddere membris

Liquisti uacuos rabidis lictoribus artus,

Vectus in aetherium sine sanguine martyr honorem,

O pater, o domine, indignis licet, adnue seruis,

Vt tandem, hanc fragili trahimus dum corpore uitam,

Sedibus optatis et qua requiescis in aula

Hunc liceat celebrare diem, pia reddere coram

Vota et gaudentes inter gaudere tumultus.

Sit iam, quaeso, satis merita impietate tulisse

Hanc poenam, tot iam quod te sine uisimus annis,

Sede tua procul heu! quamuis non mente remoti.

Iam desideriis immenso tempore fessis

Consule, iam uel sero memor miserere tuorum

Perque orbem, magni qui nos tanto aequore ponti

Disparat, obtritis quae nos inimica retardant

Pande uias faciles et, si properantibus ad te

Inuidus hostis obest, obiecta repagula pelle

Fortior aduersis et amicos prouehe cursus.

Seu placeat telluris iter, comes aggere tuto

Esto tuis; seu magna tui fiducia longo

Suadeat ire mari, da currere mollibus undis,

Vt famulis famulos a puppi suggere uentos,

Vt Campana simul Christo duce litora uecti

Ad tua mox alacri rapiamur culmina cursu

Inque tuo placidus nobis sit limine portus.

Illic dulce iugum, leue onus blandumque feremus

Seruitium sub te domino; etsi iustus iniquis

Non egeas seruis, tamen et patiere et amabis

Qualescumque tibi Christo donante dicatos

Et foribus seruire tuis, tua limina mane

Munditiis curare sines et nocte uicissim

Excubiis seruare piis et munere in isto

Claudere promeritam defesso corpore uitam.

Carmen 13

Felix, hoc merito quod nomine, nomine et idem

Qui merito, redit alma dies, qua te sibi summas

Adsciuit patriam confessum Christus in aulam,

Tempus adest plenis grates tibi fundere uotis.

O pater, o domine, indignis licet optime seruis,

Tandem exoratum est inter tua limina nobis

Natalem celebrare tuum. tria tempore longo

Lustra cucurrerunt, ex quo sollemnibus istis

Coram uota tibi, coram mea corda dicaui.

Ex illo qui me terraque marique labores

Distulerint a sede tua procul orbe remoto,

Nouisti; nam te mihi semper ubique propinquum

Inter dura uiae uitaeque incerta uocaui.

Et maria intraui duce te, quia cura pericli

Cessit amore tui, nec te sine; nam tua sensi

Praesidia in domino superans maris aspera Christo;

Semper eo et terris te propter tutus et undis.

Hunc, precor, aeterna pietate et pace serenum

Posce tuis, cuius magno stas nomine, Felix.

Nunc iuuat effusas in gaudia soluere mentes,

Cara dies tandem quoniam hic praesentibus orta est,

Semper et externum nobis celebrata per orbem,

Quae te sacrauit terris et contulit astris.

Ecce uias uario plebs discolor agmine pingit,

Vrbes innumeras una miramur in urbe.

O felix Felice tuo tibi praesule Nola,

Inclita ciue sacro, caelesti firma patrono

Postque ipsam titulos Romam sortita secundos,

Quae prius imperio tantum et uictricibus armis,

Nunc et apostolicis terrarum est prima sepulchris!

Sis bonus o felixque tuis dominumque potentem

Exores, liceat placati munere Christi

Post pelagi fluctus mundi quoque fluctibus actis

In statione tua placido consistere portu.

Hoc bene subductam religaui litore classem,

In te compositae mihi fixa sit anchora uitae.

Carmen 14

Venit festa dies caelo, celeberrima terris,

Natalem Felicis agens, qua corpore terris

Occidit et Christo superis est natus in astris,

Caelestem nanctus sine sanguine martyr honorem.

Nam confessor obit poenas non sponte lucratus

Acceptante deo fidam pro sanguine mentem,

Qui cordis taciti scrutator ferre paratos

Aequiperat passis, sat habens interna probasse

Supplicium carnis iusta pietate remittit;

Martyrium sine caede placet, si prompta ferendi

Mensque fidesque deo caleant; passura uoluntas

Sufficit, et summa est meriti testatio uoti.

Ergo dies, tanto quae munere condidit alto

Felicem caelo, sacris sollemnibus ista est,

Quae post solstitium, quo Christus corpore natus

Sole nouo gelidae mutauit tempora brumae

Atque salutiferum praestans mortalibus ortum

Procedente die secum decrescere noctes

Iussit, ab hoc quae lux oritur uicesima nobis,

Sidereum meriti signat Felicis honorem.

Denique nil impar his, qui fudere cruorem,

Testibus et titulo simul et uirtute recepti

Martyris ostendit meritum, cum iure potenti

Daemonas exercet deuinctaque corpora soluit.

Nam sibi Felicem caecis incumbere poenis

Pestiferi proceres tristi clamore fatentur

Occultasque cruces gemitu testantur aperto,

Velatumque oculis mortalibus, at manifestum

Auribus et multo praesentem numine produnt,

Cum captiua intra deprensi corpora Christum

In sancto fulgere suo clamantque probantque,

Membrorum incussu tremuli capitumque rotatu

Tormentisque suis. sed non sua corpora torquent,

Clamantes proprios aliena per ora dolores

Orantum ueniam; latet ultor, poena uidetur.

Tum si quos grauiore malo uiolentior hostis

Vinxerit, ista dies diuino numine soluit.

Cernere nunc passim est sacra purgata medella

Pectora liminibus sterni, iam mente refectos,

Gratantes iam uoce sua; concurrit hiantum

Turba tremens hominum, mixtae inter gaudia cunctis

Prosiliunt lacrimae, praesens deus omnibus illic

Creditur; immensi Felix est gloria Christi.

Alma dies magnis celebratur coetibus, omnes

Vota dicant sacris rata postibus; omnia gaudent

Terrarum et caeli, ridere uidetur apertis

Aethra polis, uernum spirare silentibus aurae

Flatibus et laetum plaga cingere lactea caelum.

Nec modus est populis coeuntibus agmine denso

Nec requies, properant in lucem a nocte diemque

Expectare piget, uotis auidis mora noctis

Rumpitur et noctem flammis funalia uincunt,

Stipatam multis unam iuuat urbibus urbem

Cernere totque uno compulsa examina uoto.

Lucani coeunt populi, coit Apula pubes

Et Calabri et cuncti quos adluit aestus uterque,

Qui laeua et dextra Latium circumsonat unda;

Et bis ter denas Campania laeta per urbes

Ceu propriis gaudet festis, quos moenibus amplis

Diues habet Capua et quos pulchra Neapolis aut quos

Gaurus alit, laeta exercent qui Massica quique

Vfentem Sarnumque bibunt, qui sicca Tanagri

Quique colunt rigui felicia culta Galaesi,

Quos Atina potens, quos mater Aricia mittit.

Ipsaque caelestum sacris procerum monumentis

Roma Petro Pauloque potens rarescere gaudet

Huius honore diei portaeque ex ore Capenae

Milia profundens ad amicae moenia Nolae

Dimittit duodena decem per milia denso

Agmine; confertis longe latet Appia turbis.

Nec minus ex alia populis regione profectis

Aspera montosae carpuntur strata Latinae,

Quos Praeneste altum, quos fertile pascit Aquinum,

Quosque suburbanis uetus Ardea mittit ab oris,

Quique urbem liquere Cales geminamque Teanum,

Quam grauis Auruncus uel quam colit Apulus asper;

Huc et oliuifera concurrit turba Venafro,

Oppida Samnites duri montana relinquunt.

Vicit iter durum pietas, amor omnia Christi

Vincit et alma fides animisque locisque rigentes

Suadet acerba pati, simul aspera ponere corda.

Vna dies cunctos uocat, una et Nola receptat,

Toto plena sui spatio spatiosaque cunctis,

Credas innumeris ut moenia dilatari

Hospitibus. sic, Nola, adsurgis imagine Romae,

[Tu quoque post urbem titulos sortita secundos;

Nam prius imperio tantum et uictricibus armis,

Nunc et apostolicis terrarum est prima sepulchris].

Tu quoque perpetuas duplici sub honore coronas,

Ante sacerdotis, post martyris omne per aeuum

Felicis complexa tui, gemino bene caelum

Contingis merito diuini mater amici.

Te prius alma pio celebrans altaria cultu

Presbyter instituit placido et moderamine rexit.

Nunc quoque perpetuo decorat te nomine Felix.

Namque tuo meritum in gremio sacratus honorem

Ducit odorifero pia conditus ossa sepulchro.

Aurea nunc niueis ornantur limina uelis,

Clara coronantur densis altaria lychnis,

100

Lumina ceratis adolentur odora papyris,

Nocte dieque micant. sic nox splendore diei

Fulget et ipsa dies caelesti illustris honore

Plus nitet innumeris lucem geminata lucernis.

Nos quoque felices, quibus istum cernere coram

105

Et celebrare diem datur et spectare patroni

Praemia praestantique suis tam grandia Christo

Gratari et laetos inter gaudere tumultus.

Ferte deo, pueri, laudem, pia soluite uota

Et pariter castis date carmina festa choreis,

110

Spargite flore solum, praetexite limina sertis.

Purpureum uer spiret hiems, sit floreus annus

Ante diem, sancto cedat natura diei.

Martyris ad tumulum debes, et terra, coronas.

Ast illum superi sacra gloria liminis ambit

115

Florentem gemina belli pacisque corona.

Hunc, precor, aeterna nobis cum pace serenum

Posce diem, hoc iterum liceat gaudere reuerso

Annuaque hic et uota tuis et carmina festis

Reddere placati tranquillo numine Christi.

120

Hic amor, hic labor est nobis; haec uota tuorum

Suscipe commendaque deo, ut cum sedula cura

Seruitium nostrum longo tibi penderit aeuo,

Tunc demum placitos pietate laboris alumnos

Absoluas mittente manu, positasque tuorum

125

Ante tuos uultus animas uectare paterno

Ne renuas gremio domini fulgentis ad ora,

Quem bonitate pium sed maiestate tremendum

Exora, ut precibus lenis meritisque redonet

Debita nostra tuis. cum tu quoque, magna piorum

130

Portio, regnantem, Felix, comitaberis agnum,

Posce ouium grege nos statui, ut sententia summi

Iudicis hoc quoque nos iterum tibi munere donet,

Ne male gratatis laeuos adiudicet haedis

Et potius dextre positos in parte piorum

135

Munifico pecori laudatisque aggreget agnis.

Carmen 15

Annua uota mihi remeant, simul annua linguae

Debita, natalis tuus, o clarissime Christo

Felix, natali proprio mihi carior, in quo

Quamlibet innumeris sint gaudia publica turbis,

Est aliquid speciale tuis, quod nos tibi Christus

Esse dedit, uiles caro largitus amico,

Non quia tu dignus famulis tam uilibus esses,

Aeternis dignante deo comes ire triumphis,

Sed quia nos inopes aequi indiguosque salutis

Sic uoluit ditare pater bonus, ut male dites

Criminibus uersa in melius uice diuitiarum

Pro cunctis opibus cunctisque affectibus et pro

Nobilibus titulis et honoribus omnia uanis

Felicem caperemus opes patriamque domumque.

Tu pater et patria et domus et substantia nobis,

In gremium translata tuum cunabula nostra,

Et tuus est nobis nido sinus, hoc bene foti

Crescimus inque aliam mutantes corpora formam

Terrena exuimur stirpe et subeuntibus alis

Vertimur in uolucres diuini semine uerbi.

Te releuante iugum Christi leue noscimus, in te

Blandus et indignis et dulcis Christus amaris.

Ista dies ergo et nobis sollemnis habenda,

Quae tibi natalis, quia te mala nostra abolente

Occidimus mundo, nascamur ut in bona Christo.

Surge igitur, cithara, et totis intendere fibris,

Excita uis animae; tacito mea uiscera cantu,

Non tacita cordis testudine dentibus ictis

Pulset amor, linguae plectro lyra personet oris.

Non ego Castalidas, uatum phantasmata, Musas

Nec surdum Aonia Phoebum de rupe ciebo;

Carminis incentor Christus mihi, munere Christi

Audeo peccator sanctum et caelestia fari.

Nec tibi difficile, omnipotens, mea soluere doctis

Ora modis, qui muta loqui, fluere arida, solui

Dura iubes tu namque asinam reboare loquendo

Perfectamque tibi lactantes condere laudem

Fecisti et solidam soluisti in flumina rupem

Et terram sine aqua subitis manare fluentis

Iussisti, deserta rigans in spem populorum,

In quorum arentes animas pia gratia fluxit,

Quos Christus uiuo manans petra fonte refecit.

Vnde ego, pars hominum minima, isto munere fretus

Roris, Christe, tui uiuos precor aridus haustus.

Da uerbum de fonte tuo, tua non queo fari

Te sine; namque tui laus martyris et tua laus est,

Qui facis omnipotens homines diuina ualere

Fortiaque infirmis superas de carne triumphans,

Aerios proceres uincens in corpore nostro.

Quare ades, ut duce te repetens ab origine pergam

Felicem narrare tuum, cui nobile ductum

Ex Oriente genus; nec enim magis altera tellus

Felicis patriam decuit quam quae patriarchas

Quaeque pios tulerat, Christi sacra uasa, prophetas,

Vnde et apostolicis fundens sua flumina linguis

Totum euangelii sonus emanauit in orbem.

Debitus inde deo Felix, genitore profecto

Italiam necdum genitus, tamen in patre uenit,

Ciuis ut affectu nostris oreretur in oris

Nec cuiquam natum nisi nobis se meminisset.

Sic pater Abraham domini praecepta secutus

Mutauit patrias externo cespite terras

Deposuitque sacrum Chananaeis semen in aruis;

Vnde peregrinas abeunte propagine terras

Mystica Felicem nobis transmisit origo,

Quem perfecta fides illa radice profectum

Prodidit, ut nobis esset pia uena fidei.

Felix nunc etiam posita cum carne quiescit,

Spiritus in Christo uiuens, operantibus altae

Virtutis meritis Abrahae semine mutat

Duritiam lapidum, quos suscitat in bona uitae.

Hac igitur genitore Syro generatus in urbe

Dilectam coluit patriae sub imagine Nolam

Sede beans placita multoque relictus in auro

Diues opum uiguit quamuis non unicus heres.

Hermia cum fratre sui cognomine patris

Terrenas diuisit opes, caelestia solus

Obtinuit Felix; geminos sententia discors

Diuisit fratres: Hermiam mundus abegit,

Felicem Christus sibi sustulit; ille caduca

Maluit, hic solida; praesentibus ille cohaesit,

Iste solum caelo uertit, patrimonia regnis;

Ille heres tantum proprii patris, iste coheres

Christi. sed quis tam uariam miretur ab uno

Sanguine progeniem, ueterum inter sancta parentum

Pignora qui relegat, populorum stirpe duorum

Fecundam pugnas uteri doluisse Rebeccam

Conquestamque deo grauidi luctamina uentris?

Cum iam tunc fremeret sanctae intra uiscera matris

Quae nunc intra uterum mundi discordia saeuit,

Hispida Iudaeis hirti sectantibus Esau

Perfidiae, addictis populo seruire minori,

At nobis leuem per lenia pacis Iacob,

Qua uia lucis agit, meliore sequentibus ortu.

Ergo pari dispar fratrum de sanguine sanguis

Hermias uelut asper Edom terrena secutus

Squaluit in uacua captiuus imagine mundi

Duraque Idumaei praelegit iura parentis,

In gladio uiuens proprio uanaeque laborem

100

Militiae sterilem tolerans, qua Caesaris armis

Succubuit, priuatus agens ad munia Christi.

At meus aeterni satus arma capessere regis

In patris Israel migrauit nomina Felix

Seseque a puero pia mens caelestibus edens

105

Instituit seruire deo; nec gratia pauper

Adfuit, et quantum sitiebat corde capaci

Lucis hians animus, tam largiter influa traxit

Dona dei. primis lector seruiuit in annis.

Inde gradum cepit, cui munus uoce fideli

110

Adiurare malos et sacris pellere uerbis.

Quod quia perspicua meriti uirtute gerebat,

Iure sacerdotis ueneranda insignia nanctus,

Mente loco digna meritum decorauit honorem.

Sed ne sola sacrum caput infula comeret illi,

115

Extitit et potior geminandae causa coronae,

Dira profanorum rabies exorta furorum,

Cum pia sacrilego quateretur eclesia bello

Praecipueque illos populo deposceret omni

Impietas, quorum pietas insignior esset.

120

Tunc senior sanctis Nolanam legibus urbem

Maximus et placido formabat episcopus ore,

Presbytero Felice potens, quem mente paterna

Complexus ueluti natum sedisque uouebat

Heredem; subita sed tempestate fugatus

125

Non cedente fide petiit deserta locorum.

Tunc magis atque magis quaesito antistite Felix

Claruit oppositus gladiis solusque fidei

Inuidia effectus, nec spectabatur honore;

Maior honore fides, quia tantum causa fidei.

130

Tunc petitur, sua cum draco liuidus excitat arma,

Proruere id cupiens quo surgimus et cadit ipse.

Ergo truces poenas fugiente antistite solus

Vel primus de plebe quasi de corpore uertex

Competitur Felix. hunc omnes uincere certant

135

Et quasi praecelsam obsessis in moenibus arcem

Facta mole petunt, cuius munimine uicto

Cetera iam facili cadat urbs prostrata ruina.

O digna infidis dementia! creditur uno

Extinguenda fides, totus quam credidit orbis.

140

Heu, misera impietas, infernis caeca tenebris

Quo ruis? in quem tela moues? an credis in uno

Mortali constare deum? et, si corpora soluas,

Vim simul et mentem diuinam posse aboleri?

Quae mundi per membra meat, qua nasceris ipse

145

Indignusque aleris, cuius de numine pendet

Vincere uel uinci, cuius uirtute uel unus

Fortior innumeris, pietate armatus inermi

Armatos ferro, sed inermes pectora Christo

Prosternit superante fide, quae conscia ueri

150

Caelestis uitam praesenti morte futuram

Comparat et uicto uictricem corpore mentem

Laeta deo referens gaudentibus inuehit astris.

Quid iuuat ergo pium tanta quod mole furoris

Felicem, uesane, petis? manet intus operto

155

Mens inuicta deo; nec iam tibi sola resistit

Terreni natura hominis; deus ipse repugnat

Quem petis, atque tuis, serpens antique, uenenis

Ipse offert se per famulorum corpora Christus

Teque tuis nectens laqueis in caede suorum

160

Sternit, per mortis speciem de morte triumphans.

Sed fera corda suus stimulis furialibus error

Sanguinea flagrare siti sanctumque cruorem

Vrgebat ueluti sceleris deposcere palmam.

Ergo ubi sacrilegos excepit Nola furores

165

Intentosque piis expauit ciuibus enses,

Quaeritur excussa Felix uenerandus in urbe.

Nec refugit celso iam spirans sidera flatu

Et tacitis acuens stimulis in proelia mentem,

Impauidus trepidum seruabat pastor ouile,

170

Exemplo domini promptus dare pro grege uitam.

Ergo alacer saeuos perstat quasi murus in hostes

Et canis florente fide reuirescit in annis,

Totus in astra animo, Christi memor, immemor aeui,

Corde deum gestans et plenus pectora Christo.

175

Nec iam se capit ipse, sacer maiorque uideri

Sidereumque oculis et honorem fulgere uultu.

Ilicet arripitur gaudens saeuisque furentum

Protrahitur manibus, sed, qui mos hostis iniqui,

Cui potior labor est animas quam corpora nostra

180

Perdere, dilatum gladio terroribus ante

Temptat et in mortem surgit gradibus poenarum.

Primus supplicii de carcere texitur ordo.

Ferrea iunguntur tenebrosis uincula claustris;

Stat manibus colloque chalybs neruoque rigescunt

185

Diducente pedes; sternuntur fragmina testae,

Arceat ut somnum poenalis acumine lectus.

Nec requie tamen est uacuus nec luminis expers

Confessor, cui iam sociatus in omnia Christus

Compatitur, uirides grauior cui poena coronas

190

Multiplicat, spatiante polum qui mente peragrat.

Seque ipsum, uincto quamuis in corpore, liber

Spiritus anteuolat summi in penetralia Christi

Praemeditante anima certis sua praemia uotis.

Ergo beata sacris Felicem passio poenis

195

Vrgebat grauibus uinclis et carcere caeco,

Quantasque ex homine induerat caro subdita poenas,

Tantas a Christo recipit patientia palmas.

Maximus interea solis in montibus aeger,

Contentus fugisse manus feraliaque ora

200

Carnificum, diuersa at non leuiore ferebat

Martyrium cruce, quam si ferro colla dedisset

Membraque tormentis aut ignibus; acrior illum

Cura sui gregis urit et afficit; uritur igne

Frigoris et gelido caeli de rore rigescit,

205

Panis inops tectique simul, noctemque diemque

Peruigil, intenta iungit prece tempus utrumque,

Dumosa prostratus humo compungitur artus

Sentibus et mentem curis, intusque forisque

Dimicat et ruris spinas in corpore perfert,

210

Tristitiae patitur spinas in pectore maesto.

Duris dura tegens cruciatu mentis acerbo

Membrorum tormenta leuat, sensumque doloris

Corporei excludit mentis dolor. attamen aegra

Materies terrae, licet inconcussa maneret

215

Vis animae spernente fide labentia carnis,

Victa hieme atque fame duroque attrita cubili

Deficiente suam linquebat corpore mentem,

Altius et uacuis fessi senis hausta medullis

Frigora pellebant glaciato sanguine uitam.

220

Mota patris summi pietas antistite tanto

Non tulit obscuro consumi funere corpus.

Quamquam et ut Elian istum quoque pascere posset,

Esciferas uolucres ieiuna per auia mittens,

Posset et ut Mosen secreta operire sepulchro;

225

Sed soli hoc dederat deus uni munus amico

Arcana tellure tegi, quia iure decebat

Tantus honos illud corpus, quod comminus ore

Fulserat et sermone dei, ut mortalia functus

Iura deo tantum frueretur teste sepulchri.

230

Ergo sacerdotem confessoremque sereno

Lumine respiciens tacitis tabescere siluis

Non tulit ulterius mitis pater, et quia digno

Condignum comitem meritis sociare parabat,

Felicem numero de carceris eligit omni,

235

Cuius id adponat meritis opus, ut senis almi

Membra leuet reuocetque animam reuehatque refotum

Attonitisque ouibus cari solacia reddat

Pastoris. uenit ergo micans iam nocte silenti

Angelus et tota uinctorum in plebe reorum

240

Felicem solum, pietas cui sancta reatum

Fecerat, alloquitur; fugit atri carceris horror.

Voce simul sacri Felix et luce ministri

Excussus tremit et uerbum trahit aure fideli.

Ac primum, ueluti ludentis imagine somni

245

Accipiat mandata dei, stupet anxius et se

Causatur non posse sequi prohibente catena

Insuper et claustro simul et custode teneri

Carceris obsessi. sed uox diuina morantem

Increpitans iubet excussis assurgere uinclis.

250

Et subito ut molles manibus fluxere catenae,

Sponte iugo ceruix ferrato exuta leuatur

Prosiliuntque pedes laxato caudice nerui.

Mira fides! saluis reserato carcere claustris

Sopito custode fores interritus exit,

255

Perque ipsos uia fit, per quos uia clauditur; ibat

Angelus et tacitae per amica silentia noctis

Lux et iter Felicis erat. nonne unus in omni

Christus adest sancto? sicut uiget omnibus idem

Spiritus in Christo genitis, sic ipsa piorum

260

Gratia concordat. ueterem remeare recenti

Historia uideo speciem, qua iussus abire

Bisseno sublimis in agmine discipulorum

Petrus sponte sua uinclis labentibus eque

Carcere processit clauso, qua praeuius illum

265

Angelus Herodi praedam furatus agebat.

Meus educente deo geminata per atra

Carceris et noctis reliquis obscura sed uni

Inlustrata sibi Felix impune per ipsos

Custodes constante premens uestigia passu

270

Callibus ignotis directus iussa petebat.

Et postquam emensus secretos auia saltus

Rura locum fessi senis inuenit, aegra trahentem

Iam tenui cernit maestus suspiria flatu.

Et primo ut cari cognouit membra parentis,

275

Fusus in amplexum dat uultibus oscula notis

Et temptat gelidis reuocare fouendo calorem

Artubus et crebris afflatibus oris anheli

Reddere uiuentes tepefacto corpore sensus.

Sed neque clamatu est neque pulsu mobile corpus

280

Iam simile exanimo, modicus tamen ultima uitae

Flatus et internae prodit trepidatio fibrae.

Anxius intuitu tali pia pectora Felix,

Distrahit exsangues artus et lurida cernens

Ora fame nec habens quicquam, quo rebus egenis

285

Ferret opem, non igne procul neque comminus esca,

Vt dape tabentem recrearet et igne rigentem.

Quaerenti et multa Christum prece conuenienti,

Quanam ope quaue uia iussum complere ualeret

Seruitium, subitam omnipotens de sentibus uuam

290

Edidit et capiti iussit pendere propinquam,

Vt facile attiguo posset decerpere ramo

Natum sponte cibum. diuinitus ergo refectus

Mente pia oblato laetatur munere Felix

Demessumque manu morientis ad ora racemum

295

Admouet, et quoniam strictis iam dentibus ille

Et sentire negat dulces et sumere uictus,

Exprimit umentes acinos sucumque liquentem

Instillat, digito diducens arida labra,

Donec et aspirante deo conatibus aegris

300

Et luctante manu rigidos paulisper hiatus

Laxauit tenuemque aditum dedit oris aperti,

Quo rorem exiguum resoluta infunderet uua.

Hinc animae sensus, calor ossibus atque oculis lux

Vitaque tota redit, quaeque haeserat obsita siccis

305

Faucibus exercet solitas iam lingua loquellas,

Postquam uocis iter patefecit lubricus umor.

Ergo reuiuiscens notissima comminus ora,

Felicis uidet ora sui amplexusque uicissim

Conqueritur tardum: nam te promiserat, inquit,

310

Adfore iamdudum dominus mihi, pars mea Felix;

Praecipuum, Felix, pignus mihi, quae rogo tantae

Aut ubi te tenuere morae? si corpore cessi

Ad tempus fragili, solido tamen esse fidelis

Pectore duraui. docet et locus et status ipse,

315

In quo me cernis uitae istius ima trahentem,

Non mortis fugisse metu Christoque meam me

Praeposuisse animam; fugi non lucis amore,

Sed fragile hoc metuens infirmi corporis; atquin

Tecta petens alia uixissem tutus in urbe,

320

Si mihi uile fides et carum haec uita fuisset.

Ignotos montes desertaque nuda petiui,

In gremio domini dulcis mea colla reponens,

Ipso ut deficerem teste aut ut pascerer ipso.

Nec frustra, ecce uides, fuit haec fiducia nobis;

325

Adfuit omnipotens et te mihi mittere legit,

Per quem dona mihi sua redderet; utere, fili,

Praeceptis pietatis opus mandantibus et me

Suscipiens humeris commune ad ouile reporta.

Impiger optato gauisus munere Felix

330

Carum onus ut Christi pondus leue sumit et adfert

Tam uolucer cursu, tamquam magis ipse feratur

Nec ferat, et uere Christus fert ipse ferentem

Et pedibus pietate citis deus addidit alas.

Nocte eadem pariter tot munera percipit unus

335

Et simul exequitur Felix; sua rumpere iussus

Vincla sacerdotem reficit reuehitque refectum

Deponitque sui tutum sub culmine tecti,

Vnica quod seruabat anus; tam celsus et isto

Maximus extabat merito confessor, ut illi

340

Orba domus summa et census anus una maneret.

Pulsatis foribus Felix hanc excitat; illa

Ad primos stupefacta sonos, uix nota renoscit

Alloquia et dominum tectis assumit apertis,

Voce graduque tremens quatiente timore senectam.

345

Cui Felix: cape depositum hoc quod conscia mecum

Sidera noctis et angelicae sub principe Christo

Me tradente manus tradunt tibi; sume fideli

Hanc domini gemmam gremio, quam tempore summo

Incolumem nobis domino sub iudice reddas,

350

Quo nunc teste capis. subit istis Maximus orsis

Felicemque suum reuocans: cape tu quoque, dixit,

Muneris, o mi nate, uicem, quam me tibi iussit

Reddere compositum, qui te mihi iussit adesse

Deposito. tum deinde sacram Felicis amati

355

Imponit capiti dextram, simul omnia Christi

Dona petens, uelut ille patrum uenerabilis Isac

Rore poli natum et terrae benedixit opimo;

Felicem Christo sic Maximus ore paterno

Ore et apostolico benedicens et locupletans,

360

Immarcescibilis redimiuit honore coronae

Perpetuisque opibus, quas et modo cernimus, auxit.

Carmen 16

Tempora temporibus subeunt, abit et uenit aetas;

Cuncta dies trudendo diem fugit et rotat orbem;

Omnia praetereunt, sanctorum gloria durat

In Christo, qui cuncta nouat, dum permanet ipse.

Tandem igitur, reuoluta dies, mihi nascere, toto

Exoptata dies anno, quae dulcia festa

Et mea uota nouas, quae me sollemnia poscis

Munera natalem referens, quo milia gaudent

Innumeri populi, quo me specialia tangunt

Gaudia, quo famulae rata debeo munera linguae

Felici libare meo, cui mente dicata

In domino Christo sum deditus; hunc etiam oris

Obsequio celebrare per annua carmina sanctum

Fas mihi. dicam igitur merita et causas meritorum,

E quibus obtinuit caelestum praemia laudum

Aeternosque dies et magni nomen honoris.

Iam prior hoc primos uobis liber edidit actus

Martyris, unde domum uel qui genus et quibus altus

In studiis, quo deinde gradu per sancta uocatus

Munia maluerit Christo seruire perenni

Quam patrias errare uias per deuia mundi;

Nam pater emeritis sub Caesare uixerat armis.

Diximus et taetro toleratas carcere poenas,

Quas confessor obit, mortem quoque ferre paratus,

Ni deus anticipans gladios soluisset iniquis

Emissum uinclis aliosque uocasset ad actus,

Vt prius ad sacram remearet episcopus aulam

Maximus, in solis qui saltibus ultima uitae

Aeger anhelabat grassante fugatus ab hoste,

Quem iussus proprio subuexit corpore Felix

Pauperis et tecti delatum in sede locauit;

Pensatisque sibi sancto senis ore beati

Officiis benedictus abit paucisque diebus

Delituit proprii tacitus sub culmine tecti,

Non tacita dominum caelestem mente fatigans,

Quem prece directa penetrans super astra propinquo

Pulsabat merito, pacem procedere poscens.

Interea fluxere dies, pax uisa reuerti.

Deseruit latebram Felix tandemque sereno

Confisus caelo laetis se reddere laetum

Fratribus et placidae committere coeperat urbi.

Gratabantur oues Christi pastore recepto.

Ille gregem pauidum de tempestate recenti

Mulcebat monitis caelestibus et duce uerbo

Anxia corda regens firmabat amore fidei,

Contemnenda docens et amara et dulcia mundo;

Nec concedendum terroribus obuiaque ipsis

Ignibus aut gladiis promptos inferre monebat

Pectora; et ipse suis addebat pondera uerbis,

Confessor passus quae perpetienda docebat,

Omnibus eloquio simul exemploque magister.

Non tulit haec malus ille diu; sed inhorruit atris

Crinibus et rabidis inflauit colla uenenis

Immisitque suum scelerata in pectora uirus,

Vreret ut nigras Felicis gratia mentes.

Inseruit stimulos, et mentibus arsit iniquis

Vipereae furor inuidiae; petit improba primum

Ira domum; cunctis amor impius in scelus ardet.

Felicem sitit impietas; sed ab aedibus absens

Forte suis media steterat securus in urbe,

Fraternis de more suo uallatus amicis

Et pia uerba serens populi credentis in aures.

Ecce et eum strictis quaerentes ensibus adsunt,

Cum subito aut illis corda hostibus aut huic ora

Vertuntur; notum non agnouere furentes

Felicemque rogant. Felix ubi cernitur, et non

Cernitur; ipse nec ipse uir est; cum sit prope, longe est.

Ignotus notusque suis fit ciuibus idem,

Discernente fide uultum credentibus ipse,

Hostibus alter erat. persensit et ipse fauentis

Consilium Christi ridensque rogantibus infit:

Nescio Felicem quem quaeritis. ilicet illi

Praetereunt ipsum; discedit at ille platea

Illudente canes domino frustratus hiantes.

Nec longum emensis spatium et scitantibus omnes,

Qua Felix regione foret, quidam increpat et dat

Indicium, ignarus causae credensque furore

Dementes, qui non uidissent comminus ipsum,

Ad quem contiguis fecissent uerba loquellis.

Perculsi nouitate doli grauiusque furentes

Mox redeunt perque ipsa uiri uestigia currunt.

Iamque propinquabant, sed praecurrente tumultu

Vrbis et attoniti clamoribus undique uulgi

Admonitus Felix instantia uulnera flexu

Declinat medioque procul se deuius aufert

E spatio nanctusque locum, qui forte pauenti

Panditur effugium, celebri seductus ab urbe

Sic quoque non longinquus erat sectoribus atris,

Qui prope conspicuo subductus ab ore sequentum

Infestos utcumque timens uitauerat enses;

Et capiendus erat, quia nullius obice claustri

Ille repellendis locus obsistebat iniquis.

Nam foribus nullis in publica rostra patebat

Semiruti paries male fidus fragmine muri.

Sed diuina manus sese sanctum inter et hostes

Opposuit miroque locum munimine saepsit,

Non strue saxorum, neque ferratis data ualuis

Claustra, per humanas quibus atria claudimus artes

Rudere sed subito concreuit sordidus agger,

100

Iussaque nutantes intendit aranea telas

Et sinibus tremulis intutum struxit apertum

Desertaeque dedit faciem sordere ruinae.

Quae simul occurrit minitantibus, obstipuerunt

Defixoque gradu sibimet dixere uicissim:

105

Nonne furor temptare aditus aut credere quemquam

Hac intrasse hominem, minimi qua signa dedissent

Vermiculi? modicae rumpunt haec retia muscae,

Nos penetrasse uirum per clausa putamus inepti

Et tenerum tanto non ruptum corpore textum?

110

Ille magis nostris manibus modo debitus index,

Qui nos in deserta doloso callidus astu

Induxit uersumque alio mentitus in isto

Felicem latitare situ, quo nostra maligno

Verteret arma dolo, capiti fugientis amicus.

115

Ergo recedamus, nam stare diutius istic

Risus erit uulgi demensque notabitur error

Scrutatum hac hominis latebras contendere gressum,

Qua uel mole putri uel araneolis obductis

Monstrat inaccessos humus incalcata recessus.

120

Nec mora, discedunt propere in diuersa frementes;

Sed deus, ut scriptura canit, uesana minantes

Irridebat eos caelesti Christus ab arce

Felicemque suum sacris uelauerat alis.

Qui domini tutus gremio candentia tela

125

Discutiebat ouans galea scutoque fidei

Et gladium uerbi confessor in ore gerebat.

Armatus pietate manus et pectora plenus

Casta deo insignis meriti thorace tegebat.

O multis diuina modis sapientia diues,

130

Semper ab infirmis confundens fortia mundi!

Vix populos altis defendunt moenia muris,

Et fretos ualido munimine saepius hostis

Opprimit euersaeque opponunt mortibus urbes.

Nunc et ab armatis protexit aranea sanctum

135

Defensante deo; teneris stetit hostis abactus

Cassibus; aerio cessit uis ferrea filo.

Vana salus hominum, uirtus mea non mihi uirtus,

Si caream uirtute dei. quo uasta gigantum

Robora? quo Pharii reges? ubi magna Hierico?

140

Omnibus exitii sua gloria, qua tumuerunt,

Causa fuit, neque herois uirtutibus ista,

Sed magis infirmis diuina potentia fregit.

Ille gigans pueri funda pastoris obiuit

Vt canis; illam urbem sonitus soluere tubarum;

145

Litorea iacuit rex ille superbus harena,

Diuitias regni pendens in funere nudo.

Sic ubi Christus adest nobis, et aranea muro est;

At cui Christus abest, et murus aranea fiet.

Digressis igitur cum facta silentia turbis

150

Secretoque fugae fidas nox alta tenebras

Praebuit, egreditur Felix mutatque latebras,

Illa canens domino: media si noctis in umbra

Ingrediar, mala non metuam, quoniam tua mecum

Dextra; per infernum non expers luminis ibo.

155

Ergo dei ductu capit in regione remota

Compluuium angusto breuia inter tecta cubili,

Quo uetus arebat tecto cisterna profundo.

Propter in attiguis habitabat femina tignis

Sancta deo mulier, quae confessoris operti

160

Nescia Felicem Christo quasi conscia pauit.

Mira canam, ingenium domini pascentis alumnum

Ignara pascente suum. nunc sedula panes,

Nunc alias de more, sibi quas coxerat escas,

Mentis in excessu diuino facta paratu

165

Importabat eo, Felix ubi teste latebat

Velatus domino; sed nec cum tenderet illo,

Nouerat ingressum nec cum discesserat inde,

Introitus erat illa sui memor; utque paratus

Intulerat satagens, propriis licet illa cibando

170

Seruiret manibus sancto, tamen inscia tanti

Muneris hoc de corde suo nouisse nequibat,

Quod non mente sua sed Christi numine agebat,

Proque loco latebrae et structae super ora lacunae

Appositos ingressa cibos linquebat, eosque

175

Se posuisse domi credens, ita semper abibat,

Ponendae memor et positae mox immemor escae.

O mulier benedicta deo, uelut una uolucrum,

Quae quondam mundo abductum pauere prophetam,

Tu quoque secreto pauisti martyra tecto,

180

Sicut auis domino parens, et nescia sancti

Conscia seruitii, quid gesseris et cui tandem

Seruieris, illo gaudens sub tempore nosces,

Cum deus ipse suo pro confessore coronam

Iustitiae Christus reddet tibi; tunc tua Felix

185

Ipse tibi referet sub iudice prandia Christo,

Quae deus ad dulces sacrati martyris usus

Transtulit, ut quondam coctas messoribus escas

Angelica per inane manu pendente propheta

Misit ieiuno rabida inter monstra prophetae;

190

Non fera iam feritas, saeuos quia praeda leones

Sanctaque frenabant auidos ieiunia rictus.

Sex illum totos perhibent ex ordine menses

Expertem coetus hominum uixisse sub illa

Culminis obscuri simul angustique latebra,

195

Nil opis humanae indiguum, solamine Christi

Semper abundantem; qui tempore fertur in illo

Saepe illum sermone suo dignatus adisse,

Saepe sua pauisse manu caeloque dedisse

Pocula non pluuialis aquae, quam nubila passim

200

Omnibus effundunt, sed quem specialiter uni

Gratia Felici defudit ab aethere rorem;

Nam nimiis, ut fit, tunc torrida solibus aestas

Et puteum quoque siccarat, qui parca latenti

Pocula praebuerat. sed ne sitis ureret illum

205

Carnea, qui Christum sitiendo ferebat et istam

Corporis afflicti poenam, delata sereno

Inque globum tenuem nubes collecta per artum

Compluuii dulcem sitientis in ora liquorem

Infudit quasi pressa manu, caeloque uocandum

210

Velleris aetherii suco lactante refecit.

Quid mirum, si nunc terrena labe solutum

Christus alat, positum quem in corpore sanctus alebat

Spiritus et cui panis erat uerbum deus ipse,

Caelestum panis, quo uescitur angelus omnis?

215

Tempus ut hoc abiit, pax reddita condidit enses,

Felicemque deus monuit prodire latebra,

Qui dudum placidas mundi clamoribus aures

Struxerat, humanis ducens obliuia rebus.

Vt nouus in lucem iam desperantibus exit

220

Et patria tamquam rediuiuus in urbe uidetur

Et multi dubitant agnoscere et ante rogantes,

Verane, te, facies? aiunt, tune ille beatus,

Redderis qui tanto nobis post tempore, Felix?

Qua regione uenis? caelo datus an paradiso

225

Redditus in terras habitacula nostra reuisis?

Ille fidem firmat coram se corpore adesse,

Seruatum uixisse deo; data gaudia cunctis,

Laudibus et meritis populo celebratur ab omni.

Functus erat longum perfunctus episcopus aeuum

230

Maximus, et pecudes ductu pastoris egebant.

Felicis nomen totum balabat ouile,

Quem confessoris redimibat adorea Christo

Quemque salutiferum spondebat lingua magistrum

Vitaque doctrinae concors; sed ut hoc quoque palmam

235

Iustitiae ferret, meritum sublime quieto

Corde premens uelut indignus non audet honore

Crescere testaturque seni mage debita Quinto,

Quod prior ille gradum socii meruisset honoris

Presbyter. haec septem distabat summa diebus.

240

Ergo sub hoc etiam Felix antistite uixit

Presbyter et creuit meritis, quia crescere sede

Noluit; ipse illum tamquam minor omnia Quintus

Obseruabat, et os linguam Felicis habebat.

Ille gregem officiis, Felix sermone regebat.

245

Multa aliis sanctum Christi uirtutibus auxit

Gratia Felicem, nec pace minora subegit

Proelia, quam ualidis confessor gesserat armis.

Corpoream tristi sub tempestate salutem

Spreuerat, idem et opum simul et contemptor honorum

250

Secura sub pace fuit. non ille tenendi

Securus meriti, sed cautior, ut bona uitae

Parta tueretur, postquam discrimina mortis

Vicerat, et scopulos inter tranquilla timebat.

Diximus ut mortem calcarit et ambitionem;

255

Nunc aliam confessoris cognoscite palmam.

Vicit auaritiam; nam praedia multa domusque

Diuitiis locuples patriis possederat heres.

Confessor proscriptus erat, sed pace reducta

Et sua, si uellet, deposcere iura licebat;

260

Maluit ille tamen uerbum curare magistri:

Cuncta licent, non cuncta iuuant. licito utile praefert

Et quasi terrenae contagia ducere labis

Horruit amissos in iura reposcere fundos.

Multi obtundebant, prae cunctis nomine prisco

265

Archelais, tam sancta fide quam nomine clara,

Diues opum uidua et sanctum pietate fideli

Felicem uenerans atque illi cara uicissim.

Haec illum iuxta meritum uenerata colebat,

Vtque ferunt, iunctum sibimet pro iure sodali

270

Vsurpans animum, crebris pia corda querellis

Saepe fatigabat, cur debita promptaque reddi

Iura recusaret, quae dispensare recepta

Mercedis magnae cum fenore posset egenis.

Plurima de propriis quoque rebus munera saepe

275

Obtulit. ille pio contentus ad omnia sensu

Femineam placido ridebat pectore curam,

Caelestum sibimet sat conscius ipse bonorum,

Quae pro terrenis sibi compensata tenebat.

Vnde potens caris instantibus haec referebat:

280

Cogitis ut repetam terrena, perennia perdam?

Praestat, opes saluo desint quam uita opulento;

Diues egebo deo, nam Christum pauper habebo.

Diuitiis inopem ditabit gratia Christi.

Hunc retinens animum modici tria iugera ruris

285

Nec proprio sub iure tenens conducta colonus

Ipse manu coluit famulo sine pauperis horti

Possessor; sed et has de cespite diues egeno

In dominum confudit opes, cum paupere semper

Collectum diuisit holus, cum paupere mensam.

290

Vna dies illi curam consumpsit habendi,

Vnica uestis eum, saepe et uix unica texit.

Si geminas habuit, nudum meliore refouit.

Saepe nouo miseros uertit uelamine pannos,

Felicisque habitu pauper mutatus ab atro

295

Enituit; contra mendici tegmine Felix

Sorduit, exornans inculto corpore mentem.

Hac uiuens pietate deo maturus et aeui

Et meriti plenis clausit sua saecla diebus

Mutauitque piae, non clausit saecula uitae.

Carmen 17

Iamne abis et nos properans relinquis,

Quos tamen sola regione linquis

Semper adnexa sine fine tecum

Mente futuros?

Iamne discedis reuocante longe

Quam colis terra? sed et hic resistis,

Sancte Niceta, quoniam et profectum

Corde tenemus.

I memor nostri remaneque uadens

Spiritu praesens, animis uicissim

Insitus nostris, trahe ferque tecum

Quos geris in te.

O nimis terra et populi beati,

Quos modo a nobis remeans adibis,

Quos tuo accedens pede uisitabit

Christus et ore.

Ibis Arctoos procul usque Dacos,

Ibis Epiro gemina uidendus,

Et per Aegeos penetrabis aestus

Thessalonicen.

Apulis sed nunc uia prima terris

Te uehet longo spatiosa plano,

Qua Canusino medicata flagrant

Vellera fuco.

Ast ubi paulum uia proferetur,

Det, precor, mites tibi Christus aestus

Et leuis spiret sine nube siccis

Aura Calabris.

Sicut antiqui manibus prophetae

Per sacramentum crucis unda misso

Dulcuit ligno posuitque tristes

Merra liquores,

Sic tibi caelum modo temperetur,

Et leui sudo tenuatus aer

Flatibus puris placide salubres

Spiret in auras,

Qui solet flatu grauis e palustri

Anguium tetros referens odores

Soluere in morbos tumefacta crasso

Corpora uento,

Quem potens rerum dominus fugari

Siue mutari iubeat suoque

Nunc sacerdoti bona sanitatis

Flabra ministret.

Sicut Aegypto pereunte quondam

Noctis et densae tenebris operta,

Qua dei uiui sacra gens agebat,

Lux erat orbi,

Quae modo in toto species probatur

Orbe, cum sanctae pia pars fidei

Fulgeat Christo, reliquos tenebris

Obruat error:

Sic meo, qua se feret actus ora,

Cuncta Nicetae dominus secundet,

Donec optato patriam uehatur

Laetus ad urbem.

Perge, Niceta, bene qua recurris

Prosperos Christo comitante cursus,

Quem tui dudum populi fatigant

Nocte dieque

Te reposcentes, ut ager leuandis

Cum satis imbrem sitit utque molles

Cum suas matres uituli represso

Lacte requirunt.

Vnde nos iustis precibus tuorum,

Qui suum recte repetunt parentem,

Cogimur uicto, licet irrepleti,

Cedere uoto.

Et quia spes iam rapitur tenendi,

Vrget affectus placitis fauere;

Iam uias illas licet oderimus

Quae rapiunt te,

Odimus quamuis, sed easdem amamus.

Odimus quod te retrahunt, amamus

Quod tuum nobis procul adtulerunt

Cernere uultum.

Quas peradstricti superante amore

Nunc tibi sterni faciles precamur

Praeuio terris pelagoque summi

Nomine Christi.

Qui tibi factis iter omne campis

Arduos montes reprimat cauasque

Impleat ualles, salebras adaequet,

Iungat hiatus.

Te per Hydruntum Lupiasque uectum

Innubae fratrum simul et sororum

Ambient uno dominum canentes

Ore cateruae.

Quis mihi pennas daret ut columbae,

Vt choris illis citus interessem,

Qui deum Christum duce te canentes

Sidera pulsant?

Sed licet pigro teneamur aegri

Corporis nexu, tamen euolamus

Mentibus post te dominoque tecum

Dicimus hymnos.

Nam tuis intus simul implicati

Sensibus, uel cum canis ac precaris,

Cum tua de te prece cumque uoce

100

Promimur et nos.

Inde iam terris subeunte ponto

Stratus Hadriae sinus obsequetur,

Vnda procumbet zephyroque leni

Vela tumescent.

105

Ibis inlabens pelago iacenti

Et rate armata titulo salutis

Victor antemna crucis ibis, undis

Tutus et austris.

Nauitae laeti solitum celeuma

110

Concinent uersis modulis in hymnos

Et piis ducent comites in aequor

Vocibus auras.

Praecinet cunctis tuba ceu resultans

Lingua Nicetae modulata Christum,

115

Psallet aeternus citharista toto

Aequore Dauid.

Audient Amen tremefacta cete

Et sacerdotem domino canentem

Laeta lasciuo procul admeabunt

120

Monstra natatu.

Vndique adludent patulo uirentes

Ore delphines; sine uoce quamquam

Aemula humanis tamen eloquentur

Gaudia linguis.

125

Nam deo quid non sapit atque uiuit,

Cuius et uerbo sata cuncta rerum?

Hinc dei laudem maris ima noscunt

Mutaque clamant.

Testis est nobis ueteris prophetae

130

Belua ad nutum domini profundo

Excita, ut mersum caperet deinque

Redderet haustum.

Sed modo ad nostrum ferus ipse uatem

Auribus tantum pia deuorabit

135

Cantica; inpastam saturabit aluum

Carmine pastus.

Qua libet pergas iter, et per undas

Perque tellurem licet et per hostes,

Ibis armatus galea salutis,

140

Vertice Christo.

Aduolet missus Raphael; ut olim

Tobiae Medis, ita prosequendo

Ipse Nicetae comes usque Dacos

Angelus adsit.

145

Ducat hunc aeque famulum suum dux

Ille, qui quondam profugum superbi

Fratris a uultu deus in salutem

Duxit Iacob.

Namque Niceta fugitiuus aeque est;

150

Quod semel fecit patriarcha, semper

Hic facit, mundo fugiens ad alti

Moenia caeli;

Et gradus illos, quibus ille uidit

Angelos uersa uice commeantes,

155

Iste contendit superante nubes

Scandere uita,

Per crucis scalas properans in astra,

Qua deus nitens ad humum coruscis

E thronis spectat uarios labores

160

Bellaque mentis.

Tuque, Niceta, bene nominatus

Corporis uictor, uelut ille dictus

Israel, summum quia uidit alto

Corde satorem,

165

Vnde Nicetes meus adprobatur

Israelites sine fraude uerus,

Qui deum cernit solidae fidei

Lumine Christum.

Hic deus noster, uia nostra semper,

170

Sit comes nobis, sit et antecessor,

Semitis lumen pedibusque nostris

Sermo lucerna,

Qua per obscuri uada caeca saecli

Luminis ueri face dirigamur,

175

Donec optatos liceat salutis

Tangere portus,

Quos modo undosum petimus per aequor,

Dum uagae mentis fluitamus aestu,

Terreo tamquam fragili carina

180

Corpore uecti.

Sed gubernaclo crucis hanc regente

Nunc ratem in nobis pia uela cordis

Pandimus Christo referente laetos

Flamine dextro.

185

Ergo dux idem modo prosequatur

Te uia, qua nunc properas reuertens

Ire, Niceta, patrioque reddat

Limine tutum.

Sed freto emenso superest uiarum

190

Rursus in terra labor, ut ueharis

Vsque felices quibus es sacerdos

Praestitus oras.

Tu Philippeos Macetum per agros,

Per Tomitanam gradieris urbem,

195

Ibis et Scupos patriae propinquos

Dardanus hospes.

O quibus iam tunc resonabit illa

Gaudiis tellus, ubi tu rigentes

Edoces Christo fera colla miti

200

Subdere gentes!

Quaque Riphaeis Boreas in oris

Adligat densis fluuios pruinis,

Hic gelu mentes rigidas superno

Igne resoluis.

205

Nam simul terris animisque duri

Et sua Bessi niue duriores

Nunc oues facti duce te gregantur

Pacis in aulam.

Quasque ceruices dare seruituti

210

Semper a bello indomiti negarunt,

Nunc iugo ueri domini subactas

Sternere gaudent.

Nunc magis diues pretio laboris

Bessus exultat; quod humi manuque

215

Ante quaerebat, modo mente caelo

Conligit aurum.

O uices rerum! bene uersa forma!

Inuii montes prius et cruenti

Nunc tegunt uersos monachis latrones

220

Pacis alumnos.

Sanguinis quondam, modo terra uitae est,

Vertitur caelo pia uis latronum,

Et fauet Christus supera occupanti

Regna rapinae.

225

Mos ubi quondam fuerat ferarum,

Nunc ibi ritus uiget angelorum,

Et latet iustus quibus ipse latro

Vixit in antris.

Praeda fit sanctis uetus ille praedo,

230

Et gemit uersis homicida damnis,

Iure nudatus spoliante Christo

Criminis armis.

Interit casu satanae uicissim

Inuidus Cain, rediuiuus Abel

235

Pascit effusi pretio redemptos

Sanguinis agnos.

Euge, Niceta, bone serue Christi,

Qui tibi donat lapides in astra

Vertere et uiuis sacra templa saxis

240

Aedificare.

Auios saltus, iuga uasta lustras,

Dum uiam quaeris, sterilemque siluam

Mentis incultae superans in agros

Vertis opimos.

245

Te patrem dicit plaga tota Borrae,

Ad tuos fatus Scytha mitigatur

Et sui discors fera te magistro

Pectora ponit.

Et Getae currunt et uterque Dacus,

250

Qui colit terrae medio uel ille

Diuitis multo boue pilleatus

Accola ripae.

De lupis hoc est uitulos creare

Et boui iunctum palea leonem

255

Pascere et tutis caua uiperarum

Pandere paruis.

Namque mansueto pecori coire

Bestias pulsa feritate suades,

Qui feras mentes hominum polito

260

Inbuis ore.

Orbis in muta regione per te

Barbari discunt resonare Christum

Corde Romano placidamque casti

Viuere pacem.

265

Sic tuo mitis lupus est ouili,

Pascitur concors uitulus leoni,

Paruus extracto trucibus cauernis

Aspide ludit.

Callidos auri legulos in aurum

270

Vertis inque ipsis imitaris ipsos,

E quibus uiuum fodiente uerbo

Eruis aurum:

Has opes condens domino perenni,

His sacrum lucris cumulans talentum,

275

Audies: intra domini perennis

Gaudia laetus.

His, precor, cum te domus alma sancto

Ceperit fratrum numerosa coetu

In choris, et nos pietate cari

280

Pectoris adde.

Nam deo grates, quod amore tanto

Nos tibi adstrinxit per operta uincla,

Vis ut internam ualeat catenam

Rumpere nulla.

285

Vnde conplexi sine fine carum

Pectus haeremus laqueo fideli,

Quaque contendas comites erimus

Mente sequaci.

Caritas Christi bene fusa caelo

290

Cordibus nostris ita nectit intus,

Vt nec abiuncto procul auferamur

Orbe remoti.

Nulla nos aetas tibi, nulla labes

Orbis aut alter neque mors reuellet;

295

Corporis uita moriente uita

Viuet amoris.

Dum graues istos habitamus artus,

Mente te semper memori colemus;

Tu, petes, simus simul in perenni

300

Tempore tecum.

Namque te celsum meritis in altum

Culmen inponet pretiosa uirtus

Inque uiuentum super urbe magnis

Turribus addet.

305

Nos locis quantum meritis dirempti

Eminus celsis humiles patronis

Te procul sacris socium cateruis

Suspiciemus.

Quis die nobis dabit hoc in illa,

310

Vt tui stemus lateris sub umbra

Et tuae nobis requietis aura

Temperet ignem?

Tunc, precor, nostri nimium memento

Et patris sancti gremio recumbens

315

Roscido nobis digito furentem

Discute flammam.

Nunc abi felix, tamen et recedens

Semper huc ad nos animo recurre;

Esto nobiscum, licet ad paternam

320

Veneris urbem.

Non enim unius populi magistrum,

Sed nec unius dedit esse ciuem

Te deus terrae; patria ecce nostra

Te sibi sumit.

325

Nunc tuos aequa pietate utrisque

Diuide affectus et amore nobis,

Ciuibus uultu, gemina morare

Ciuis in ora.

Forsan et maior patria haec habenda,

330

Non manufactis ubi contineris

Pectorum tectis hominesque uiuam

Incolis urbem.

Sicut antistes, ita dignus almi

Hospes es Christi, quia Christianis

335

Mentibus consors habitas erile

Accola templum.

Iam uale nobis et in omne nostri

Diligens aeuum bonus usque finem

Duc bonum cursum positamque iustis

340

Sume coronam.

Carmen 18

Lex mihi iure pio posita hunc celebrare quotannis

Eloquio famulante diem, sollemne reposcit

Munus ab ore meo, Felicem dicere uersu,

Laetitiamque meam modulari carmine uoto

Et magnum cari meritum cantare patroni,

Quod per iter durum, qua fert uia peruia paucis,

Alta per arta petens superas penetrauit ad arces.

Concordate meis, precor, et complaudite, fratres,

Carminibus castoque animos effundite luxu.

Gaudia sancta decent et carmina casta fideles;

Nam cui fas hominum, cui Christus amorque timorque est,

Non gaudere hodie et uacuum procedere uoti,

Qua quis possit ope ingenii linguaeque reique,

Caelicolas Christo quando adgaudere ministros

Ipsa etiam festo produnt elementa colores

Cernite laetitiam mundi in splendore diei

Elucere sacris insignibus; omnia laetus

Candor habet, siccus cineris a nubibus imber

Ponitur et niueo tellus uelatur amictu,

Quae niue tecta, solum niue siluas culmina colles

Compta senis sancti canos testatur honores;

Angelicaque docent et luce et pace potiri

Felicem placida clarum in regione piorum,

Lactea qua tacito labuntur uellera caelo.

Christe deus Felicis, ades, da nunc mihi uerbum,

Sermo deus, da perspicuam, sapientia, mentem.

Non opis humanae facundia dicere laudes

Posse tuas; tua namque tui sunt gloria sancti.

Cedo, alii pretiosa ferant donaria meque

Officii sumptu superent, qui pulchra tegendis

Vela ferant foribus, seu puro splendida lino

Siue coloratis textum fucata figuris.

Hi leues titulos lento poliant argento

Sanctaque praefixis obducant limina lamnis.

Ast alii pictis accendant lumina ceris

Multiforesque cauis lychnos laquearibus aptent,

Vt uibrent tremulas funalia pendula flammas.

Martyris hi tumulum studeant perfundere nardo,

Vt medicata pio referant unguenta sepulchro.

Cedo equidem et uacuo multis potioribus auro,

Quis grauis aere sinus releuatur egente repleto,

Qui locuplete manu promptaria ditia laxant

Et uariis animam sponsantes dotibus astant,

Mente pares, ope diuersi; nec segnius illi

Fercula opima cibis, ceras aulaea lucernas,

Larga quidem sed muta dicant: ego munere linguae,

Nullus opum, famulor de me mea debita soluens

Meque ipsum pro me, uilis licet hostia, pendo.

Nec metuam sperni, quoniam non uilia Christo

Pauperis obsequii libamina, qui duo laetus

Aera, piae censum uiduae, laudata recepit.

Tunc quoque multa deo locupletes dona ferebant,

Implentes magnis aeraria sancta talentis;

Sed Christus spectator erat, qui corda ferentum

Inspiciens uiduae palmam dedit; illa diurni

Rem uictus, geminos, quod ei substantia, nummos

Miserat in sacram nil anxia corporis arcam.

Propterea ex ipso uenturi iudicis ore

Ante diem meruit facti praecerpere laudem

Praeferrique illis, quorum stipe uicerat aurum,

Munere pauper anus, sed prodiga corde fideli.

Ergo, boni fratres, quibus hic dignatio et istic

Concessa est, placidis aduertite mentibus aures,

Nec qui, sed de quo loquar, exaudite libenter.

Despicienda quidem, tamen et miranda profabor,

Despicienda meo ingenio, miranda beati

Felicis merito, quod dicere non sine Christi

Laude licet, quia quicquid in hoc miramur ab illo est

Vnde piis uirtus et per quem uita sepultis.

Praeteritis cecini patriam genus acta libellis

Et tota sanctum repetens ab origine dixi

Felicem, donec perfectae tempora uitae

Clauderet et posito desertis corpore terris

Tenderet aeterni merita ad consortia regni.

Sed quia non idem tumuli qui membra piorum

Et merita occultant, animarum uita superstes

Corporibus functis quaesitos corpore fructus

Et post corporeos obitus non mortua sentit

Laeta bonos, cruciata malos, quos rursus in ipsum

Tempore uenturo corpus reuocata remixto

Corpore communi metet indiscreta receptu.

Longa igitur mihi materies; quantumque erit aeui,

Tantum erit et uerbi super hoc, cui dicere gesta

Felicis pateat, si copia tanta sit oris, "

Quanta operum meritique manet. nam tempore ab illo,

Quo primum ista dies Felicem fine beato

Condidit et carnem terris, animam dedit astris,

Ex illo prope cuncta dies operante uidetur

Confessore dei, probat et sine corpore uiuum

Christus, ut ostendat maiorem in morte piorum

Virtutem quam uim in uita superesse malorum.

Ecce uides tumulum sacra martyris ossa tegentem

Et tacitum obtento seruari marmore corpus;

Nemo oculis hominum qua corpore cernimus extat,

Membra latent positi, placida caro morte quiescit,

In spem non uacuam rediuiuae condita uitae.

Vnde igitur tantus circumstat limina terror?

Quis tantos agit huc populos? quaenam manus urget

Daemonas inuitosque rapit frustraque rebelli

100

Voce reclamantes compellit adusque sepulchrum

Martyris et sancto quasi fixos limite sistit?

Respicio hanc aliquando diem, quam maesta relicto

Orbe fuit, quam laeta polo, cum Christus amicam

Assumens animam casto deus hausit ab ore.

105

Addidit ornatum caelis nec pignore terras

Orbauit; superi Felicis mente fruuntur,

Corpore nos; animaeque potentis spiritus illic

Viuit et hic meritum. sed totum funeris almi

Praesentare iuuat quem Nola impendit honorem.

110

Namque sacerdotem sacris annisque parentem

Perdiderat, sed eum caelis habitura patronum

Vrbs deuota pium; spe solabatur amorem.

Totis ergo quibus stipatur conflua turbis

Currit in obsequium populos effusa fideles.

115

Tunc dolor et pietas coeunt in pectora cunctis;

Admixta pietate fides gaudetque doletque.

Et licet accitum Christo super aethera tolli

Felicem credat, tanto tamen ipsa relinqui

Praeceptore dolet; quodque unum in funere sancto

120

Inter et exequias restat solamen amoris,

Postquam depositum tumulandi in sede feretrum,

Certatim populus pietatis circumfusus

Vndique denseto coetu sita membra coronat,

Religiosa pie pugna exercetur amantum.

125

Quisque alium praestans propior consistere certat

Reliquiis corpusque manu contingere gaudet.

Nec satis est uidisse semel, iuuat usque morari

Luminaque expositis et qua datur oscula membris

Figere; dat meritam Christo plebs consona laudem

130

Moliturque sacrum solii Felicis honorem.

Qua muris regio et tectis longinqua uacabat,

Fusus ibi laeto ridebat caespite campus

Vberius florente loco, quasi praescia iam tunc

Semper honorandi mundo uenerante sepulchri

135

Gaudebat sacro benedici corpore seque

Veris amoena habitu, quo dignior esset humando

Martyre, graminibus tellus sternebat odoris.

Ast illum placido scandentem celsa uolatu

Et casto assumptum de corpore laeta piorum

140

Turba per aetherias susceperat obuia nubes;

Angelicique chori, septemplicis agmina caeli,

Totis, qua caelum patet, occurrentia portis

Regis in aspectum summique parentis ad ora

Sidereo uolucrem laeti uexere triumpho.

145

Tum niuea sacrum caput ornauere corona

Sed tamen et roseam pater addidit iudice Christo

Purpureoque habitu niueos duplicauit amictus,

Quod meritis utrumque decus. nam lucida sumpsit

Serta quasi placido translatus in aethera leto,

150

Sed meruit pariter quasi caesi martyris ostrum

Qui confessor obit. tenet ergo et praemia passi,

Quod prompta uirtute fuit, nec pacis honore

Ornatuque caret, quia non congressus obiuit.

Facta igitur rata iusta, pium texere sepulchro

155

Funus; at in sanctis diuinitus insita membris

Gratia non potuit cum carne morique tegique,

Ilico sed positis ex ossibus emicuit lux,

Quae medicis opibus meriti dare signa potentis

Hactenus ex illo non umquam tempore parcit.

160

Et toto quo mundus erit fulgebit in aeuo

Lux eadem, sancti cineris per saecula custos.

Martyris haec functi uitam probat, et bona Christi

Ad tumulum Felicis agens diffundit in omnes

Felicis late terras mirabile nomen,

165

Dignatam et tanto prae cunctis urbibus unam

Hospite nobilitat Nolam, quam gratia Christi

Felicis meritis ita dilatauit, ut aucta

Ciuibus ecce nouis et moenibus hic etiam urbs sit,

Pauper ubi primum tumulus, quem tempore saeuo,

170

Religio quo crimen erat minitante profano,

Struxerat anguste gladios trepida inter et ignes

Plebs domini? ut seris antiqua minoribus aetas

Tradidit. ingentem paruo sub culmine lucem

Clauserat et tanti tantum sacer angelus olim

175

Depositi possessor erat, qui lucis opertae

Conscius ut quidam fons aedibus extitit amplis

Et manet in mediis quasi gemma intersita tectis,

Basilicas per quinque sacri spatiosa sepulchri

Atria diffundens, quarum fastigia longe

180

Aspectata instar magnae dant uisibus urbis.

Quae tamen, ampla licet, uincuntur culmina turbis,

Quod crescente fide superundat gratia Christi,

Quae populis medico Felicem munere praestat

Viuere. qui perstans etiam post corporis aeuum

185

Praesidet ipse suis sacer ossibus; ossaque sancti

Corporis e tumulo, non obsita puluere mortis,

Arcano aeternae sed praedita semine uitae,

Viuificum spirant animae uictricis odorem,

Quo medicina potens datur exorantibus aegris.

190

Quanta resurgentes uirtus et gloria cinget

Coniectare licet, cum gratia tanta sepultos

Ambiat, et quanto rediuiua decore micabunt

Corpora, in obscuris cum sit lux tanta fauillis!

Quid nobis minimis horum praestare coronae

195

Sufficient, quorum et cineres dant commoda uiuis?

Cernere saepe iuuat uariis spectacula formis

Mira salutantum et sibi quaeque accommoda uotis

Poscentum; uideas etiam de rure colonos

Non solum gremio sua pignora ferre paterno,

200

Sed pecora aegra manu saepe introducere secum

Et sancto quasi conspicuo mandare licenter,

Moxque datam sua confisos ad uota medellam

Experto gaudere deo et iam credere sana

Et uere plerumque breui sanata sub ipso

205

Limine laeta suis iumenta reducere tectis.

Sed quia prolixum et uacuum percurrere cuncta,

Quanta gerit Felix miracula numine Christi,

Vnum de multis opus admirabile promam

Innumeris paribus, sed ab uno pende relicta,

210

Quae uirtus eadem gessit distantia causis.

Pandite corda, precor, breuis est iniuria uobis,

Dum paucis magnum exiguisque, opus eloquor orsis.

Et memores uiduae primo sermone relatae,

Quam deus e pretio mentis, non munere cernens,

215

Antetulit multum mittentibus, omnia dantem,

Me quoque ferte leui dicentem magna relatu.

Et mea namque illis sunt aemula uerba minutis,

Quis pretium pietas et uilibus aurea fecit.

Quidam homo re tenuis, plebeius origine, cultu

220

Rusticus, e geminis angustam bubus alebat

Pauperiem mercede iugi, nunc subdere plaustris

Suetus eos oneri pacta regione uehendo,

Nunc operae pretium sub aratra aliena locatis

Paupertatis habens reditum; spes anxia resque

225

Tota inopi par illud erat. non carior illi

Progenies aut ipse sibi; sed pignora et ipsos

Ducebat; neque cura minor saturare iuuencos

Quam dulces natos educere, parcior immo

Natis quam pecori caro; non gramine uili

230

Illos aut sterili palea, sed tegmine aprico

Algidus et de farre sibi natisque negato

Esuriens pascebat, egens sibi, diues in illis,

Quorum fecundus labor exsaturabat egentem.

Hos igitur, tam cara suae solamina uitae,

235

Nocte miser quadam somno grauiore sepultus,

Amisit taciti furto praedonis abactos;

Exurgensque die reduci de more iugandos

Infelix primo in uacuis praesepibus intus

Moxque foris frustra notis quaesiuit in agris;

240

Ilico sed fessus cassis erroribus ultro

Atque citro, postquam nullis uestigia signis

Certa uidet, spebus frustrata indage peremptis,

Humanam desperat opem et pietate repletus

Aspirante deo depressam in pectore fracto

245

Erigit in caelum mentem; et mox corde refecto

Praesumente fide spem uoti compotis haurit

Sanctaque Felicis rapido petit atria cursu

Ingressusque sacram magnis cum fletibus aulam

Sternitur ante fores et postibus oscula figit

250

Et lacrimis rigat omne solum, pro limine sancto

Fusus humi, et raptos nocturna fraude iuuencos

A Felice pio uelut a custode reposcit

Increpitans miscetque precantia uerba querellis:

Sancte deo Felix, inopum substantia, semper

255

Pro miseris felix et semper diues egenis,

Te requiem fessis deus afflictisque leuamen,

Te posuit maestis ad saucia corda medellam;

Propterea tamquam gremio confisa paterno

In te paupertas caput acclinata recumbit.

260

Felix sancte meos semper miserate labores,

Nunc oblite mei, cur me rogo uel cute nudum

Deseris? amisi caros, tua dona, iuuencos,

Saepe tibi supplex quos commendare solebam,

Quos tua perpetuo seruabat cura fauore

265

Pascebatque mihi. tua nam custodia saluos

Dextraque sufficiens illos praestabat opimos,

Quos misero mihi nox haec abstulit. heu quid agam nunc?

Quo deceptus eam? quem criminer? an tibi de te

Conquerar immemoremque mei accusabo patronum,

270

Qui mihi sopito tam densum irrepere somnum,

Ne mea sentirem perfringere claustra latrones,

Passus es et nullo fregisti dura pauore

Pectora nec lucem tenebris furtoque dedisti?

Aut ullis profugos curasti prodere signis?

275

Qua modo discurram? quo deferar? omnia caecis

Structa mihi latebris; nunc et mea tecta uidentur

Clausa mihi, abductis ubi desolatus alumnis

Nil habeo, quod habere uelim, quod dulce uidenti,

Dulce laboranti non irrita gratia praestet,

280

Oblectans inopem sensu fructuque peculi.

Hos ubi nunc quaeram miserandus ego? aut ubi quando

Inueniam tales aut unde parabo, repertos

Qui solos habui contentae rusticus illos

Paupertatis opes? ipsos igitur mihi redde,

285

Nolo alios. nec eos ulla regione requiram,

Hic mihi debentur; haec illos limina reddent,

In quibus ipsum te supplex astringo tibique

Haereo. cur quaeram aut ubi quos ignoro latrones?

Debitor hic meus est; ipsum pro fure tenebo

290

Custodem. tu, sancte, reus mihi, conscius illis.

Te teneo; tu scis ubi sint, qui lumine Christi

Cuncta et operta uides longeque absentia cernis

Et capis includente deo, quo cuncta tenentur.

Atque ideo occulti fures quacumque latebra

295

Non tibi celantur nec de te euadere possunt,

Quos licet et manus una tenet. deus unus ubique,

Christi blanda piis, sed iniquis dextera uindex.

Redde igitur mihi, redde boues et corripe furem.

Sed non quaero reos; abeant, non nescio mores,

300

Sancte, tuos; nescis male facta rependere, malis

Emendare malos uenia quam perdere poena.

Conueniat nobis igitur: sic diuide mecum

Quae tua, quae mea sunt; indemnis stet mea per te

Vtilitas iuxtaque tuas clementia partes

305

Vindicet aequatoque tuum libramine constet

Iudicium; tibi solue reos, mihi redde iuuencos.

Ecce tenes pactum, famuli iam nulla morandi

Causa tibi; accelera tantis me soluere curis.

Nam mihi certa manet sententia cedere nusquam,

310

Donec subuenias, nec ab isto poste refigi;

Ni properas, isto deponam in limine uitam,

Nec iam repperies cui reddas sero reductos.

Talia uoce quidem querula sed mente fideli

Plorantem totoque die sine fine precantem

315

Audiuit laetus non blando supplice martyr

Et sua cum domino ludens conuicia risit;

Poscentisque fide, non libertate dolentis

Motus opem properat; paucis mora ducitur horis.

Interea labente die iam uespere ducto

320

Nec precibus dabat ille modum nec fletibus; una

Vox erat affixi foribus: non eruar istinc;

Hic moriar, uitae nisi causam protinus istic

Accipiam. tandem tamen, ut iam plurima tutum

Nox secretum adytis fieri cogebat, et ille

325

Temporis oblitus, damni memor, ostia prono

Ore premens, toto prohibebat corpore claustra.

Sed multis frustra pulsantum uocibus aures

Aggreditur uiolenta manus tandemque reuellit

Turba reluctantem et sancta procul exigit aula.

330

Pulsus ab aedituis flet amarius et sua lugens

Tecta petit, resonant plangore silentia noctis

Questibus et magnis late loca sola resultant,

Donec et inuitus peruenit. et atra silentis

Ingrediens tuguri penetralia rursus ab ipso

335

Culminis introitu taciti, ut praesepia uidit

Nuda boum et nullos dare tintinnabula pulsus,

Excussa ut ceruice boum crepitare solebant

Mollius aut lentis caua linguis aera ferire,

Armentum reduces dum gutture ruminat escas:

340

His grauius tamquam rescisso uulnere planctum

Integrat, et quamquam neget aegro cura quietem,

Et uigili tamen haec dat solamenta dolori,

Vt bubus stabulata suis loca corpore fuso

Pressa superiaceat; nec duro fracta cubili

345

Membra dolent, iuuat ipsa iniuria; nec situs horret

Sordentis stabuli, quia notum reddit odorem

Dilecti pecoris, nec fetor fetet amanti.

Si qua illi extremo tulerant uestigia gressu

Aspicit et palpante manu calcata retractans

350

Ingemit et refricat totis iam frigida membris

Signa pedum; mentemque suam, licet eminus absit

Corpore, sacratam Felicis mittit ad aulam,

Felicem fletu, Felicem nomine clamans,

Nec desperat opem nec parcit fundere uota.

355

Nox medium iam uecta polum perfuderat orbem

Pace soporifera, reticebant omnia terris;

Solum illum sua peruigilem spes curaque habebat.

Ecce repente suis strepitum pro postibus audit

Et pulsas resonare fores, quo territus amens

360

Exclamat, rursum sibi fures adfore credens:

Quid uacua incassum crudeles ostia uultis

Frangere? iam nullus mihi bos; quid quaeritis ultra?

Praeuenere alii, mea tantum uita superstes,

Quae sociis uestris ut praedae cassa remansit.

365

Dixerat haec metuens; sed nullo fine manebat

Liminibus sonitus. quo crebrescente nec ulla

Respondente sibi pulsantum uoce propinquat

Suspensus cunctante gradu et dat postibus aurem

Sollicitam et rimis aciem per hiantia claustra,

370

Qua tenebris albus caeli color interlucet,

Inserit exploratque diu, nec adhuc sibi credit

Quid uideat; nec enim sublustri lumine noctis

Pura fides oculis, dubio tamen ipsa per umbras

Corpora pulsantum trepidos auferre pauores

375

Spemque boni coepere nouis promittere formis.

Non homines pulsare uidet; sed quod uidet esse

Verum, non audet sibi credere. magna profabor,

Quamquam parua deo miracula, cui sapit omne

Rerum animal sensu, quo iusserit ipse creator

380

Omnigenum pecus. ecce gerens duce numine mentem

Par insigne boum non nota per auia nocte

Venerat ad notas nullis rectoribus aedes,

Sponte quasi, non sponte tamen, quia numinis actu

Ereptos potiore manu praedonibus illos

385

Egerat occultis Felix moderatus habenis.

Et postquam attigerant assueti culmea tecti

Culmina gaudentes reditu expertasque timentes

Sat memori terrore manus, quasi pone timerent

Instantem sibi raptorem, quatere ostia iunctis

390

Frontibus et tamquam manibus sic cornibus uti,

Vt dominum excirent sonitu. sed territus ille

Rursus ut hostili circum sua claustra tumultu

Tuta etiam timuit; rursus sapientia bruto

Aspirat pecori causam sentire morantis

395

Atque intellectum domini reserare timentis.

Edere mugitum, de quo formidine pulsa

Panderet exclusis aditum securus alumnis.

Ille inopina uidens diuini insignia doni

Haeret adhuc, trepidumque etiam sua gaudia turbant.

400

Credere non audet, metuit non credere; cernit

Comminus et caligare putat; dum respicit ad se,

Diffidit tantum sese potuisse mereri;

Sed contra reputans a quo sperauerit, audet

Credere, cognoscens Felicis gesta patroni.

405

Iamque rubescebant rumpente crepuscula mane

Noctis et extremae fuga rarescentibus astris

Luce subobscura uel sublucentibus umbris

Coeperat ambiguos rerum reserare colores.

Tunc demum nota specie sibi bubus apertis,

410

Vt primum coepere oculis clarescere setae,

Certior exultat remouens et pessula claustris

Ostia laxato stridentia cardine soluit.

Dum facit hoc, iuncti simul irrupere iuuenci

Et reserantis adhuc molimina praeuenerunt.

415

Dimoto faciles cesserunt obice postes,

Oblatumque sibi mox ipso in limine regem

Cognoscunt hilares laetum lambuntque uicissim

Mulcentem labrisque manus palpantis inudant

Atque habitum totum spumosa per oscula foedant,

420

Dum complectentis domini iuga cara benignum

Molliter obnixi blanda uice pectus adulant.

Illum dilecti pecoris nec cornua laedunt

Et collata quasi molles ad pectora frontes

Admouet, et manibus non aspera lingua uidetur,

425

Quae lambens etiam siluestria pabula radit.

Sed tamen haec inter non uano corde fidelis

Rusticus officii meminit, neque curat anhelos

Ante boues stabulis inducere postque laborem

Atque famem recreare cibo, quam ducere secum

430

Illuc, unde suos meruit. uenit ergo reductos

Ducens nec tacitis celat sua gaudia uotis

Et referens densas trahit ad sua uerba cateruas

Ingrediturque sacras cunctis mirantibus aedes.

Quos miser hesterno amissos deflerat, eosdem

435

Praesentes hodie ducit sanctique triumphum

Martyris ostentat populis; ducuntur et ipsi

Per medios coetus, modo furum praeda, iuuenci,

Et modo Felicis spolium; dat euntibus ingens

Turba locum et muto celebratur gloria Christi

440

In pecore. ille autem, qui tanti muneris alto

Causa fuit domino mediis in milibus extans

Flensque iterum sed laetitia modo debita sancto

Vota refert, non aere graui nec munere surdo,

Munere sed uiuo linguae mentisque profusus,

445

Voce pia largum testatur pauper amorem

Debitor et Christo satis isto pignore soluit,

Immaculata suae cui sufficit hostia laudis:

Captiuos en, sancte, tuos tibi plebe sub omni

Viator ago et uictos iterum tibi mando tuendos;

450

Conserua reduces dignatus reddere raptos.

Sed tamen in me nunc ipsum, bone, respice, martyr;

Namque uides quod agas tibi adhuc superesse, sed in me,

Qui prope caecatis oculis tua comminus asto

Limina; nam multo mersi mea lumina fletu,

455

Non solum damno sed et inter gaudia plorans.

Dempsisti causam lacrimarum, tolle modo orta

Vulnera de lacrimis; miseratus, sancte, meorum

Damna boum, miserare itidem modo damna oculorum.

Donasti reduces pecudes mihi, rursus et illis

460

Redde meos oculos. nam quid iuuat esse reductos,

Si languente acie praesens praesentibus absim?

Talia praesentes populi risere querentem.

Sed procul admotae secreti martyris aures

Suscepere pias ab inepto supplice uoces,

465

Moxque refecta sacram senserunt lumina dextram.

Inde domum gaudens oculis bubusque receptis

Collaudante deum populo remeabat, et illum

Laeta sequebatur gemini uictoria uoti.

Carmen 19

Sidera si caelo possunt, si gramina terris

Defore, mella fauis, aqua fontibus, uberibus lac,

Sic poterunt linguis laudes cessare piorum,

In quibus et uitae uirtus et gloria mortis

Ipse deus, pro quo uitam uoluere pacisci

Et moriendo piam sancire fidem populorum

Mercarique sacrum pretioso sanguine regnum,

Sanguine quo totum spargentes martyres orbem

Gentibus innumeris semen caeleste fuerunt.

Horum de numero procerum confessor in ista

Vrbe datus Felix longe lateque per orbem

Nominis emicuit titulo. sed Nola sepulti

Facta domus tamquam proprio sibi sidere plaudit.

Omnis enim quacumque iacet mandatus in ora

Martyr stella loci simul et medicina colentum est.

Namque tenebrosum ueteri caligine mundum

Languentesque animas miseratus in orbe creator

Sic sacra disposuit terris monumenta piorum,

Sparsit ut astrorum nocturno lumina caelo.

Et licet una fides, par gratia et aemula uirtus

Martyribus cunctis maneat, tamen omnibus isdem

Dissimiles operum formas extare uidemus.

Atque alibi tacitis meritum sublime sepulchris

Excolimus memores, alibi clamantia signa,

Conspicuas miramur opes. ubi, credo, mali plus

Durior impietas retinet, maiorem ibi morbus

Poscit opem grauior, uel adhuc ubi caecior altam

Perfidiae noctem trahit error et aegra laborat

In populo titubante fides, ibi lumina prorsus

Accendi maiora decet mundique tenebras

Illustrante deo perimi mentesque retusis

Attonitas oculis trepidasque intendere ad ipsos

Diuini ueri radios, caligine taetra

Soluere collyrioque medentis inungere Christi.

Quod per apostolicas curandis sensibus artes

Cote pia teritur, quia lene iugum et leue Christi

Est onus ad Christum puro iam lumine uersis

Atque euangelico suffusis pectora suco,

Quo bene purgantur nebulae, quibus interiorem

Obducunt aciem mundi fallentis amores,

Qui magnum per inane uagos sine remige sensus

Circumagunt hebetantque graui caligine captos

Mollibus illecebris, ut frangant robora uitae

Sectenturque cauas per gaudia lubrica pompas.

Hos igitur nobis cupiens auertere morbos

Omnimedens dominus, sanctos mortalibus aegris

Per uarias gentes medicos pietate salubri

Edidit; utque suam diuina potentia curam

Clarius exereret, potioribus intulit illos

Vrbibus, et quosdam licet oppida parua retentent

Martyras, at proceres deus ipsos moenibus amplis

Intulit et paucas functos diuisit in oras,

Quos tamen ante obitum toto dedit orbe magistros.

Inde Petrum et Paulum Romana fixit in urbe,

Principibus quoniam medicis caput orbis egebat

Multis insanum uitiis caecumque tenebris.

Sed potiore deo nostram reparare salutem

Quam Satana captos etiam nunc fraude tenere

Rarescunt tenebrae mundi, et iam paene per omnes

Praeualuit pietas et mortem uita subegit.

Crebrescente fide uictus dilabitur error,

Et prope iam nullis sceleri mortique relictis

Tota pio Christi censetur nomine Roma,

Irridens figmenta Numae uel fata Sibyllae.

Cumque sacris pia turba refert pastoribus Amen

Per numerosa dei regnantis ouilia laetum.

Laudibus aeterni domini ferit aethera clamor

Sanctus et incusso Capitolia culmine nutant.

In uacuis simulacra tremunt squalentia templis

Vocibus icta piis impulsaque nomine Christi.

Diffugiunt trepidi desertas daemones aedes.

Liuidus incassum serpens fremit ore cruento

Lugens humanam ieiuna fauce salutem

Seque simul pecudum iam sanguine defraudatum;

Praedo gemens frustra siccas circumuolat aras.

Sic deus et reliquis tribuens pia munera terris

Sparsit ubique loci magnas sua membra per urbes.

Sic dedit Andream Patris Ephesoque Iohannem,

Vt simul Europam atque Asiam curaret in illis

Discuteretque graues per lumina tanta tenebras.

Parthia Matthaeum complectitur, India Thomam,

Lebbaeum Libyes, Phryges accepere Philippum,

Creta Titum sumpsit, medicum Boeotia Lucam.

Marcus, Alexandria, tibi datus, ut boue pulso

Cum Ioue nec pecudes Aegyptus in Apide demens

In Ioue nec ciuem coleret male Creta sepultum,

Nec Phryges exsectis agerent Cybeleia Gallis

Impuram foedo solantes uulnere matrem,

Et tandem castis fronderet montibus Ida

Intactas referens securo uertice pinus,

Vana nec ulterius mutos iam Graecia Delphos

Consuleret spernensque suum calcaret Olympum

Altius in Sion gradiens, ubi collis alumni

Lene iugum celso fastigat uertice Christus.

Fugit et ex Epheso trudente Diana Iohanne

Germanum comitata suum, quem nomine Christi

Imperitans Paulus pulso Pythone fugauit.

Fugit et Aegypto Satanas, ubi mille figuras,

Nomina mille sibi uariis accommoda monstris

100

Sumpserat, ut Serapi sanctum formaret Ioseph,

Nomine ferali abscondens uenerabile nomen,

Cum tamen ipsa fidem simulacri forma doceret,

Qua modius capiti superest, quia frugibus olim

Ante famem domino sic inspirante coactis

105

Innumeras gentes Aegypti ex ubere pauit

Et steriles annos annis saturauit opimis.

Sed ne ultra sanctus coleretur honore profano,

Mens arcana dei deuotae pectora plebis

Immissis acuit stimulis cultumque nefandi

110

Daemonis euerso fractoque Serapide clausit.

Non Pelusiacis uaga saltibus Isis Osirim

Quaerit haruspicibus caluis, qui pectore tunso

Deplorant aliena suo lamenta dolore,

Moxque itidem insani sopito gaudia planctu

115

Vana gerunt eadem mentiti fraude repertum,

Qua non amissum sibi quaesiuere uagantes.

Heu quo stultitiae merguntur gurgite mentes

Luce dei uacuae! nam quid, rogo, caecius illis,

Qui non amissum quaerunt nusquamque manentem

120

Inueniunt, planguntque alii quod non dolet ipsis?

Elige quid facias, miser error. quid colis aut quid

Plangis? non coeunt quae iungis; luctus honorem

Non sequitur, lamenta colis lugendaque credis

Quae diuina putas. si di sunt, nec miseri sunt;

125

Aut si sunt miseri, di non sunt atque homines sunt

Et miseri. miserare igitur mortalia passos

Aut laetos uenerare deos; nam caecus aperte est

Hic furor aut miseros colere aut lugere beatos.

Ergo dea est Isis? mulier dea? si dea, corpus

130

Non habet, et sexus sine corpore uel sine sexu

Partus abest. unde ergo illi quem quaerit Osirim?

Atque ubi quaerat eum nescit dea? sed dea numquam

Esse potest mater nec femina. nam deus unus,

Virtus trina, deus pater unus et unus in ipso

135

Filius, ex ipso simul unus cum patre uerbi

Spiritus; haec tria sunt deus unus nomina semper.

Sola dei natura deus, quod filius et quod

Spiritus et pater est; sed filius ex patre natus,

Spiritus ex patre procedens. nihil hic habet ulla

140

Commune aut simile in rebus natura creatis.

At Carthago potens Cypriano martyre floret,

Cuius et ore simul profusi et sanguine fontes

Fecundauerunt Libyae sitientis harenas.

Nec procul inde Vticam collatis candida massa

145

Martyribus magno uenerandae caedis aceruo

Extulit; unus enim benedicti caespitis agger

Corpora multa tegens alte caput extulit aruis

Et meritis altos testatur monte sepulchri.

Inde deo dudum iam fertilis Africa Christo

150

Multiplicat largas tanto de semine fruges

Et parit egregios uerboque fideque magistros.

Nec minor occiduis effulsit gratia terris.

Ambrosius Latio, Vincentius extat Hiberis.

Gallia Martinum, Delphinum Aquitania sumpsit.

155

Multaque praeterea per easdem largiter oras

Semina sanctorum positis diffusa sepulchris

Illustrant totum superis uirtutibus orbem

Et toto antiquum detrudunt orbe draconem,

Qui genus humanum per nomina mille deorum,

160

Quae tamen ex obitis mortalibus et sibi sumpsit

Ipse suisque dedit coluber, quatit arte nocendi,

Princeps in uacuo taetrum gerit aere regnum

Daemonibusque caput nobis inimicus oberrat.

Sic itaque et nostra haec Christi miserantis amore

165

Felicis meruit muniri Nola sepulchro

Purgarique simul, quia caecis mixta ruinis

Orbis et ipsa etiam moriens in nocte iacebat

Saxicolis polluta diu cultoribus, in qua

Prostibulum Veneris simul et dementia Bacchi

170

Numina erant miseris, foedoque nefaria ritu

Sacra celebrabat sociata libido furori.

Et quis erat uitae locus hic, ubi nec pudor usquam

Nec metus ullus erat? quis enim peccare timeret

Hic, ubi sanguineus furor atque incesta libido

175

Religionis erant? et erat pro numine crimen

His, qui crediderant esse ullum in crimine numen,

Atque erat in toto quasi sanctior agmine cultor,

Qui Veneris sacris pollutius incaluisset,

Plenus ut ille deo reliquisque beatior esset,

180

Qui magis infuso sibi daemone saeuius in se

Desipiens propriisque litans furialia sacra

Vulneribus sanam meruisset perdere mentem.

O caecis mens digna animis et numina digna!

Auersis seruire deo Venus et nemus illis

185

Sint deus; ebrietas demens, amor impius illos

Sanctificent; abscisa colant miserumque pudorem

Erroris foedi matris mysteria dicant.

Digna fides illis, quibus almo in lumine ueri

Legibus et castis et magno nomine Christi

190

Nulla fides et nullus amor, ideoque nec ullum

Indignae pretium uitae est in sanguine Christi.

Sit deus his uenter uel cetera gaudia carnis,

Quis deus ipse deus non est, quibus in cruce Christi

Gloria nulla subest, quia non dignatur adire

195

Degeneres animos uirtus crucis. inde beatus

Felix, ut reliqui diuerso martyres orbe

Nolanis medicus fuit, estque perennis ope ista,

Nec modo Nolanis sed et omnibus, a quibus idem

Imploratus erit, dabit isto iure salutem,

200

Si crucis alma fides in pectore supplicis adsit.

Ista fides genus humanum curatque piatque;

Haec ubi defuerit medicina, morabitur illic

Omne mali regnum, nec in illo desinet umquam

Cypris adulteriis, furiis regnare Lyaeus,

205

In quo defuerit Christi pudor et crucis ardor.

Ignis enim diuinus inest, ubi uis crucis intus

Ardescente fide cruciat male conscia corda

Viuificatque animam uitiis in carne peremptis.

Hostibus his obtrita diu corruptaque tantis

210

Pestibus ingentem poscebat Nola medellam,

Atque ideo pensante deo discrimen opemque

Felicem accepit medicum, qui uinceret omnem

Quamlibet antiquam miserorum in cordibus atris

Perniciem et meriti uirtute potentior altis

215

Vulneribus ductum super ulcera putria callum

Scinderet, ut saniem suffusa labe coactam

Exprimeret sinibus ruptis ac deinde lacunam

Vulneris expleret plana cute ducta cicatrix.

Ergo ubi Nolanis Felix ut stella tenebris

220

Fulsit ab ore dei ueniens uerbumque medendi

Ore gerens, tamquam uenturo sole serenus

In matutino laetum iubar exserit ortu

Phosphorus occiduisque nouus praefulget in astris

Nuntius instantis cessura nocte diei:

225

Sic iam euangelio totum radiante per orbem

Et propiante deo cunctis mox iudice terris

Aduentus uexilla sui praetendit ubique

Perque suos Christus sua signa coruscat amicos.

Ex quibus hac uoluit sibi praelucere sub ora

230

Felicem, ut nostras isto decerperet umbras

Sidere et antiquos ista quoque pelleret urbe

Daemonas, ut pulsis hominum de corde colonis

Talibus intraret puras deus incola mentes,

Et uice mutata nobis pietate solutis

235

Nostra prius nostros premerent modo uincla leones

Frustra in oues Christi uincta feritate frementes.

Et manet haec nobis etiam nunc gratia, quae nos

Peccatis prece sanctorum exorante resoluit

Atque isdem sanctis ultoribus alligat illos

240

Discruciatque hostes, qui nos uincire solebant.

Hi modo ut illato deprensi lumine fures

Atque in uincla dati, nunc ignea flagra piorum,

Vt meruere, ferunt, aut iam infernis male trusi

Carceribus trepidant, uicinum instare fatentes

245

Iudicium domini solis sibi triste suisque

Omnibus, in Satanae partem quos scaeua uoluntas

Verterit et Satanae sociauerit aemula uita,

Istic nequitiae socios homines, ibi poenae.

Ecce dies accepta deo, modo uera salutis

250

Lux micat, omnia iam nobis bene uersa uidemus;

Diffugere doli, cecidit Bel, interit error,

Quique colebantur totis quasi numina templis

Daemones, hi per templa dei torquentur inermes,

Et qui diuinos audebant sumere honores,

255

Hi modo ab humana plectuntur lege subacti.

Namque isti, quos nunc celebri Felicis in aula

Torqueri clamare rapi per capta uidemus

Corpora, corporibus uincti retinentur in ipsis,

In quae se trusere ipsi, poenamque uolentes

260

Humanam inuenere suam. nunc ergo reorum

Personae exululant poenis, qui numine falso

Di fuerant, et qui mentito numine uiuos

Ante dei cultum sibi nil caeleste uidentes

Dediderant homines, hi nunc, ubi lumine Christi

265

Vera fides patuit, non possunt ferre sepultos.

Sed magis ut pateat quia nunc hi, qui cruciantur

Daemones ante fores aut ante sepulchra piorum,

Idem sint illi, quibus olim serua litabat

Gens hominum et sacros demens libabat honores,

270

Ipsa docet uocum species; nam saepius illa

Voce gemunt, solitum ut noscas clamore furorem.

Sic plerumque uelut resoluto laxius ore

Dente fremunt, spumant labris horrentque capillis,

Vtque manu prensante comam excutiuntur in altum

275

Et pede pendentes stant crinibus; interea illic

Sacrorum memores ueterum, quibus exta solebant

Lambere caesarum pecudum aut libamine pasci

Lasciuosque choros hederatis ducere pompis,

Nunc etiam sua testantes sacra illa fuisse,

280

In quibus insanos dabat ebria turba tumultus,

Euhoe, Bacchi sonum, fractis imitantur anheli

Vocibus et lento iactant sua colla rotatu.

Sed quia non poterat mortalis et unius aetas

Sufficere, ut longo contagia tempore tracta

285

Dilueret paucis quos corpore uiueret annis

Confessor Felix et presbyter, ore magister,

Elogio martyr, merito officioque sacerdos,

Omnipotens dominus finitum corporis aeuum

Felici potiore uia persistere fecit,

290

Continuans medicos operosi martyris actus,

Virtutes ut eas idem celebraret humatus,

Quas in carne manens Christi uirtute gerebat,

Atque ita susceptae nec mortuus aforet urbi

Corpore, cum tantum positi sanator adesset

295

Spiritus et desideriis latitaret amantum

Ad tempus cari facies subtracta patroni,

Prompta sed aegrorum semper medicina saluti

Adforet. inde perennis honos et gloria sanctum

Felicem meritis sine fine uirentibus ambit;

300

Et licet a ueteri tumulis absconditus aeuo,

Qua mortalis erat, lateat telluris operto,

Viua tamen uegetante deo membrisque superstes

Gratia diuinum spirantia martyris ossa

Clarificat populis merito uiuente sepulti,

305

Et magni solium breue confessoris adorat

Iugiter e uariis conferta frequentia terris.

Sed deus ut cunctorum hominum sator, omnibus istam

De sanctis indulsit opem procedere terris,

Vt iam de tumulis agerent pia dona beati

310

Martyres et uiuos possent curare sepulti.

Nec satis hoc donum domino fuit, ut sua tantum

Nomine siue opibus loca martyres illustrarent;

Ex isdem tumulis etiam monumenta piorum

Multiplicans multis tribuit miserator eosdem

315

Gentibus. et referam uarias ab origine causas,

Ex quibus haec orta est uariis benedictio terris.

Nam quia non totum pariter diffusa per orbem

Prima fides ierat, multis regionibus orbis

Martyres afuerant, et ob hoc, puto, munere magno

320

Id placitum Christo nunc inspirante potentes,

Vt Constantino primum sub Caesare factum est,

Nunc famulis retegente suis, ut sede priori

Martyras accitos transferrent in noua terrae

Hospitia; ut sancto non olim antistite factum

325

Nouimus Ambrosio, qui fultus munere tali,

Postquam ignoratos prius et tunc indice Christo

Detectos sibimet mutata transtulit aula,

Reginam prompta confudit luce furentem.

Nam Constantinus proprii cum conderet urbem

330

Nominis et primus Romano in nomine regum

Christicolam gereret, diuinum mente recepit

Consilium, ut quoniam Romanae moenibus urbis

Aemula magnificis strueret tunc moenia coeptis,

His quoque Romuleam sequeretur dotibus urbem,

335

Vt sua apostolicis muniret moenia laetus

Corporibus. tunc Andream deuexit Achiuis

Timotheumque Asia; geminis ita turribus extat

Constantinopolis, magnae caput aemula Romae,

Verius hoc similis Romanis culmine muris,

340

Quod Petrum Paulumque pari deus ambitione

Compensauit ei, meruit quae sumere Pauli

Discipulum cum fratre Petri. iam quanta per istam

Sanctorum per longa uiam diuortia terrae

Creuerit utilitas ad nostrae munia uitae,

345

Ipsa docent hodieque loca, in quibus illa beati

Raeda capax oneris posita statione resedit

Omnibus in spatiis, quacumque aut mansio sanctis

Corporibus requiesque fuit uectantibus illos

Sacratos cineres, miris clamantia signis.

350

Nam diuina manus medica uirtute per omnes

Est illic operosa uias, qua corpora sancta

Impressere sacro uestigia uiua meatu.

Inde igitur suadente fide data copia fidis

Tunc comitum studiis, quaedam ut sibi pignora uellent

355

Ossibus e sanctis merito decerpere fructu,

Vt quasi mercedem officii pretiumque laboris

Praesidia ad priuata domum sibi quisque referrent.

Ex illo sacri cineres quasi semina uitae

Diuersis sunt sparsa locis, quaque osse minuto

360

De modica sacri stipe corporis exiguus ros

Decidit in gentes, illic pia gratia fontes

Et fluuios uitae generauit gutta fauillae.

Inde in nos etiam stillauit copia Christi

Diues et in minimis; nam hoc quoque sumpsimus istic,

365

Carnis apostolicae sacra pignora puluere paruo,

Quae sanctus nostri dominusque paterque cubilis

Et custos animae nostrae et tutela salutis

Felix uicina sibi comminus aede recepit,

Quae reliquis eius aetate recentior aulis

370

Exiguos cineres et magnos seruat honores

Seruaturque magis custodibus ipsa patronis;

Absit enim, ut seruari umquam uideantur egere

Qui seruare solent tamen et curare suorum

Commoda alumnorum patrio dignantur amore

375

Atque dicatorum sibi tutamenta locorum

Diligere; hoc sanctis studium pietatis inesse

Spiritibus miranda fide documenta dederunt.

Vnde recens etiam paucis opus eloquar orsis;

Dignum etenim sancti Felicis munera in ipso

380

Natali eiusdem gratantibus edere uerbis.

Non peregrina locis neque tempore prisca profabor;

Finibus in nostris et in ista sede patratum

Nuper opus referam, quod forte renoscere uobis

Promptum erit, in medio quoniam res lumine gesta est.

385

Credo ex hoc numero uestrum prope nullus in isto

Sit nouus auditu, quia per longinqua remotis

Fama uolans ierit. certe adfueritis in ista

Vrbe aliqui per idem tempus, quo contigit, ut fur

Illicitis animo stimulis agitatus auaras

390

Mitteret in sacra dona manus et ab omnibus unam

Improbus et demens uenerandae insignibus aulae

Eligeret praedae speciem crucis, inscius illam

Indicio sibi, non spolio fore, quam uelut hamum

Piscis edax hausit capta capiendus ab esca.

395

Quis, rogo, latronem tam grandi spiritus auso

Impulit armauit caecauit praecipitauit,

Vt nec ad excubias uigilum nec ad ipsa, quod est plus,

Quae cineres reuerenda tegunt altaria sacros

Pulueris et sancti uirtutem halantia fragrant,

400

Corde repercusso fugeret neque numine tantum,

Sed specie simul et pretio praestantia ferret?

Multa etenim suberant alia, ut nouistis, in ipso

Ornamenta loco quae sumeret, ut crucis auro

Parceret; intus enim latitabant mystica uasa

405

Sumendis mandata sacris. sed praeter et aulae

Ipsius in spatio uariis insignia formis

Munera erant de more sita haec, quae cernitis illic

Omni prompta die uel circumfixa per omnes

Ordine dimenso quasi candelabra columnas,

410

Depictas exstante gerunt quae cuspide ceras,

Lumina ut inclusis reddantur odora papyris.

At medio in spatio fixi laquearibus altis

Pendebant per aena caui retinacula lychni,

Qui specie arborea lentis quasi uitea uirgis

415

Bracchia iactantes summoque cacumine rami

Vitreolos gestant tamquam sua poma caliclos

Et quasi uernantes accenso lumine florent

Densaque multicomis imitantur sidera flammis

Distinguntque graues numerosa luce tenebras

420

Et tenerum igniculis florentibus aethera pingunt,

Dumque tremunt liquidos crines crebrumque coruscant,

Assiduis facibus sparsa caligine noctis

Ambiguam faciem miscent lucem inter et umbras

Et dubium trepidis conspectibus aera turbant.

425

Ergo iste haec licet in patulo sibi prompta uideret

Tutius et furanda sibi, quoniam minus esset

Criminis et pretii suspensam altaris ab ora

Longius argentoque leuem amandare lucernam,

Sed miser ambitiosus et ipsa in fraude superbus

430

Tamquam uile nefas argentea sumere furto

Spreuit et audacem porrexit in aurea dextram,

Quae simul e uariis scite distincta lapillis

Viderat, et magnis inflarat pectora notis,

Vt pariter gemmis gauderet diues et auro.

435

Sed tantum sceleris magni cumulatus iniquo

Pondere peccato mansit grauis et leuis aere;

Sacrilegum sua poena manet, sua praeda latronem

Deseruit. spolio furti, non crimine nudus

Viuit inops fructu, sed uulnere fraudis abundans.

440

Quamquam illum non hoc magno sine numine Christi

Consilioque putem permissum crimen adisse,

Vt, quia uel quicquam de sacris tollere rebus

Mente recepisset, sineretur ad illa uenire,

In quibus admissi impietas insignior esset.

445

Ante dies paucos idem confugerat illuc

Militiam simulans fugere et susceptus amice

Hospes ab aedituis sacram curantibus aulam.

Toto paene latens ubi mense cubilia somnos

Tempora custodum simul explorauerat et cum

450

Cepisset placitas meditati criminis horas,

Nocte nefas tacita arripuit nulloque labore

Nec strepitu foribus clausis inclusus ut unus

Seruantum, quibus hospes erat, primos ubi somnos

Non uigiles uigiles coepere silentibus umbris

455

Carpere et oppressis obliuia ducere curis,

Ille locum sumens sceleri, qua nouerat usu

Appositam lychnis per noctem ex more parandis

Machinulam gradibus scalas praebere paratis

Et male securo sibi iam custode relictam,

460

Qua crucis instar erat, quod et est modo, perpete uirga

Directum geminos transuerso limite gestans

Cantharulos, unum de calce catenula pendens

Sustinet. in tribus his scyphulis inserta relucent

Lumina, cum fert festa dies; tunc uero sine usu

465

Luminis ad speciem tantum suspensa manebat.

Sed paulo crucis ante decus de limite eodem

Continuum scyphus est argenteus aptus ad usum.

Hunc importuno sibi lumine praedo micantem

Protinus extinguit; namque id quoque nouerat idem

470

Saepe solere mori, cum stuppa perarida longam

Conderet in noctem consumpto lumen oliuo,

Nec miraturum uigilem, si forte tenebras

Cerneret obducto subducere culmina lychno,

More putaturus noctem, non crimine factam.

475

Non igitur quasi fur, quod erat latro, sed quasi custos

Aufert illicitam securus praedo rapinam,

Nec fugit impauidusque manet. tegit una latentem

Cellula de multis, quae per latera undique magnis

Appositae tectis praebent secreta sepultis

480

Hospitia. harum una fur abditur; atque ubi mane

Claustra patere uidet, reserata prosilit aula

Et latebram linquens portat scelus; ire parabat

Romuleam, ut post iam captus narrabat, ad urbem,

Illic infandae acturus commercia fraudis.

485

Interea ignaris nostris nox illa diesque

Totus obit; sero solitum iam uespere munus

Curantes posuere gradus; ut scandere coepit

Facturus lychnum, nihil inuenit; orba manebat

Virga crucis solitae pulchro spoliata monili.

490

Pallescunt miseri neque damnum criminis audent

Prodere, noscentes etiam sibi iure reatum

Competere. abscedunt trepidi fugiuntque latronem

Sectantes profugum. nusquam uestigia lapsi

Vlla legunt. omnes adeunt diuersa uiarum

495

Scrutanturque sitos diuerso litore portus.

Effluxere dies frustra quaerentibus octo

Siue decem et cunctis uacua iam indage reuersis;

Vnus quaerentum puer irritus ipse laboris

In cassum fusi longa regione redibat,

500

Et prope iam Nolam ueniens subsistit in ipso

Aggere et ingenti gemitu fletuque profuso

Felicem clamans praesumit corde fideli

Non remeare domum nisi cum cruce; moxque peractum

Promptus iter relegit. fit et ilicet obuius illi

505

Quidam homo, qui furem non furem sed quasi ciuem

Norat. eum noster primus rogat unde uiator

Adforet; ille refert. rursus de fure rogatur,

Si uidisset eum; respondit at ille propinquis

Inde locis agere, et regio illa indicta prope ipsos,

510

Dum loquerentur, erat monti coniuncta Veseuo,

Quintus ab urbe lapis Nola. sed uesperis ortus

Consilium differt. placet ut lux crastina rursus

Iungat utrumque sibi. fit mane, reuertitur index;

Perducit nostros, capitur fur, praeda refertur.

515

Forte sacrata dies illuxerat illa beati

Natalem Prisci referens, quem et Nola celebrat

Quamuis ille alia Nucerinus episcopus urbe

Sederit. ecce ipsam sancti Felicis in aulam,

Quam tunc sollemni populus stipauit honore,

520

Post sacra iam soluente pios antistite coetus

Tempore prouiso diuinitus egredientis

Plebis in occursum subito introducitur ille

Furaces post terga manus nodata reuinctus.

Laetitia populus, formidine praedo repletur,

525

Vtque nouum ad monstrum tota concurritur urbe.

Turba furens odiis popularibus ibat in illum,

Laetitia incertos miscebat et ira tumultus.

Pertimui, fateor, ne forte diabolus illa

Qua solet inuidia uiolaret sanguine pompam

530

Et peiore prius curaret uulnere uulnus.

Eripitur populo cellaque includitur ipsa,

Quod sic forte reo capto tunc accidit, in qua

Delituit rapta cruce; qua post ipse reperta

Clauditur, ut uiuat. tunc ergo ut mente recepta

535

Ipse suum facinus reus atque obstacula coepit

Mirandis narrare modis, fassusque per illos

Octo decemue dies, quibus ire parauerat urbem

Romuleam, implicitis ita se pedibus retroactum,

Semper ut ire parans, semper retrahente rediret

540

Nescio quo rursusque illam remearet ad oram

Veseui, qua iussus erat quasi carcere claudi

Angelica nectente manu; tamen ille putabat

Arbitrii miser esse sui, quod corpore liber

Esse uidebatur, quem non extante catena

545

Fortior arcanis retinebat dextera uinclis.

Vltor eum digno Felix errore ligabat

Et tali amentem uertigine circum agitabat,

Semper ut abscedens nusquam discederet et cum

Prosiliente gradu coepisset abire, rediret.

550

Mira fides! ibat stando, remanebat eundo,

Nescius hoc ipso, pro quo fugitare parabat,

Ne fugeret fieri et secum sua uincla manere

Irruptamque sibi proprium scelus esse catenam.

Namque sinu clausae mandauerat insita praedae

555

Pondera, et hinc auidus quasi captus mente latebram

Quaerens, luce tamen campis errabat apertis

Seque latere putans extabat in aequore claro.

Conscia sic mentem impietas caecauerat, ut nec

Effugeret fugiens nec celaretur aberrans.

560

Sensibus aduersis metus hinc, stupor inde nocentem

Miscuerant animam; uitabat strata uiarum,

Secretos metuebat iners accedere saltus,

Ipsa etiam in siluis sibi forte silentia tantum

Clamatura nefas metuens aut tristia formis

565

Occursura putans ultricum monstra ferarum.

Inde miser celebri seductus ab aggere iuxta

Deuius in quodam spatiabatur sibi rure

Securum ignaris simulans, sed corde timorem

Vt facinus sub ueste premens; nam uestis in altum

570

Succinctae sinibus clausum mandauerat aurum.

Nam neque uel tacitae furtum committere terrae

Ausus erat specubusue cauis de more latronum,

Indicium metuens, credendae fraudis auarus.

Inde suae tantum tunicae sua furta nefandus

575

Crediderat, qua restrictum nodarat amictum

Suspendens fluidam nudato poplite uestem.

Hanc sibi praedo penum sceleris tunc semet in ipso

Struxerat, et digne tali est formidine uinctus,

Crederet ut nullis miseri consortia furti,

580

Vt sceleris tanti contagia solus haberet

Et sinus illius fieret custodia furti,

Cuius sacrilegam fuerat manus ausa rapinam,

Ipse suum sibi ferret onus solumque grauaret

Pollueretque suae letalis sarcina praedae,

585

Vt nihil es illo uacuum impietate maneret,

Qui spolium sceleris sacris ex aedibus actum

Includens habitu cincto constringeret ipsum

Atque suis signum praetenderet ipse catenis.

Namque breui captus mutauit cingula uinclis,

590

Vtque aurum sinibus discincta ueste solutis

Decidit, es ipsa fuerat qua cinctus habena

Vinctus eas quas in sacra dona tetenderat audax

Praedo manus, proprii captus nodamine lori,

Rettulit et praedae uacuas et reste repletas.

595

Verum si penitus totam spectare uelimus

Ordinis exacti seriem magis ac magis omni

In specie, uel qua latuit scelus atque reclusum

Claruit, admiranda dei cernemus operta

Felicem gessisse manu. iam plurima retro

600

Diximus, ut fugiens non fugerit utque redactis

Passibus emensos sua per uestigia cursus

In cassum totiens uoluente relegerit orso

Longinquis exclusus et ad uicina recussus.

Nunc aliud Felicis opus, quod dextera Christi

605

Edidit, ut meritum cari monstraret alumni,

Commemorabo, pari specimen mirabile signo,

Quod reus ipse tremens confesso prodidit auso.

Ante tamen, quia res ita postulat, ipsius instar

Enarrabo crucis, qualem et pictura biformem

610

Fingere consueuit, baculo uel stante bicornem

Vel per quinque tribus dispensam cornua uirgis.

Forma crucis gemina specie componitur: et nunc

Antemnae speciem naualis imagine mali

Siue notam Graecis solitam signare trecentos

615

Explicat existens, cum stipite figitur uno,

Quaque cacumen habet, transuerso uecte iugatur;

Nunc eadem crus dissimili compacta paratu

Eloquitur dominum tamquam monogrammate Christum.

Nam nota, qua bis quinque notat numerante Latino

620

Calculus, haec Graecis chi scribitur, et mediat rho,

Cuius apex et sigma tenet, quod rursus ad ipsam

Curuatum uirgam facit o uelut orbe peracto.

Nam rigor obstipus facit, quod in Hellade iota est.

Tau inde breui stilus ipse retro aque cacumine ductus

625

Efficit, atque ita sex, quibus omni nomine nomen

Celsius exprimitur, coeunt elementa sub uno

Indice, et una tribus formatur littera uirgis.

Sex itaque una notas simul exprimit, ut tribus una

Significet uirgis dominum simul esse ter unum,

630

Et deus in Christo est, quem sumpto corpore nasci

Pro nobis uoluit trinae concordia mentis.

Idque sacramenti est, geminae quod in utraque uirgae

Vt diducta pari fastigia fine supinant,

Infra autem distante situ parili pede constant

635

Affixaeque sibi media compage cohaerent

Et paribus spectant discreta cacumina summis.

Has inter medio coeuntibus insita puncto

Virga quasi sceptrum regale superbius extat,

Significans regnare deum super omnia Christum,

640

Qui cruce dispensa per quattuor extima ligni

Quattuor attingit dimensum partibus orbem,

Vt trahat ad uitam populos es omnibus oris.

Et quia morte crucis cunctis deus omnia Christus

Extat in exortum uitae finemque malorum,

645

Alpha crucem circumstat et o tribus utraque uirgis

Littera diuersam trina ratione figuram

Perficiens, quia perfectum est mens una, triplex uis.

Alpha itidem mihi Christus et o, qui summa supremis

Finibus excelsi pariter complexus et imi

650

Victor et inferna et pariter caelestia cepit

Effractisque abysis caelos penetrauit apertos,

Victricem referens superata morte salutem.

Vtque illum patriae iunxit uictoria dextrae,

Corporeum statuit caelesti in sede tropaeum

655

Vexillumque crucis super omnia sidera fixit.

Illa igitur species, quam fur agitatus auaris

In cassum furiis pendente refixerat unco

Pollutaque manu sancta amandauerat aula,

Hoc opere est perfecta, modis ut consita miris

660

Aeternae crucis effigiem designet utramque,

Vt modo, si libeat spectari comminus ipsam,

Prompta fides oculis; nam reddita fulget in ipso

Quo fuerat prius apta loco et uelamine clausi

Altaris faciem signo pietatis adornat.

665

Ergo eadem species formam crucis exerit illam,

Quae trutinam aequato libratam stamine signat

Surrectoque iugum concors temone figurat,

Siue superciliis a fronte iugantia uultum

Lumina transuersis imitatur cornibus arbor

670

Ardua, qua dominus mundo trepidante pependit

Innocuum fundens pro peccatore cruorem.

Huic autem, solido quam pondere regula duplex

Iungit, in extrema producti calce metalli

Parua corona subest uariis circumdata gemmis.

675

Hac quoque crux domini tamquam diademate cincta

Emicat aeterna uitalis imagine ligni.

Hanc fur ille sui toto de corpore furti

Intactam ferro, quo cetera fregerat, unam

Liquit, et ut capto tunc discinctoque refusis

680

Vestibus elapsae ceciderunt fragmina praedae,

Visa rei species tunc inuentoribus ipsis

Ancipiti motu confudit pectora. gaudent

Inuentis, sed fracta dolent; cum quaerere causam

Incipiunt, cautum simul audacemque latronem

685

Mirantes, caecum fractis cautumque relictis,

Tunc ille attonitis crimen numenque fatetur;

Mente etenim totum conciderat, hoc tamen unum

Numine seruarat, quo crux inclusa uetabat

Quamlibet audacem segni uirtute latronem.

690

Ipse fatebatur mentis scelus atque crucis uim

Contestans, quotiensque manus armasset in illam

In cruce consertam socia compage coronam,

Ceu fractas totiens ictu cecidisse recusso

Brachiaque aegra sibi neruis stupuisse solutis.

695

Hic libet in miserum paucis insurgere furem:

Infelix, quae tanta tuam dementia mentem

Verterat, ut tanto reprehensus lumine ueri

Non festinares omnem praeuertere cursu

Indagem reuolans, ut furtum sponte referres?

700

Tantane uis animum tenebris oppressit auarum,

Auderes illam ut gremio tibi condere partem,

Quam totiens arcente deo uiolare timebas?

Dic mihi, qua pauor ille tuus fugiebat et unde

Rursus, ut intrepidum praeceps audacia sensum

705

Tam male durabat, pauidus contemptor et idem

Eiusdem sceleris speciem diuersus abibas

Perfidiaeque fidem diuiso pectore miscens?

Virtutem crucis et signum inuiolabile Christi

Credebas metuendo idem contingere ferro

710

Et quod noscebas metuens portando negabas?

Sed tamen impietas tua nec tibi profuit, et nos,

Stultitiam confesse tuam diuinaque signa,

Fecisti magno crucis exultare triumpho.

Ergo relinquamus captum iam incessere furem,

715

Cui satis ad poenam est spoliatae fraudis egestas.

Nunc ad te, ueneranda dei crux, uerto loquellas

Gratantesque tua concludam laude profatus:

O crux magna dei pietas, crux gloria caeli,

Crux aeterna salus hominum, crux terror iniquis

720

Et uirtus iustis lumenque fidelibus. o crux,

Quae terris in carne deum seruire saluti

Inque deo caelis hominem regnare dedisti;

Per te lux patuit ueri, nox impia fugit.

Tu destruxisti credentibus eruta fana

725

Gentibus, humanae concors tu fibula pacis

Concilians hominem medii per foedera Christi.

Facta hominis gradus es, quo possit in aethera ferri.

Esto columna piis tu semper et anchora nobis,

Vt bene nostra domus maneat, bene classis agatur

730

In cruce nixa, fide et de cruce nancta coronam.

Carmen 20

Saepe boni domini caris famulantur alumnis

Mente pia, patrio subiecta tuentur amore

Mancipia hisque fauent cura propiore fouendis,

Quos magis indiguos opis et uirtute carentes

Affectu rimante uident. et si quis eorum,

Moris ut humani sollemnis postulat usus,

Votum aliquod celebrare uelit neque possit egenis

Id patrare opibus, studio curatur erili

Seruus inops, cui diues opum, qua pauper egebat,

Contulerit dominus cumulandae impendia mensae.

Haec mihi condicio est data sub Felice patrono;

Nulla mihi ex me sint, ut sint mihi cuncta per illum;

Namque ad natalem nunc ipsius, ut quidem et ante

Praeteritis quibus ista dies mihi floruit annis,

Non erat unde epulum uotis sollemne pararem,

Instabatque dies, nec adhuc mihi prompta facultas

Ex aliquo suberat; subito ecce patronus abundans

Vnde dapem largam struerem geminos dedit una

Cum iunice sues, quorum de carne cibatis

Pauperibus nos materiam ex animalibus isdem

Sumpsimus, egregiis quoniam miracula signis

Per pecudes ipsas nuper deus edidit, alta

Destimulans ratione homines attendere Christo

Nec desiderium carnis praeferre fidei;

Namque ad auaritiae nostrae lacrimabile probrum

Per pecora humanae rationis egentia summum

Signa dedisse deum, series recitanda docebit.

Non afficta canam, licet arte poematis utar.

Historica narrabo fide sine fraude poetae;

Absit enim famulo Christi mentita profari.

Gentibus hae placeant ut falsa colentibus artes;

At nobis ars una fides et musica Christus,

Qui docuit miram sibimet concurrere pacem

Disparis harmoniae quondam, quam corpus in unum

Contulit assumens hominem, qui miscuit almum

Infusa uirtute deum, ut duo conderet in se

Distantesque procul naturas redderet unum;

Vt deus esset homo, deus est homo factus ab ipso

Qui deus est genitore deo, cui gratia non est,

Sed natura, quod est summi patris unicus heres,

Solus habens proprium, quod munere praestat habere

His, quibus alma fides dederit diuina mereri.

Ille igitur uere nobis est musicus auctor,

Ille Dauid uerus, citharam qui corporis huius

Restituit putri dudum compage iacentem,

Et tacitam ruptis antiquo crimine chordis

Assumendo suum dominus reparauit in usum,

Consertisque deo mortalibus omnia rerum

In speciem primae fecit reuirescere formae,

Vt noua cuncta forent, cunctis abeunte ueterno.

Hanc renouaturus citharam deus ipse magister

Ipse sui positam suspendit in arbore ligni

Et cruce peccatum carnis perimente nouauit.

Atque ita mortalem numeris caelestibus aptam

Composuit citharam uariis ex gentibus unam,

Omnigenas populos compingens corpus in unum.

Inde lacessitis fidibus de pectine uerbi

Vox euangelicae testudinis omnia complet

Laude dei, toto Christi chelys aurea mundo

Personat innumeris uno modulamine linguis,

Respondentque deo paribus noua carmina neruis.

Sed referam ad mea coepta pedem; nam tempus et hora est

Promissas offerre dapes, apponere uobis

Prandia sollicitas caste sumenda per aures.

Non ueteri repetam quae sum dicturus ab aeuo;

Ante dies paucos istic spectata profabor.

Venerat huc quidam placitum sibi soluere uotum

Vrbis Abellinae de finibus aduena nostris

Sedibus. hic porcum studio curante paratum

Dilatumque diu, ut simul annis atque sagina

Cresceret, huc illinc perduxerat; atque ubi uenit,

Pingue pecus uoti iugulat de more uouentum.

Fama suis magni per egentum accenderat acrem

Ora famem et cuncti magnae spe partis hiantem

Tendebant ad opima senes conuiuia faucem.

Interea largitor inops non partibus aequis.

Diuidit incisas carnes, medium suis aufert

Sinciput et tantum secti coquit intima uentris

Solaque pauperibus caesi uitalia porci

Diuidit ac totum sibi corpus habere relinquit,

Et uotum complesse putat laetusque redire

Incipit, ausus eas iumento imponere secum

Reliquias, et in his placiti se pignora uoti

Sancta referre domum male credulus, in quibus idem

Damnum animae nodumque uiae portabat auarus.

Denique mox nec mille uiam permissus abire

Passibus elucente die simul aggere plano,

Non tenebris pauitante nec offendente salebris,

Lapsus equo et quasi fixus humi se tollere rursus

Ad consistendum reparato robore surgens

Non potuit coepitque pedes clamare ligatos

Idque probare iacens plantis quasi compede iunctis.

Hic aliud mirum casu sociatur in ipso;

Nam dum illum tanta cum debilitate iacentem

Maesta propinquorum circumstat turba suorum,

Iumentum, cui sola oneri porcina manebat,

Ascensore sui uacuum et ductore relictum

Sponte sua sese nullo flectente refrenans,

Tamquam offendiculi causam cognosceret ultro

100

Aut aliquem prohibere uiam, qua coeperat ire,

Vidisset, sic fugit, iter cursumque retorsit,

Et properante gradu recucurrit ad hospita tecta

Omnibus anteuolans, quos lapsi attenta tenebat

Cura uiri, qua paulatim quasi corpore fracto

105

Nitentem et genibus rigidis prodire negantem

Caecaque uincla pedum pariter meritumque ruinae

Illius et poenae lacrimosa uoce fatentem

Luce palam, manibus graue subuectantibus aegri

Corpus, fida cohors sanctas referebat in aulas,

110

Orantem medici Felicis ad ipsa reduci

Limina, mox illic certum reperire medellam.

Illum homines interque manus interque cateruas

In sacra uectatum mirantibus atria turbis,

Dispositi trino per longa sedilia coetu

115

Obstipuere senes, inopum miserabile uulgus

Et socio canae residentes agmine matres.

Praeterea multi, sua quos deuotio sanctis

Aedibus attulerat diuersis eminus oris,

Viderunt insigne pium, cum tempore eodem,

120

Immo die, tam mira foret mutatio rerum.

Idem homo, qui paulo ante suo digressus ab isdem

Liminibus gressu, nunc ipse redux alienis

Infertur pedibus, subuecto corpore pendens.

Parte alia stratus nullo seruante sequentum

125

Hospitis ante fores etiam nunc carne suilla

Stabat onustus equus, neque quisquam notior illi

Astiterat, cui cura foret releuare grauatum

Fasce suo et notis reducem subducere tectis.

Ille tamen uelut humana ratione repletus

130

Quaerentique suos et protinus opperienti

Astiterat similis, certo uestigia seruans

Fixa loco, simul aure micans et naribus efflans

Assuetorum hominum notos quaerebat odores.

Mirum erat hospitibus, quaenam fuga, qui status ille

135

Esset equi, notumque animal faciebat amicis

Ambiguum noua forma rei, neque quisquam erat index

Accidui, cunctis illum stipantibus intus,

Qui fuerat manibus sanctam portatus in aulam

Martyris, aeger ubi sancto pro limine fusus,

140

Corpore proiecto et complexis postibus haerens,

Oscula figebat supplex fletuque lauabat

Seque recognoscens proprii caput esse doloris,

Tales sese ipsum dabat accusando querellas:

O mihi, qui talem merui desumere poenam

145

Hac in sede miser, qua, si miser adueniat quis,

Efficitur felix! sed iustum parque maligno

Me fateor merito exitium cepisse patique,

Vt reus ipsa inter modo limina puniar ardens

Exurente pedes simul et stringente dolore,

150

In quibus, heu demens! oblati munera uoti

Fraude fidem uiolans conuerti in damna salutis.

Est tamen, est aliquid, fateor, quod dicere possim

Iam mihi mutari grata uice tristia laetis

Atque ipsas animo iam prosperiora tuenti

155

Infractis coepisse malis dulcescere poenas,

Ex quibus haec nunc ipsa mihi bene gratia uenit,

Qua factum est mihi nunc, ut tam cito tangere rursus

Limina Felicis misero ueneranda liceret.

Nam mihi si nullus uel si leuis iste fuisset

160

Casus, ut arreptum possent pertendere cursum,

Tunc magis infelix de prosperitate fuissem,

Mansisset quia culpa nocens neque uulnus adactum

Intus in ossa animae sensissem carne rebelli.

Occultasset enim meriti discrimen iniquo

165

Corporis illaesi uigor et uinxisset inertem

Mens durata reum, nisi lapsum poena ligasset.

Ergo potens medice in domini tu nomine Christi

Felix, iam satis hoc tibi sit dominoque potenti,

Quod non ira mihi, pietas sed amica saluti

170

Supplicium peperit, deuinctum ut corpore culpa

Solueret. ecce malum seruum refugamque uoracem

Iure retraxisti iniectis pro crimine uinclis.

Debitor infelix teneor constringor aduror,

Propositus cunctis diuini forma timoris.

175

Mentibus haec omnes trepidis attendite, quae nunc

Me miserum reliquis documento ferre uidetis.

Numquid enim hoc errore carent aliqui? sed in uno

Exemplum fieri placuit, quo sit mea poena

Et praeiudicium quibus emendatio non est.

180

Sed iam parce tuo misero, precor, optime Felix,

Parce libens, succurre fauens; dolor ultimus urget

Clamosas iterare preces; festinus adesto,

Ne mors praeueniat medicum festina morantem.

Sed scio quod domini manus haec, quae uerberat et quae

185

Parcet in ore tuo; mihi tantum tu modo fesso

Iamque fatiscenti propera laxare catenam,

Quam tu, sancte, uides, ego sentio; sicut operto

Clam tacitus uinclo fugitiui membra ligasti,

Sic inuisibili medicina solue reuersum.

190

Talia clamantem, dum postibus haeret in ipsis

Felicis sancti lambensque per oscula tergit,

Attonitis illum pia turba et cernit et audit

Coetibus; ipse iacens etiam nunc erigitur spe

Increpitatque moras omnes et tarda suorum

195

Obsequia afferri porcum totasque iubet mox

Pauperibus reddi partes, sibi uiuere tantum

Concedi petit atque inopum saturamine pasci.

Certatim socii cito iussa fidelia curant.

Itur ad hospitium notum, deponitur illic

200

Sarcina iumento, carnes in frustra secantur

Et diuisa coquit spumantibus ignis aenis.

Cocta importantur patulis numerosa catinis.

Exsaturata fames inopum gratantia reddit

Verba deo et ueniam petit ut placata datori.

205

Nec mora, confestim uoti ratione soluta

Debitor ille intus meritae compago catenae

Soluitur et pedibus domino miserante refectis

Tamquam liber equus uel ruptis cassibus ales

Euolat et cerui salientis imagine currit.

210

Mira fides oculis obtenditur. omnia gaudent

Tam facili pietate dei tantumque ualenti

Felicis merito, ut coram adsit Christus in illo,

Pro meritis hominum moderans in utroque potenter,

Vt resipiscenti medicus sit et ultor iniquo.

215

Cernite enim, quantae fuit illa iniuria fraudis,

Qua miser ille prius diuiserat inter egentes

Seque suem atque istic, ubi totum reddere uotum

Debuerat, solum caput intestinaque porci

Carpserat et reliquam toto sibi corpore partem

220

Fecerat imprudens atque improbus, et tamen ipsa,

Qua miser extiterat, factus mox fraude beatus

Commutante deo pietatis uerbere culpam.

Talis enim censura dei est, sic temperat alti

Pondera iudicii deus arbiter et pater et rex,

225

Omnibus ut placidam moderato examine libret

Iustitiam, et leuior mixta bonitate potestas

Ante reos moneat stimulo quam fulmine perdat,

Vt si profuerit praemissi uerberis ictus,

Salua salus homini redeat commissa pigenti.

230

At si quis sacri monitus terrore flagelli

Noluerit sentire plagam, incuratus abibit

Seruatusque neci perfectam sentiet iram.

Ille igitur miser ante, dehinc mox ipse beatus

Tali sanatus carnemque animamque medella.

235

Sed quia cognouit causam agnoscensque iacenter

Paenituit, meritum curae sibi semet in ipso

Repperit inque breui est expertus utrumque, quod omnes

Iusta lege manet diuinae pacis et irae

Ius et opus, maneat uindex ut iure superbos

240

Poena reos, pietas seruet miserata fatentes.

Ergo relaxatis alacer uestigia uinclis

Idem ex incolumi cito debilis et cito liber

Ex modo captiuo laeta cum uoce redibat,

Insultans uelut ille olim, quem matris ab aluo

245

Claudentem in uerbo domini Petrus atque Iohannes

Iusserunt ualidis in saltum exsurgere plantis.

Dignus et hic pauper speciosae limine portae,

Quem deus ipse, Petri deus et Felicis, eadem

Nunc uerbi uirtute sui sanauit apud nos

250

De casu claudum modo, qua sanauerat olim

Ex utero claudum, qua nunc ope laetus abibat;

Quique preces maestas in uulnere fuderat intus,

Ecce foris sano reddebat corpore grates:

Quidnam ego Felici possim redhibere patrono?

255

Quas illi referam tanto pro munere digne

Tam cito de tanto sanatus uulnere grates?

Non pretium statui medico aut fastidia lecti

Tristia sustinui, neque per scalpella uel ignes

Aut male mordaces uario de gramine sucos,

260

Saeuior et morbis et uulneribus medicina

In corpus grassata meum est, uelut accidit illis,

Quos humana manus suspecta uisitat arte

Semper et incerto trepidos solamine palpat.

En ego per breue nunc spatium perlatus ad ipsum

265

Felicis sancti solium et proiectus in ipso

Limine tam gelido quam duro in marmore fractus

Atque dolens iacui, et solus mihi sermo precandi,

Sola fides medicina fuit; nullum affore uidi

Et sensi medicum. quisnam hic medicus nisi Christus

270

Ipse uel a Christo Felix de nomine Christi

Et uirtute potens? neutrum illo in tempore sensi,

Et tamen ipse fuit praesens in utroque, uel ut me

Peccantem argueret cito sanaretque dolentem.

Par modus in specie uaria mihi castigantis

275

Parcentisque fuit domini. sanator et ultor

Luminibus latuit, poena atque medella refulsit.

Nunc ego iam pleno perfectis ordine uotis

Ibo domum gaudens medico tutusque patrono

Aeternum Felice mihi; non iam ulla uerebor

280

Occursura mihi uelut ante pericla uiarum;

Namque periclum aberit, quia causa soluta pericli est.

Non resoluta fides me uinxerat, et modo soluit

Rite soluta fides; tamen alliget, oro, tuus me

Semper amor, Felix. istam mihi necte catenam,

285

Qua tibi me numquam nec mors nec uita resoluat.

Verum omnes, quicumque meos uidere dolores

Inque tuo merito magnis insignibus altam

Conspexere manum Christi, cognoscere debent,

Quantum illis mea poena boni prouiderit, ut iam

290

Praecaueant de terrenis sibi parcere rebus

Et, lucra dum captant, adquirere damna salutis.

Nam si de uili pecudis mihi carne alimentum

Pauperibus fraudasse malo fuit, ecquid in illis,

Qui male diuitias uano amplectuntur amore

295

Defossisque suo pariter cum corde metallis

Incubitant atque haec latitare superflua produnt,

Quae proprio longe secreta tuentur ab usu?

Quid facient? quidnam pro se tibi, Christe, loquentur,

Tantorum qui partem inopum inuasere nec ullam

300

Apposuere sibi de re superante salutem?

Vnus abit missus. nunc mensae grata secundae

Fercula ponemus; sed quamuis rursus eandem

Diuerso carnem conditam iure feremus.

Namque aliud uobis iterum, quod de sue mirum

305

Lusit opus Felix, mira nouitate retexam.

Tempore res prior est; sed nostris ante libellis

Praeterita, in praesens tempus seruata canetur.

Nec refert, quod opus quo sit sub tempore gestum,

Vnus erit quoniam uariis operator in annis,

310

Qui diuersa facit sanctorum in laudo suorum

Omnibus in terris rerum miracula Christus.

Agricolae quidam de nostris longius oris

Apula trans urbem Beneuentum rura colentes

De grege saetigero multis a fetibus unum

315

Lactea adhuc tenero pulsantem sumina rostro

Excerpsere sibi et curatum tempore multo

Pauerunt in uota suem, et coepere paratum

Ducere sacratam sancti Felicis ad aulam,

Corpore de magno ut multos mactatus egenos

320

Pasceret et saturo gauderet paupere martyr.

Sed grauis aruina porcus superante pedum uim

Non potuit se ferre diu primoque uiarum

Limine succubuit sibimet neque deinde moueri

Voce manu stimulis potuit. liquere iacentem

325

Hospitibusque suis commendauere relictum

Maerentes domini. mens anxia nutat in anceps;

Nam uoti reuocare uiam pia pectora nolunt;

Rursum Felicis ueneratum limina longe

Ire pudet uacuos deuoti muneris. ergo

330

Ambiguis talis sententia mentibus haesit,

Vt totidem lectos eadem de gente minores

Ad sua uota legant, quot erat prouectus in annos

Ille, sua pressus qui mole manebat iners sus,

Quod deuota fides obstricti debita uoti

335

Maturare parans tali ratione putauit,

Pluribus ut modicis unum pensaret opimum.

Ergo sacrum huc uenere locum uotisque patratis

Hospitium rediere suum non comminus istinc.

Nam tum forte domos, quae circa martyris aulam,

340

Implerat solitis denseta frequentia turbis.

Propterea procul hinc secreto in rure remotam

Contenti subiere casam, qua mane parabant

Ad reditum proferre pedem, cum prima ruberet

Parturiens aurora diem. tuguri fore aperta

345

Hospes homo egreditur tecto notumque suem uir

Conspicit ante fores mirando astare paratu.

Tamquam se missum domino loqueretur adesso

Atque salutanti similis uestigia lambit

Gaudentis domini et gestu subgrunnit alumno

350

Blandus et olfaciens motando dat oscula rostro

Seque quasi uotum debere agnoscat erile,

Ingerit et tardos inuitat gutture cultros.

Quo duce, quaeso, uias ignotis finibus egit

Quosue pedes, tam longe ut posset currere, sumpsit,

355

Qui breuibus spatiis in primo fine uiarum

Defecit fluidae depressus mole saginae?

Certe nulla manus tantum pecus aggere longo

Nec sinus aduexit nec mens sua tam spatiosam

Ignota regione uiam penetrare subegit,

360

Quando homines etiam et mentis ratione uigentes

Perque ignota regi faciles interprete lingua,

Si tamen hi careant duce, quo uia luceat illis,

Caecus in externis regionibus implicat error.

Quisnam igitur direxit iter suis? unde uoluntas,

365

Qua dominos sequeretur, ei uel sensus, ut esset

Conscius ad uotum se longa aetate paratum?

Vnde haec cura fuit pecori, quae rara fideles

Excitat, ut, tamquam proprio culpabilis actu

Pigra remansisset, sancto sus icta timore

370

Contractam remanendo sibi ueniendo piare

Curaret culpam et uitium pensaret inertis

Desidiae, quamuis sero comitata profectos

Obsequio dominos? patet admirabile monstrum

Caelesti dicione datum tanto suis auso,

375

Solus ut iret iter longum, tantoque fuisse

Ingenio porcum, ignotis ut tramite recto

Dirigeret spatiis. quid et hoc quam grande, quod illum

Transbeneuentanis huc finibus aduenientem,

Publica seu medii se strata per aggeris audas

380

Miserit, occursus nusquam cepere frequentes,

Siue per occultos egit uestigia saltus,

Nulla manus ferro, fera uel fuit obuia morsu.

Quae solum duxit manus aut protexit euntem?

Nempe oculos aliqua celatus nube fefellit

385

Aere uel raptus uento mage quam pede uenit

Et subita hospitium domini delapsus ab aura

Constitit ignoto pro limine quadrupes hospes.

Dicam aliud prope uicini mirabile signi.

Nam genere abiunctam, pecus armentale, iuuencam

390

Quidam homines aeque longinqua huc sede profecti

Secretam primo lactantis ab ubere matris

Nutrierant nostris uotiuo munere pactam

Pauperibus, magna quos istic plebe coactos

Larga ope multorum Felicis gratia pascit.

395

Ergo ubi iam membris uitula exsultabat adultis,

Facta per excretum iam corpus idonea uoto,

Promouere domo; sed, qui mos esse uidetur

Persoluenda piis longe sua uota ferentum

Martyribus plaustro subiungere, quo ueherentur,

400

Aggressi hanc uoluere iugo subiungere, quamuis

Insuetam, tamen ut mitem iam mente subacta

Vsibus humanis, quibus illam e congrege coetu

Sustulerant domini paruam et tectisque cibisque

Miscuerant; hinc ut domita feritate putantes

405

Sub iuga se facilem docili ceruice daturam,

Sollicitant palpante manu et conantur in artum

Ducere; at illa sibi solitos alludere tactus

Credula consentit primum sequiturque uocantes.

Verum ubi iam propiata iugo conspexit habenas

410

Ceruicique suae persensit lora parari,

Indignata dolis et permutata repente

Fit fera, nec ceruice iugum nec uincula collo

Suscipit et uictis manibus lorisque recussis

Prosilit a coetu retinentum et deuia longe

415

Rura petit, fugiens dominos assuetaque tecta.

Nec procul ex oculis hominum de more ferino

Se rapit et caecis fugitiuam saltibus abdit;

Nam fugiens dominos abeuntes eminus astans

Sic fugit, ut non se patiatur rure relinqui.

420

Denique ubi iunctum gemino boue tendere plaustrum

Conspicit, humanum sapit et quasi conscia uoto

Deberi sese, comes incipit esse profectis.

Nec longe comes est, tardis comes orbibus ire

Spernit, et excursu uelut insultante gementes

425

Praeteruecta rotas lenti moliminis agmen

Respicit anteuolans nec iam timet ad iuga cogi,

Inuisoque prius fit amica et praeuia plaustro,

Donec sacratam uentum Felicis ad aulam.

Illic sponte gradum sistit seseque uacanti

430

Applicat et tamquam uoti rea gaudet in ipso

Stare loco, propriam cui debet uictima caedem.

Illa rebellis et humanis non subdita uinclis

Ducitur ad placidam nullo luctamine mortem;

Intemerata iugis summittens colla securi,

435

Pauperibus factura cibos de corpore caeso,

Laeta suum fundit dominorum in uota cruorem.

Quorsum istaec? numquid pecudum est, ut apostolus inquit,

Cura deo? sed qui propter nos omnia fecit,

Omnia pro nobis operatur in omnibus aucto

440

Atque per ignaras pecudes operantia nobis

Signa facit, brutas per clara insignia mentes

Sollicitans firmare fidem et confidere uero,

Vt dominum dociles linguis in uerba solutis

Non taceant homines, quem signis muta loquuntur.

Carmen 21

Candida pax grata nobis uice temporis annum

Post hiemes actas tranquillo lumine ducit

Signatamque diem sancti Felicis honore

Securis aperit populis. gaudere serenis

Mentibus abstersa diri caligine belli

Suadet ouans Felix, quia pacis et ipse patronus

Cum patribus Paulo atque Petro et cum fratribus almis

Martyribus regem regum exorauit amico

Numine Romani producere tempora regni

Instantesque Getas ipsis iam faucibus urbis

Pellere et exitium seu uincula uertere in ipsos,

Qui minitabantur Romanis ultima regnis.

Nunc igitur pulsa formidine ut imbribus actis

Respicere expulsas nubes, praesentia rerum

Praeteritis conferre iuuat. quam taetra per istos,

Qui fluxere dies, elapso nox erat anno,

Cum furor accensus diuinae motibus irae

Immisso Latiis arderet in urbibus hoste!

Nunc itidem placidi spectate potentia Christi

Munera; mactatis pariter cum rege profano

Hostibus Augusti pueri uictoria pacem

Reddidit, atque annis tener idem fortis in armis

Praeualuit uirtute dei et mortalia fregit

Robora sacrilegum Christo superante tyrannum.

Sed quid ego hinc modo plura loquar, quod non speciale

Esse mei Felicis opus res publica monstrat?

Pluribus haec etenim causa est curata patronis,

Vt Romana salus et publica uita maneret

Hic Petrus, hic Paulus proceres, hic martyres omnes,

Quos simul innumeros magnae tenet ambitus urbis

Quosque per innumeras diffuso limite gentes

Intra Romuleos ueneratur eclesia fines,

Sollicitas simul impenso duxere precatu

Excubias. Felix meus his uelut unus eorum,

In precibus pars magna fuit; sed summa petiti

Muneris ad cunctos, nulli priuata refertur.

Ergo pedem referam; sat enim mihi pauca locuto,

Vnde nihil proprium meritis Felicis adesset;

Nec reticere tamen potui, quia portio laudis

Hinc quoque Felici suberat, quod summa potestas

Resque potens regum Christus deus omnibus una

Adnuerat sanctis, quibus in grege supplice mixtum

Felicem parili audiuit pietate benignus.

Parcam igitur propriis adiungere publica donis

Munera priuatosque canam Felicis honores,

Quaeque suis proprie gerit hic in sedibus, edam.

Vnde igitur faciam texendi carminis orsum?

Quae bona Felicis referam? quae multa per omnes

Passim agit, expediam magis, anne domestica dicam

Munera, quorum ego sum specialis debitor illi?

Haec potius repetam, mihi quae conlata meisque

Sat memini; et quia praeteritis magis illa libellis

Dicta mihi, quae partim aliis permixtaque nobis

Praestitit, ex his nunc opibus, quas largiter in nos

Contulit, hunc animo texam gratante libellum,

Et contra solitum uario modulamine morem,

Sicut et ipse mihi uarias parit omnibus annis

Materias, mutabo modos serieque sub una,

Non una sub lege dati pede carminis ibo.

Nam quasi fecundo sancti Felicis in agro

Emersere noui flores, duo germina Christi,

Turcius ore pio, florente Suerius aeuo,

Et pariter sanctae matres similesque puellae,

Alfia qualis erat soror illa Philemonis olim

Nobilis, in titulo quam signat epistula Pauli,

Et simul Eunomia aeternis iam pacta uirago

In caelo thalamis, quam matris ab ubere raptam

Festino placitam sibi Christus amore dicauit

Vnguentoque sui perfudit nominis, unde

Tincta comas animae et mentis caput uncta pudicum

Spirat eo sacros sponsi caelestis odores;

Haec Melani soror est simul et quasi filia, cuius

Haeret ouans lateri germanum nacta magistrum.

Quae simul astrictae diuinis dotibus ambae

Virtutum uarias ut uiua monilia gemmas

Mentibus excultis specioso pectore gestant.

Has procerum numerosa cohors et concolor uno

Vellere uirgineae sequitur sacra turba cateruae.

Eunomiam hinc Melani doctam sub principe uoce

Formantem modulis psalmorum uasa modestis

Auscultat gaudens dilecto Christus in agno,

Quod modulante deo benedictas paruula princeps,

Sanctorum comites, casto regat ore choreas.

Haec igitur mihimet meditanti congrua suasit

Gratia multimodis illuso carmine metris

Distinctum uariis imitari floribus hortum,

Sicut Felicis gremium florere repletum

Lumine diuerso quasi rus admiror opimum

Hospitibus multis in eum Christo duce missis

Felicique patri denso simul agmine natis

Pignoribus, subito ut totis habitacula cellis

Per fines creuisse suos et sobria castos

Tecta sonare modos tandem sibi uocibus aptis

Gaudeat hospitiisque suis et corpore et ore

Ipse sinu pleno dignos miretur alumnos

Et uirtute pares animas in dispare sexu;

Sicut oliuarum fecundo in colle nouellas

Laetatur senior diuino a semine Christi

Plantator cernens inter sua rura colonos.

100

Floreat ergo nouo mihi carminis area prato

Laudibus et domini, qui conditor oris et artis

Omnimodae est, uario famulans pede musica currat.

Iamque intertextis elegus succedat iambis,

Sit caput herous fundamentumque libello.

105

Castis agendus gaudiis et hostiis

Dies refulsit laude Felicis sacer.

Quod "laude "dixi, "morte "dictum discite,

Quia mors piorum iure laus uocabitur,

Pretiosa domino quae deo rependitur.

110

Vnde et propheta dicit in uerbo dei

Vitae probatae in exitu laudem dari,

Et ante mortem praedicandum neminem

Salomonis ore sermo diuinus docet,

Laudanda quamuis quidam in hac uita gerant

115

Nec possit alibi quam sub isto saeculo

Laus praeparari, quae canenda in exitu est.

Sed credo, quoniam tota res uitae istius

Fluitans et anceps lubrico pendet statu,

Breuique nostram uertit aetatem rota

120

Surgens cadensque per salebrosas uias,

Quibus huius aeui cursus explicandus est:

Idcirco nos magistra prouidentia

Monet ante finem nec sibi nec alteri

Debere quemquam plaudere et confidere;

125

Quamuis honesta rectus incedat uia,

Tamen timere semper offensam pedis,

Donec peractis usque metam cursibus

Palmam petitae comprehendat gloriae.

Quare beatos martyras, quos extulit

130

Perfecta uirtus in coronam caelitem,

Iustis honoris debiti praeconiis

Celebramus omnes nos eorum posteri

Confessione Christiani nominis,

Quibus profuso sanguine ob sanctam fidem

135

Proseminarunt frugis aeternae bonum,

Vt, si ambulemus martyrum uestigiis,

Paribus parentum perfruamur praemiis.

Hinc ergo sanctis siue confessoribus

Seu consecratis passione testibus

140

Dies sacratos, in quibus functi diem

Mortalis aeui morte uitali suum

De labe mundi transierunt ad deum,

Populi fideles gaudiis sollemnibus

Honore Christi gratulantes excolunt,

145

Vt iste sancti pace Felicis dies,

Quo clausit olim corporis uitam senex,

Confessionis ante functus proelia,

Sed incruento consecratus exitu,

Post bella uictor pacis assumptus die

150

Vocante Christo liquit exsultans humum

Et in supernas transitum fecit domos,

Non defraudatus a corona martyris,

Quia passionis mente uotum gesserat.

Nam saepe agonem miles intrauit potens

155

Victoque semper hoste confessor redit;

Sed praeparata mente contentus deus

Seruauit illum, non coronam martyris

Negans, sed addens et coronam antistitis,

Vt incruento palmam adeptus proelio

160

Et proeliati possideret praemium

Confessionis purpurante laurea,

Vittaque pacis in sacerdotis stola

Redimitus idem bis coronatus foret

Confessor atque presbyter Felix dei.

165

Hic ergo, uotis quem recolimus annuis,

Non est agonis, sed sepulturae dies,

Quo separata ab inuicem substantia

Animae uolauit ad deum, in terram caro

Reuersa tumulo conquieuit abdita.

170

Et merito sanctis iste natalis dies

Notatur. in quo lege functi carnea

Mortalitatis exuuntur uinculis

Et in superna regna nascuntur deo

Secumque factam spem resurgendi ferunt.

175

Ego semper istum sic honoraui diem,

Magis hunc putarem ut esse natalem mihi,

Quam quo fuissem natus in cassum die.

Lugendus etenim est ille dignius mihi

Dies, in istud quo creatus saeculum

180

Peccator utero peccatricis excidi

Conceptus atris ex iniquitatibus,

Vt iam nocentem pareret me mater mea.

Maledictus ergo sit dies, quo sum miser

Ad iniquitates ex iniquis editus.

185

Benedictus iste sit natalis et mihi,

Quo mihi patronus natus in caelestibus

Felix ad illam exortus est potentiam,

Qua me ualeret faece purgatum mea

Laxare uinclis et redemptum absoluere

190

De luctuosa morte natalis mei.

Eadem recurrit semper haec cunctis dies

Acto per orbem circulis anno suis;

Verum quotannis innouante gratia

Diuersitatem munerum, quae dat suo

195

Christus sodali, donet ut Felix mihi,

Mutatur et non ipsa quae cunctis uenit,

Varias meorum carminum causas ferens.

Videamus ergo, quid mihi hoc anno nouum

Attulerit, unde uocibus uernem nouis.

200

Non ibo longe, nec procul sumam mihi

Praeterita tempore aut locis absentia.

Adsunt, tenentur ipsa dona comminus;

Videtis omnes munera hoc anno data

Nobis in uno iuncta Felicis sinu,

205

Mancipia Christi, nobiles terrae prius,

Nunc uero caelo destinatos incolas,

Quos Christus ipse, qui crearat diuites,

Hoc pauperauit saeculo, in regnum ut suum

Terreni honoris arce deiectos uehat:

210

Apronianum Turciae gentis decus,

Aetate puerum, sensibus carnis senem,

Veteri togarum nobilem prosapia

Sed clariorem Christiano nomine,

Qui mixta ueteris et noui ortus gloria

215

Vetus est senator curiae, Christo nouus.

Huic propinquat socius aequali iugo

Aeuo minore Pinianus, par fide,

Et ipse prisco sanguine illustris puer,

In principe urbe consulis primi genus.

220

Valerius ille consulari stemmate

Primus Latinis nomen in fastis tenens,

Quem Roma pulsis regibus Bruto addidit,

Valeri modo huius Christiani consulis

Longe retrorsum generis auctor ultimus.

225

O uena felix! ille gentili licet

Errore functus hoc suae stirpis bouum

Non capiat atro mersus inferni lacu,

Sed nos fideli contuentes lumine

Retroacta uel praesentia humani status

230

Miramur opera conditoris ardui

Et praeparatos a uetustis saeculis

Successionum mysticarum lineis

Pios stupemus impiorum filios;

Tamen in tenebris impiarum mentium

235

Lucis uidemus emicasse semina

In tempore ipso noctis antiquae sitis,

Quibus probata quamlibet gentilibus

Mens et uoluntas lege naturae fuit.

Hinc in quibusdam nunc eorum posteris

240

Veterum subinde uena respondet patrum;

Vt ille quondam Piniani nunc mei

Auctor supremus in libertatem suis

Post regna dura uindicandis ciuibus

Lectus nepotis huius ortum praetulit,

245

Qui mente auita persequens superbiam

Potiore causa seruitutem depulit

A semet ipso, corporis uictor sui,

Pulsoque regno diaboli e membris suis

Iam spiritali pace peccati iugum

250

Fidelis animae casta libertas terit,

Et in hoc parentis aliquid illius refert

Puer iste Christi consulatum militans,

Quod liberandis consulens munus pium

Redemptionis opere dispensat deo,

255

Prisci parentis aemulator hactenus,

Quod seruitute liberat domesticos,

Vt ille ciues. sed quod ille gesserat

In urbe et una et paruula primis adhuc

Romae sub annis, hic modo in multis agit

260

Diuerso in orbe constitutis urbibus,

Passim benignus et suis et exteris.

Nam et liberorum plurimis ceruicibus

Seruile sanctis opibus expellit iugum,

Quos aere uinctos in tenebris carceris

265

Absoluit auro de catena fenoris.

Hos ergo Felix in suo sinu abditos

Mandante Christo condidit tectis suis

Mecumque sumpsit sempiternos hospites.

His nunc utrimque laetus adiutoribus

270

Trium sub una uoce uotum dedico,

Vno loquente spiritu affectu trium.

Magnificate deum mecum et sapienter honestis,

Vnanimes pueri, psallite carminibus.

Vt decachorda sonant pulsis psalteria neruis

275

Et paribus coeunt dissona fila modis,

Sic pia compagis nostrae testudo resultet,

Tamquam uno triplex lingua sonet labio.

Tres etenim numero sumus, idem mentibus unum,

Et plures coeunt in tribus his animae,

280

Quarum caelestis liber indita nomina seruat:

Prima chori Albina est cum pare Therasia;

Iungitur hoc germana iugo, ut sit tertia princeps

Agminis hymnisonis mater Auita choris.

Matribus his duo sunt tribus uno pignora sexu,

285

Flos geminus, Melani germen et Eunomia.

Haec eadem et nobis maribus sunt pignora; nam quos

Discernit sexus, consociat pietas.

Cum patre Paulino pater aeque Turcius iste est,

Sed me aetas, suboles hunc facit esse patrem.

290

Diuerso ex aeuo sociamur nomen in unum,

Et non ambo senes, sed tamen ambo patres.

Ergo cohors haec tota simul, tria nomina matres,

Quattuor in natis, in patribus duo sunt.

Nam puer hinc Melani coniunx in corpore Christi,

295

Cui deus a pinu nomen habere dedit,

Natus ut aeternae uitae puer arbore ab illa

Susciperet nomen, quae sine fine uiret.

Pinus enim semper florente cacumine perstans,

Semper amans celsis alta comare iugis,

300

Non mutat speciem cum tempore (namque sub aestu

Et niue par sibimet stat uiridante coma)

Fertilis et fructu ualidae nucis intus ad escam

Lac tenerum crispo tegmine mater habet,

Pinguis odoratum desudat taeda liquorem,

305

Vt nec in ipso arbor robore sit sterilis.

Haec igitur typus est aeterni corporis arbor,

Pulchra ferax uiuax ardua odora uirens.

Istius instar erit domino puer iste beatus

Arboris, ut maneat gratia perpes ei.

310

Iamque deo plantatus agit sanctoque profectu

Fructiferum attollit pinus ut alta caput.

Eminet hic proprio mihi filius in grege primus;

Ast aliud mihi par lumen in Asterio est,

Quem simul unanimes uera pietate parentes

315

Infantem Christo constituere sacrum,

Vt tamquam Samuel primis signatus ab annis

Cresceret in sanctis uotus alente deo.

Prima parens Christi sub nomine murmura soluit,

Et domini nomen prima loquella fuit,

320

Iamque parente deo regnis caelestibus ortus

Sidereo pariter nomine et ore micat.

Hunc puerum et fratrem fecit pia gratia patri;

Nam pariter sancto flumine sunt geniti.

Quos natura gradu diuiserat, hos deus almo

325

Munere germanos in sua regna uehet.

Ergo nouem cuncti socia cum prole parentes

Pectore concordi simus ut una chelys;

Omnes ex nobis citharam faciamus in unum

Carmen diuersis compositam fidibus.

330

Aemilius ueniat decimus. tunc denique pleno

Concinet in nobis mystica lex numero.

Hoc etenim numero capitum in testudine pacis

Viua salutiferum chorda loquetur opus.

Huic citharae plectrum Felix erit. hoc decachordam

335

Christus ouans citharam pectine percutiet.

Quae cithara in nobis Christo modulante sonabit

Plena perfectis sensibus harmonia,

Si pax nostra deo totis sit consona fibris,

Simus ut uniti corpore mente fide.

340

Talis enim citharam sanctis homo legibus implet,

Omnibus ad uitam compositus numeris,

Cuius uita sacrae concordat ad omnia legi;

Omnis enim irrupto stamine chorda canet.

Nunc ad te, uenerande parens, aeterne patrone,

345

Susceptor meus et Christo carissime Felix,

Gratificas uerso referam sermone loquellas.

Multa mihi uariis tribuisti munera donis;

Omnia, praesentis uitae rem spemque futurae

Quae pariunt, tibi me memini debere, cui me

350

Mancipium primis donauit Christus ab annis.

Si mihi flumineis facundia curreret undis

Oraque mille forent centenis persona linguis,

Forte nec his opibus collato fonte refertus

Omnia Felicis percurrere munera possem,

355

Quanta suo dominus donauit Christus amico

Et mihi confessor famulo transfudit alumno.

Quae quibus anteferam? donis diuersa, sed aequis

Grandia ponderibus concurrunt multa, nec ex his

Quid potius memorare legam, discernere possim;

360

Iudicii facilis discrimen copia turbat.

Si prima repetens ab origine cuncta reuoluam,

Quae pietate pari, uario mihi praestitit aeuo,

Ante queam capitis proprii numerare capillos

Quam tua circa me, Felix bone, dona referre.

365

Tu mihi caelestum, si possem attingere, rerum

Prima salutiferis iecisti semina causis.

Nam puer occiduis Gallorum aduectus ab oris,

Vt primum tetigi trepido tua limina gressu,

Admiranda uidens operum documenta sacrorum

370

Pro foribus feruere tuis, ubi corpore humato

Clauderis et meritis late diffunderis altis,

Toto corde fidem diuini nominis hausi

Inque tuo gaudens adamaui lumine Christum.

Te duce fascigerum gessi primaeuus honorem

375

Teque meam moderante manum, seruante salutem,

Purus ab humani sanguis discrimine mansi.

Tunc etiam primae puerus libamina barbae

Ante tuum solium quasi te carpente totondi;

Iam tunc praemisso per honorem pignore sedis

380

Campanis metanda locis habitacula fixi,

Te fundante tui uentura cubilia serui,

Cum tacita inspirans curam mihi mente iuberes

Muniri sternique uiam ad tua tecta ferentem

Attiguumque tuis longo consurgere tractu

385

Culminibus tegimen, sub quo prior usus egentum

Incoluit. post haec geminato tegmine creuit

Structa domus, nostris quae nunc manet hospita cellis;

Subdita pauperibus famulatur porticus aegris,

Quae nos impositis super addita tecta colentes

390

Sustinet hospitiis inopumque salubria praestat

Vulneribus nostris consortia sede sub una,

Commoda praestemus nobis ut amica uicissim,

Fundamenta illi confirment nostra precantes,

Nos fraterna inopum foueamus corpora tecto.

395

Ergo ubi bis terno dicionis fasce leuatus

Deposui nulla maculatam caede securim,

Te reuocante soli quondam genitalis ad oram

Sollicitae matri sum redditus. inde propinquos

Trans iuga Pyrenes adii peregrinus Hiberos.

400

Illic me thalamis humana lege iugari

Passus es, ut uitam commercarere duorum

Perque iugum carnis duplicata salus animarum

Dilatam unius posset pensare salutem.

Ex illo quamuis alio mihi tramite uita

405

Curreret atque alio colerem procul absitus orbe,

Qua maris Oceani circumsona tunditur aestu

Gallia: mente tamen numquam diuulsus ab ista

Sede fui semperque sinu Felicis inhaesi

Inque uicem sensi Felicem assistere nostris

410

Rebus in omne bonum per cuncta domique forisque

Conficienda. mihi res et defensio rerum

Vnus erat Felix placato numine Christi,

Semper et auertens aduersa et prospera praestans.

Tu Felix semper felix mihi, ne miser essem,

415

Perpetua pater et custos pietate fuisti.

Cumque laborarem germani sanguine caesi

Et consanguineum pareret fraterna periclum

Causa mihi censumque meum iam sector adisset,

Tu mea colla, pater, gladio, patrimonia fisco

420

Eximis et Christo domino mea meque reseruas.

Nam quo consilio rebus capitique meo tunc

Christus opem tulerit, Felicis cura potenter

Adfuerit, docuit rerum post exitus ingens,

Quo mutata meae sors et sententia uitae

425

Abiurante fide mundum patriamque domumque.

Prodita diuersis egit commercia terris

Portandamque crucem distractis omnibus emit.

Res igitur terrae regni caelestis emit spem;

Spes etenim fidei carnis re fortior. haec spes

430

Perpetuam, quae nixa deo est, rem parturit; at res

Carnea caelestem perimit spem, quae tamen et rem,

Si superet uincente fide, non protinus aufert,

Sed bene mutatam diuino iure reformat,

De fragili aeternam referens terrisque remotam

435

In caelis statuens, ubi fidus credita custos

Christus habet; neque tantum isto quo sumpserit istinc

Depositum numero seruat, sed multiplicato

His qui crediderint commissa talenta rependet

Fenore seque ipsum credentibus efficiet rem.

440

Et quae res hac re poterit pretiosior esse?

Si totus mundus mihi res priuata fuisset,

Num potior domino foret haec possessio Christo?

Et quis me tantae uel spe modo possessorem

Praestit esse rei? quis me rem compulit istam

445

Spernere pro Christo, ut Christum mihi uerteret in rem?

Quis nisi tu, semper mea magna potentia, Felix

Peccatis inimice meis et amice saluti?

Tu mihi mutasti patriam meliore paratu,

Te mihi pro patria reddens. tu carnea nobis

450

Vincula rupisti. tu nos de labe caduci

Sanguinis exemptos terrae genitalis ab ora

Ad genus emigrare tuum et caelestia magnis

Fecisti spirare animis. tu stemmata nostra

Mutans de proauis mortalibus inter amicos

455

Caelestis domini et libro signata perenni

Nomina translato mortalis originis ortu

Deleri facies morti, transcripta saluti.

Quid simile his habui, cum dicerer esse senator,

Qualia nunc istic habeo, cum dicor egenus?

460

Ecce mihi per tot benedicti martyris aulas

Et spatiis amplas et culminibus sublimes

Et recauis alte laquearibus ambitiosas

Irriguas et aquis et porticibus redimitas,

Vndique ubique simul, quodcumque per ista beati

465

Nomine Felicis colitur celebratur habetur,

Omnibus in spatiis domus est mea nec locus ullus

Aedibus illius coniunctus ex, insitus extat,

Qui mihi non quasi res pateat mea sed quid in isto

Munere me iactem, si rem Felicis amati

470

Visibili lapidum tecto uernaculus hospes

Possideam? quanto plus est mihi, quod mihi Felix

Ipse dei dono domus est, in quo mea uiuam

Vita domum nullis lapsuram possidet annis?

Nam quod Felicis domus et mea sit domus, ipso

475

Permittente sui licitas mihi iuris habenas,

His etiam probat officiis audacia nostra,

Hospita quod socios in tecta recepimus et nunc

Omnes iure pari Felicis iura tenemus

Felicisque patris gremio coniuncta fouemur

480

Pignora, quae nostis, quos cernitis et modo in ipsis

Felicis tectis mecum metata tuentes

Hospitia, oblitos ueterum praecelsa domorum

Culmina et angustis uicino martyre cellis

Tutius in paruo spreta ambitione manentes.

485

Christus enim iuxta est modicis, auertitur altis

Pauperis et tuguri magis arta tegilla frequentat

Quam praecelsa superbarum fastigia rerum.

Ergo ut componam quae nunc colo tecta relictis

Culminibus, quae nunc habeo aut habuisse recordor,

490

Si placet, arbitriis sibimet componite iustis.

Quae tam pulchra domus, quis ager fertilis umquam

In re mortali fuerit mihi, quam modo in ista

Pauperie tribuit Christus, per quem mihi abundat

Diues inexhausto reditu possessio Felix?

495

Vt uero ex ueteri relegam mea praedia censu,

Quicquid erat magnum quondam mihi qualibet in re,

Terra erat et uacuae species uentosa figurae;

Siue aurum gemmaeue forent, erat illa supellex

Vile bonis pretium, pretiosum uirus auaris.

500

At modo cassus opum, nec opum sed uerius expers

Damnatorum onerum, secura liber habendi

Paupertate fruor, nec habent inimica segmentum

Vincula quo teneant nudum. facili leuis exit

Corpore quem nullis suffocat amoribus illex

505

Per uarias species mundi fallentis imago.

O ueneranda mihi et toto pretiosior orbe

Pauperies Christi! thesauro caelite ditas

Quos spolias opibus, terrae quasi rudere purgas,

Destruis in nobis terrena, aeterna uicissim

510

Construis, in pretium uitae dispendia terrae

Vertis iure nouo, uersa uice detrimenti

Atque lucri, ut nobis seruata pecunia damnum,

Non seruata lucrum faciat; sed more sinistro

Fusa eadem damno est. nec enim nisi nomine Christi

515

Praeceptoque dei cuiquam sua fundere prodest;

Nam uere pereunt uitiis impensa profanis.

Luxus et ambitio in magno discrimine morbi

Crimen auaritiae pensant, quia par in utroque

Causa subest mortis, quam sic maculosa libido

520

Perficit ut rerum mundi malesuada cupido.

His me diuitiis inopem cupis, optime Felix,

Vt facias uitae locupletem et paupere cultu

Exortem reddas mortis sine fine luendae

Diuitibus mundi, quibus auri letifer usus

525

Parturit aeternos sociis cum uermibus ignes.

Non solis tibi nos iunctos uis degere tectis,

Quos et in aeternae tibimet consortia uitae

Enutrire paras et ad illam ducere formam,

Quam tu sub domini perfectus imagine Christi

530

Gessisti in terris, homo quondam ex diuite pauper.

Nam cui paupertas tua, quam pro nomine sancto

Proscriptis opibus gaudens confessor adisti,

Ignorata iacet, et qua praeditus usque senectam

Conducto, Felix, coluisti semper in hortos

535

Propterea similes tibi niteris efficere omnes

Paupertate pia, quos suscipis hospite tecto;

Dissimilis nec enim tibi posset forma coire.

Quantum etenim discors agno lupus et tenebris lux,

Tantum dispescunt uia diuitis et uia Christi.

540

Nam uia lata patet, quae prono lubrica cliuo

Vergit in infernum, quae dites urget auaros,

Molibus impulsos propriis in tartara ferri.

At uia, quae Christi est, quae confessoribus almis

Martyribusque patet, paucis iter ardua pandit.

545

Non capit ergo uia haec farsos, excludit onustos.

Propterea famulum sectatoremque beati

Martyris astringi decet exutumque molestis

Compedibus tenuem de paupertate salubri

Atque leuem fieri, ut portam penetrare per artam

550

Possit et excelsum domini conscendere montem.

Sed quid ego imprudens discernere pondera rerum

Pro magnis haec pono tuis, pater optime, donis?

Quamlibet haec quoque sint mihi grandia, parua tamen sunt,

Si potiora loquar. quota portio namque tuorum est

555

Erga nos operum reputatio muneris huius,

Quod terram hospitio dederis habitandaque tecta

Condere praestiteris, cum tu, pater, et tua nobis

Viscera praebueris? nam quid nisi uiscera nobis

Intima prompsisti, quibus interiora sepulchri,

560

Sancte, tui excitis ab operto puluere causis

Pandere dignatus, speciali nos tibi amore

Insertos tanto uoluisti prodere signo,

Vt tacitam et fixam per tot retro saecula sedem

Corporis, alme. tui subito existente fauilla

565

Pulueris in nostro reserari tempore uelles?

Ergo illas Felicis opes in laudibus eius

Transcursu properante legam quasi dona minora,

Multa suo nobis quae iam gremio susceptis

Sedulus attribuit, neque parcet prodigus in nos

570

Iugiter afluere innumeris ope diuite donis.

Non ea suppeditans tantum, quibus indiget usus

Corporis, illa etiam, quibus et nunc gratia laudis

Quaeritur et post nos retinetur nomen honoris,

Addidit, ut tantis numquam retro conditus aeuis

575

Nostro opere extructas adcrescere uel renouari

Porticibus domibusque suas permitteret aulas.

Ille etiam proprii nobis secreta sepulchri

Sancta reuelauit. paucis uenerabile munus

Eloquar, ut magnae pietatis luceat instar,

580

Qua nos indignos tanto dignatus amore est,

Vt prope ad arcanum permittens nostra uerendum

Lumina ceu propriis sua proderet ossa medullis.

Ergo suam toto uobis loquar ordine causam,

Qua tribuit uicina suis nos cernere membris

585

Atque ipsam positi contingere corporis arcam.

Nota loci facies cunctis manet, ut super ipsum

Martyris abstrusi solium claudente sepulchri

Cancello latus in medio sit pagina quaedam

Marmoris, affixo argenti uestita metallo.

590

Ista superficies tabulae gemino patet ore

Praebens infuso subiecta foramina nardi.

Quae cineris sancti ueniens a sede reposta

Sanctificat medicans arcana spiritus aura,

Haec subito infusos solito sibi more liquores

595

Vascula de tumulo terra subeunte biberunt,

Quique loco dederant nardum, exhaurire parantes,

Vt sibi iam ferrent, mira nouitate repletis

Pro nardo uasclis cumulum erumpentis harenae

Inueniunt pauidique manus cum puluere multo

600

Faucibus a tumuli retrahunt. noua res mouet omnes

Et studium accendit subiti disquirere causam

Prodigii. placet ergo diem condicere certam

Scrutari et penitam summoto marmore sedem.

Hoc etenim, fateor, nimis anxia cura timebat,

605

Ecquid forte pio de corpore puluis haberet,

Quem manus e tumulo per aperta foramina promptum

Hauserat et uaria concretum sorde ferebat

Cum ossiculis simul et testis cum rudere mixtis.

Inde metus hominum per mutua uerba putabant,

610

Ne fortasse sacram sancta de carne fauillam

Bestiola occultis aliqua interclusa cauernis

Altius expueret, sicut deserta per agros

Monstra solent terram rostris fodere intus acutis

Et foueas circum cumulos effundere nigros,

615

Sic et ab interno sancti Felicis operto.

Quo magis hoc mirum foret, interualla dierum

Fecit congestae miranda eruptio terrae.

Ergo die placita multis opus utile rebus

Arripitur. cunctos transmittit episcopus ad nos

620

Presbyteros. his fabra manus spectantibus instat

Iussa sacerdotum facere; et primus labor illis

Cancellos remouere loco curaque sequenti

Haerentes tabulas resolutis tollere clauis.

Verum ubi depressam sub tegmine marmoris arcam

625

Vidimus irrupta solii compage manentem,

Tunc secura fides dubio de corde periclum

Erroris pepulit, cum tactu oculoque probaret,

Incolumi solio nusquam rimante sepulchro,

Vndique uallatum ualido munimine corpus

630

Martyris emeriti nullis patuisse piaclis

Et dignum retinere suae pia carnis honorem

Ossa, quibus sanctus numquam desistit adesse

Spiritus, unde piis stat gratia uiua sepulchris,

Quae probat in Christo functos sine morte sepultos

635

Ad tempus placido sopiri corpora somno.

Ergo reformato Felicis honore sepulchri

Omnia sollicite munita relinquimus, ut iam

Vsque diem domini, quo debita principe Christo

Excitis pariter radiabit gloria sanctis,

640

Inconcussa suo requiescant ossa cubili,

Quaeque animam sanctam manet in regione superna

Pax, eadem in terra teneat uenerabile corpus.

Quid superest quod adhuc referam? quasi uero uel ipsa

Quae cecini digne ediderim uel cuncta profusi

645

Munera retulerim pleno sermone patroni.

Multa latent numero, memori tamen omnia nobis

Pectore fixa sedent, et plurima iam memorata,

Plura etiam memoranda manent. sed maxima multis

Excerpenda monet moderandi regula libri.

650

Omnibus extructis operum quae arte uidentur

Diuersis exstare modis, excelsa per aulas

Et per uestibula extentis circumdata late

Porticibus, solum simul omnia munus aquarum

Tecta uidebantur maestis orare colonis.

655

Ipsum etiam, fateor, querula iam uoce solebam

Felicem incusare meum, quasi segniter istis

Instaret uotis, quod aquae consortia nobis

Tam longum socia pateretur ab urbe negari.

Verum inconsulta properantes mente trahebat

660

Consilio potiore moras in tempora nectens

Congrua; sic etenim iusta ratione petebat

Ordo operum, prior esset ut his perfectio coeptis,

Quae circa sanctas uenerandi martyris aulas

Sedula multiiugo molimine cura parabat,

665

Cumque manum summam factis diuina dedisset

Gratia, tunc pleno finitis ordine uotis

Condita perductos riuaret in atria fontes.

Denique ut impleto stetit hic opus omne paratu,

Non est tracta diu nostri sitis arida uoti,

670

Moxque uolente deo populi prius aspera corda

Consensum facilem procliui corde dederunt.

Dicam igitur modo munus aquae. da nunc mihi, Felix,

A domino exorans uerbo mihi currere uerbum

Tam facili eloquio quam largo flumine fontes

675

In tua uestibula atque domos manare dedisti.

Omnia, quae nobis te suffragante benignus

Contribuit dominus, tali decorauit et auxit

Munere, quo fontes sitientibus intulit aruis.

Illa pio rursus petra Christus ab ubere fluxit,

680

Antiquae referens donum pietatis, ut omnem

Insolito siccam prius irroraret harenam

Et terram sine aqua subitis manare fluentis

Efficeret sanctasque sui Felicis in aulas

Hospitibus populis diuersa gente coactis

685

Per puteos simul atque lacus conchasque capaces

Largiter infusis noua currere pocula riuis.

Quis mea te, fons summe, daret deserta rigare

Pumiceumque mei cordis perrumpere saxum

Inque petra fundare domum et de te bibere undam,

690

Quae pareret uiuam mihi sicco in pectore uenam

Aeternum salientis aquae? sed et haec mihi gutta

Eloquii tenuis, quo te loquar, inde profecto

Ducitur, unde etiam fluuiis exundat origo.

Nam quis uel modico te, summa potentia summi

695

Christe patris, fari sine te queat? ipse tuus te

Spiritus inspirat dici, quo lumine lumen

Et patris et nati par cernimus, ut duce sancto

Aspirante deum fateamur cum patre Christum.

Sed quia, dum uiui fontis gero nomen in ore,

700

Gutta meum stillauit in os de flumine uerbi,

Forte aliquem referent ex hinc mea labra saporem,

Et nunc munus aquae non siccis faucibus arens

Lingua, sed uberius uelut umectata loquetur.

Omnibus instructis operum quae multa uidentur,

705

Postulat iste locus deuotae nomen Abellae

Indere uersiculis; nam digna uidetur honore

Nominis huius, ut in laudem Felicis et ipsa

Laudetur, quia pro Felicis honore laborem

Sponte sibi sumpsit, quo desudare sub aestu

710

Rupibus abruptis requiem pretiumque putauit.

Parua quidem haec muris, sed sancto magna feretur

Vrbs opere hoc. nostrae hinc sex milibus absita Nolae

Altiiugos montes inter iacet, ex quibus ortas

Comminus haurit aquas et in unam suscipit arcam,

715

Vnde per insertos calices sibi prima fluentum

Vindicat et reliquo Nolanam profluit urbem

Flumine, multa rigans et in agris praedia passim.

Sed redeam ad grates operis pro munere habendas;

Namque operas ad aquaeductum, quem longa uetustas

720

Ruperat, ad sua uasa iterum formasque uocandum

Praebuit ubertim gratis operis. locus altis

Insertus scopulis nullo neque calle uiarum

Iumentis etiam penetrabilis esse negabat,

Vnde etiam mercede manum reperire paratam

725

Difficile immensi faciebant ardua montis;

Quo maior mercedis honor locupletat Abellam,

Quod prompte famulata sacro Felicis honori

Effusa pietate manus impendit inemptas.

Cernere erat trepidas tota de plebe cateruas

730

Ordinis et populi simul una mente coactas

Mane nouo excitos ad opus concurrere laetos

Certatimque alacres in summa cacumina ferri

Et sub fasce graui cophini ceruice subacta

Caementisque simul dumosa per ardua uectis

735

Sole sub ardenti crebros iterare recursus

Et totam, quam longa dies aestate moratur,

Tendere ab aurora seras in uesperis horas,

Peruigilesque animis modica uix nocte refectis

Corporibus rursum ante diem fabrilia ad arma

740

Surgere nec sentire deo uegetante laborem.

Denique sic operis processit gratia magni,

Vt tamquam ludo paucis opus omne diebus

Sumeret explicitum perfecto munere finem,

Formaque longinquis a montibus agmine farso,

745

Qua fuerat longo prius interrupta ueterno,

Vndique fonticulis diuersa ex rupe receptis

Collectam reuocaret aquam sitientibus olim

Vrbibus, et pleno per milia multa uiarum

Tramite formarum et nostri Felicis inundans

750

Tecta, nouum calicem fluuio superante repleret.

Et quod diuini documentum muneris egit,

Largior aestiuis huc mensibus unda cucurrit,

Quam prius hibernis es imbribus ire solebat.

Hic ego te modo iure ream, mea Nola, patrono

755

Communi statuam et blandae pietatis ab ira

Mente manens placida motum simulabo patronum,

Filiolam increpitans ueteris sub uoce querelae.

Nam mihi, Nola, tui consortia iusta petenti

Fontis, quo turbata metu quasi dura negabas

760

Hospitium communis aquae? diuinaque iura

Respicere oblita humanis mea uota putabas

Vsibus et mihi te, Felicem oblita, daturam

Credebas ac, si tribuisses, mos tibi siccam

Subducto patriam potu fore maesta gemebas

765

Idque etiam moto clamabas saepe tumultu,

Nescia diuinis opibus promptos fore fontes,

Sicut et experta es. nam mos deus ipse creator

Arguit ignauas Christo diffidere mentes,

Cum tibi post placitam pacem iam fluminis usum

770

Felici consorte pie partita teneres,

Quo magis exuperante tuam bonitate querellam

Argueret. non, ut metuebas, ille sitire

Diuisa te fecit aqua, sed ut auctor et altor

Rerum hominumque simul, qui condidit omnia uerbo,

775

Ostendit tibi rem esse suam, quam tu eius amico

Vt propriam, domino rerum diffisa, negabas;

Vidisti certe, nam te res ipsa fateri

Compulit, aeterni sublimia iura parentis

Felicisque potens meritum, cum larga sub aestu

780

Proflueret damnoque pio, quo martyris aulis

Tradideras partem, subitos creuisse meatus

Laxatoque suis in faucibus ubere fontis

Iussa fluenta tibi cum fenore reddita multo

Moenibus influxisse tuis; et tempore in ipso,

785

Quo totiens tuae aquae possessor egere solebas,

In multum referente deo quod sumpserat a te

Fluxit abunda tuis aqua potibus atque lauacris.

Quodnam igitur tanto pro munere munus, Abella

Pauper opum, referam tibi? saltem carmine nostro

790

Obsequium nomenque tuum dum praedico signans,

Hoc pensabo tibi pretium mercedis honore,

Felicis sancti scribaris ut addita semper

Laudibus et tanti memoreris alumna patroni,

Cuius donorum tibi maxima portio facta est.

795

Nunc tuus iste labor, quo te Felicis adegit

Spiritus, ut tota tibi plebe uel ordine concors

Adgredereris opus magno sudore parandum,

Tempore et aestiuo durum duplicante laborem,

Molis ut antiquae per iniqua cacumina formam

800

Praeteritis notam saeclis, iam uero sine usu

Deficientis aquae, superactis undique multa

Congerie siluis inter iuga uasta latentem

Exuis aggeribus densis oblitaque dudum

Munia restituis sparsasque per auia uenas,

805

Pumiceis alte quae sorbebantur harenis,

Colligis et sua quamque sequi uestigia rursus

Cogis aquam et reducem formae matricis in ora

Inuehis et dudum uacuos cessante meatu

Exundare facis fluctu remeante canales

810

Atque diu querulam subductis fontibus urbem

Iam desperato perfundis flumine Nolam,

Quae fruitur Felicis aquis, quia copia non est

Haec ipsi sua nunc urbi, quam nuper adepta est

Felicis studio, modicae pro munere guttae

815

Ex spe diuina largis ditata fluentis.

Ergo et tu mecum paruam quasi mater Abellam,

Nola, foue, quoniam, ut cognoscis, et ipsa tuarum,

Filia cum tua sit, tamen est tibi mater aquarum,

Cuius ab indigenis tibi montibus affluet omnis

820

Copia, qua fueras felicibus ante superba

Et qua post studio meliore ministra fuisti.

Gaude igitur, mea Nola, tibi et gratare, profusis

Viribus exsultans Christo, qui te per amicum

Dilectumque suum Felicem finxit, et auxit

825

Natura famulante tuum manus alta decorem.

Cerne tuam faciem, qua nunc noua praenituisti,

Vt noscas, dederisne aliquid Felicis honori

An magis a Felice dei cumulata colaris?

Asper ubi nudis arebat calculus aruis,

830

Nunc mutata uiret madefactis gratia glebis.

Non istos tantum fontes tibi, Nola, profudit

Felicis merito diues tibi gratia Christi;

Caelifluos etiam fontes huc ad tua duxit

Moenia Felicisque sinu gaudente locatos

835

Diffluere in multas effusis amnibus urbes

Vrbe tua iussit. famulos Christi loquor istos,

Par illustre deo, par nobile nomine Christi,

Albina cum matre tuis modo finibus ortos,

Pignora cunctorum sanctorum et gaudia caeli,

840

Piniadem Melani cum foedere par benedictum.

Hos deus et natos Felicis et ubera fecit,

Vbera diuinae bonitatis proflua lacte,

E quibus omnis inops alimenta fluentia sumit,

Omnis item diues documenta salubria sumit.

845

Hi sunt ecce pio Christi de flumine fontes,

Qui non uisibili per terram gurgite manant,

De uiua miserantis aqua pietatis abundant.

Hos tu, Christe, tibi praesta ubertate perenni

Scaturire tui Felicis in ubere fontes

850

Et numquam has ullo tenuari sidere uenas.

Influe pectoribus semper tibi, Christe, dicatis

Felicique tuo de peccatoribus ipsi

Mandatis tribue, ut numquam pietas tua nostris

Visceribus fontem huius opis subducat et ipse

855

Fons a fonte tuo Felix nos largus inundet,

Semper ut in nobis saliat, rex Christe, tuus fons,

Et nos de miseris et egenis sorte sui iam

Nominis obtineat felices uiuere Felix.

Carmen 22

Iam mihi polliceor sacris tua carmina libris

Condere teque dei flammatum numine Christi

Ora soluturum summo facunda parenti.

Incipe diuinis tantum dare pectora rebus

Surrectosque deo sensus attollere terra.

Mox oculis caelo noua lux orietur aperto

Intrabitque sacer tacito per operta meatu

Spiritus et laeto quatiet tua uiscera flatu.

Heia age tende chelym, fecundum concute pectus,

Magna mouens; abeat solitis impensa facultas

Carminibus, maior rerum tibi nascitur ordo.

Non modo iudicium Paridis nec bella gigantum

Falsa canis. fuerit puerili ludus in aeuo

Iste tuus quondam; decuerunt ludicra paruum.

Nunc animis grauior, quantum prouectior annis,

Aspernare leues maturo corde Camenas,

Et qualem castis iam congrua moribus aetas

Atque tui specimen uenerabile postulat oris,

Suscipe materiam, diuinos concipe sensus.

Si decus e falsis aliquod nomenque tulisti

De uacuis magnum rebus, cum ficta uetustis

Carminibus caneres uel cum terrena referres

Gesta, triumphantum laudans insignia regum:

Non equidem ex illis tu laudem sumere dignus,

Quos magis ornabas opulenti munere uerbi.

Quanto maior ab his cedet tibi gloria coeptis,

In quibus et linguam exercens mentem quoque sanctam

Erudies laudemque simul uitamque capesses?

Dumque leges catus et scribes miracula summi

Vera dei, propior disces et carior ipsi

Esse deo, quem dum credens miraris, amare

Incipies et amando deum redamabere Christo.

Hactenus illa tuae uanos tuba uocis in usus

Persona, diuinos modo celsius intonet actus.

Nosse moues causas rerum et primordia mundi:

Ne uagus innumeros, Epicuri somnia, mundos,

Quos atomis demens per inane parentibus edit,

Irritus in uacuum spatiato pectore quaeras.

Legifer antiquo uenerandus nomine Moyses,

Compositum prima referens ab origine mundum

Instituente deo, curas tibi soluet inanes,

Formatumque hominem limo et spiramine sacro

Afflatum referens, cuius sis munere cunctis

Celsior in terra spirantibus, ipse docebit.

Nec te ceu lapides Pyrrhae argillamue Promethei

Contemnas, quam summa manus uultuque animoque

Sublimem et propria dignatus imagine finxit.

Cognosces itidem, ne pergas tradere fatis

Arbitrium nostri, quae nos sententia leto

Vinxerit et cuius uitam sub lege trahamus.

Si mentem caelo iacis altius et super astra

Scire cupis quid sit uel quid fuerit prius aeuo,

Et mundo et saeclis docet ulteriora Iohannes.

Principio uerbum, inquit, erat; deus obside uerbo

Gaudebat uerbumque dei simul et deus idem

Verbum erat. hoc uerbum est, sine quo nihil, omnia per quod

Facta uigent quod cuncta regit, cui subdita parent

Omnia et aeterno natura omnis famulatu

Strata deo geniti nomen genitoris adorat.

Cunctaque per gentes in maiestate paterna

Regnantem dominum iam lingua fatetur Iesum,

Nomine quo fundata salus stat nostra fidesque

Nititur, aeternae tendens in saecula uitae.

Huius diuino mortales munere fulti

Assequimur fragilem castis euincere factis

Naturam et rigidae disrumpere uincula mortis

Et non corporeis in corpore legibus uti,

Sectantes diuina dei uestigia Christi,

Mente animam corpusque sacris moderante sub armis,

Mens quoniam subiecta deo capit arma salutis

Inque animam carnemque suam regnum obtinet, et fit

Iure potens homo quisque sui, qui deditus uni

Aeternum domino proprios regnator in artus

Efficitur, uitiis inuictus et osor iniqui,

Fortior aduersis uirtutibus, ordine iusto

Verus homo, quia mente potens, in qua rationis

Lumen habet, famulos nullo certamine sensus

Temperat et placidis sua pectora flectit habenis.

Tu, cui mens generosa superni seminis igne

Ardet, in aetherios animo conscende recessus

Et gremio domini caput insere; mox inhianti

Proflua lacte sacro largus dabit ubera Christus

Diuinoque tuam perfundet lumine mentem,

Vt uideas pulsa caligine magna tremendi

Iura dei, quibus omniparens sapientia Christus

In sese ipse manens semper nouat omnia rerum.

Atque ut uult, operum deus arbiter ipse suorum,

Continet et mutat species et tempora uitae

Porrigit aut retrahit, caelum mare sidera uentos

Qua fecit uirtute regens (docet exitus ingens

Aegypti mersusque mari refluente tyrannus,

Et prius ipse graues elementa per omnia motus

Expertus), quem cuncta tremant, cui cuncta ministrent.

Tempore namque uno tellus communis habebat

Iudaeos, quas sola deo tunc lecta fuit gens;

Et tamen illa dei grauis hostibus ira superbis

Permixtos inter populos discreta cucurrit.

Iam scio, non dicis, quod fors incerta procellis

Et mare casus agat, mare cum discedere iussum

100

Discessisse legas siccamque rigentibus undis

Inter aquas patuisse uiam rursusque solutum

Aequor ad imperium sancti uirgamque prophetae

In liquidos remeasse sinus. in utroque maris uis

Paruit, ut sanctis iter et uindicta daretur.

105

Quid profugus Tharsum uates, quem sorte pericli

In mare deiectum spatioso belua rictu

Cepit et innocuum uasta eructauit ab aluo?

Nonne docet dicione dei mare et astra moueri?

Namque deum frustra fugiens, quem cuncta tenentem

110

Nemo fugit, mouit caeli simul et maris iras.

Omnipotentis enim domini natura rebellem

Cognoscens timuit per se quasi conscia tutum

Ferre reum et uentis fugitiuum uinxit et undis.

Iste propheta deo lectus terrere minaci

115

Peccantes monitu populos, postquam graue dixit

Exitium fregitque reos auertit et iras

Numinis, impenso lauit sua crimina fletu,

Extremumque diem fugit bene uersa Niniue.

Num rex ille habuit fatum, qui morte propinqua

120

Orauit dominum, quem leges nouerat unum

Flectere posse suas, consumptum ut tenderet aeuum

Longius, et meruit tria ducere lustra, superstes

Annis ipse suis. et non sua uiuere saecla?

Nunc tria miremur texentem fata Platonem

125

Aut Arati numeros aut picta Manethonis astra?

Dicant, quaeso, ubi tunc rapidas nascentibus horas

Ponebant et quae quibus ibant sidera signis,

Cum pius Ezechias fidei uirtute precatus

Verteret astrorum cursus caelique meatus

130

Turbaret iussis retroacto lumine solis?

Vel ducis imperio sancti cum sisteret idem

Dilata sol nocte diem, ut uictoria sacri

Profligaretur populi, stetit orbe recurso

Libra poli, ut magnos caperet lux aucta triumphos.

135

Quid suboles uirtusque dei et sapientia Christus,

Nonne satis uanis curas erroribus aufert?

Nosque simul monitis et factis edocet unum

Cuncta deum regere, et nihil ut sine mente putemus

Principis esse dei, dicens non arbore frondem,

140

Aere non uolucrem sine iussu decidere? et cum

Omnipotens uerbo sternit mare uel pede calcat

Et uerbo morbos abigit uel daemonas urget

Aut reduces animas in corpora functa remittit

Iamque diu exanimos tumulis iubet ire reclusis

145

Integratque putres uita remeante sepultos,

Nonne potestatem propriam satis indicat auctor

Qui solus naturam omnem uitamque gubernat?

His, precor, his potius studiumque operamque legendis

Scribendisque uoue; cane grandia coepta tonantis,

150

Scribe creatarum uerbo primordia rerum

Et chaos ante diem primaeque crepuscula lucis,

Quaeque dehinc uariis elementa per omnia saeclis

Dicta uel acta deo per sancta uolumina disces,

Quae docuit tabulis legalibus indita Moyses

155

Aut euangelici quae lex noua testamenti

Signat, operta prius retegens mysteria Christi.

Tunc te diuinum uere memorabo poetam

Et quasi dulcis aquae potum tua carmina ducam,

Cum mihi nectareos summis a fontibus haustus

160

Praebebunt dominum rerum recinentia Christum

Atque tuam pollere deo testantia mentem,

Vt simul oris opes a te mentisque capessam

Et quem cognatum iunctum mihi foedere laetor

Gratuler et sancta sub religione propinquum,

165

Nec cum mortali soluendis corpore uinclis

Perpetuo sanctum complectar pignore fratrem.

Lege felix, Ioui, in Christo Iesu domino nostro.

Carmen 23

Ver auibus uoces aperit, mea lingua suum uer

Natalem Felicis habet, quo lumine et ipsa

Floret hiems populis gaudentibus; et licet atro

Frigore tempus adhuc mediis hiberna pruinis

Ducat, concretum terris canentibus annum,

Ista luce tamen nobis pia gaudia laetum

Ver faciunt. cedit pulsis a pectore curis

Maeror, hiems animi; fugiunt a corde sereno

Nubila tristitiae. sicut cognoscit amicos

Mitis hirundo dies et pinnis candida nigris

Ales et illa piae turtur cognata columbae,

Nec nisi uere nouo resonant acalanthida dumi,

Quaeque sub hirsutis mutae modo saepibus errant

Mox reduci passim laetantur uere uolucres,

Tam uariae linguis quam uersicoloribus alis:

Sic et ego hunc agnosco diem, quem sancta quotannis

Festa nouant iusto magni Felicis honore.

Nunc placidum mihi uer gaudente renascitur anno,

Nunc libet ora modis et carmina soluere uotis

Vocibus et uernare nouis. deus, influe cordi,

Christe, meo et superis sitientem fontibus exple.

Sed de te uel gutta meis aspersa medullis

Flumen erit. quid enim mirum, si rore pusillo

Tu minimam repleas animam, qui corpore paruo

Factus homo aeterno complesti semine mundum

Et totum gutta seruasti sanguinis orbem?

Adnue, fons uerbi, uerbum deus, et uelut illam

Me modo ueris auem dulci fac uoce canorum,

Quae uiridi sub fronte latens solet auia rura

Multimodis mulcere modis linguamque per unam

Fundere non unas mutato carmine uoces,

Vnicolor plumis ales, sed picta loquellis.

Nunc teretes rotat illa modos, nunc sibila longis

Ducit acuta sonis, rursum quasi flebile carmen

Inchoat et subito praecidens fine querellam

Attonitas rupto modulamine decipit aures.

Sed mihi iuge fluat de te tua gratia, Christe.

Et tamen illius mihi deprecor alitis instar

Donetur uariare modis et pacta quotannis

Carmina mutatis uno licet ore loquellis

Promere, diuersas quia semper gratia diues

Materias miris domini uirtutibus addit,

Quas deus in caro Christus Felice frequentat,

Clara salutiferis edens miracula signis.

Cernimus illa diem spectari sueta per omnem,

Vipeream subolem, saeuos cum daemonas urget

Occultaque manu clamosos uerberat hostes;

Sed tamen hac ipsum mirum uirtute notatur,

Quod licet in toto cruciatos daemonas anno

Exagitet iubeatque hominum discedere membris,

Producat plerosque tamen, quo longior hostes

Poena malos agitet uel ut illi, qui meruere

Vasa malis fieri, ob meritum tardante medella

Plenius omne luant dilato tempore crimen,

Siue hoc natali studet indulgere diei,

Vt paucis alias det opem, quo plura benignus

Natali det dona suo. nam cum ista propinquat

Elabente dies anno, tunc crebrior instat

Et grauior. uideas tunc aegra examina cogi

Densius et certam repeti prope festa salutem.

Tunc solito grauius succensi daemones ardent

Flebiliusque ululant et ui maiore subacti

Vltima iam tormenta gemunt, nec abire sinuntur

Excessu facili, sed miris ante agitati

Et uariis male suppliciis tolluntur in altum,

Suspensi solito sublimius, et quatiuntur

Aeris in uacuo uinclisque latentibus haerent

Poenali per inane mora; per non sua quamuis

Corpora uexatos hostes sua poena fatigat.

Soluuntur poenis, cum poenas ferre uidentur

Corpore, et immunes animae spectant aliena

In membris tormenta suis; homo daemone capto

Liber agit, species poenarum in corpore tantum est;

Sensus abest, quia non hominis sed daemonis est crux.

Hostis amare, quid insultas, qua spe ruis in nos?

Ecce redemptoris nostri malus arte uicissim

Luderis illusor; dolus et tuus in tua cedit

Vincla tibi, capiens caperis nectensque ligaris.

Fit laqueus laqueatus homo, et sua praeda latronem

Decipit; et capti captiuus corporis escam

Dum petit illicitam, letalem deuorat hamum.

His etiam potiora, tamen spectata profabor,

Ante alios illum, cui membra uetustior hostis

Obsidet, ad sacri pia limina martyris aegra

Excussum de plebe rapi admotumque sacratis

Ante fores sancti cancellis corpore uerso

Suspendi pedibus spectantem tecta supinis,

Quodque magis mirum atque sacrum est, nec in ora relapsis

Vestibus ut rigidis aut ad uestigia sutis

Corporis omne sacrum casto uelatur operto,

Scilicet ut diuini operis reuerentia tectis

Corporibus maneat, nec poena daemon in ipsa

Qua cruciatur ouet, nudis prodendo pudorem

Artubus; illaeso grauius torquetur honesto,

Recta licet uersis sedeant cum tegmina membris.

Mira haec sunt et magna (quis abnegat?), et tamen usu

Nota magis, minus auditu miranda uidentur,

Quamlibet et uisu reuerenda et grandia facto.

Ergo minuta mei simul et noua facta patroni

100

Auscultate, precor, dominus quae Christus in illo

Multimoda uirtute gerit, quibus omnibus unam

Confirmare fidem nobis studet, ut per aperta

Arcanum documenta deum uideamus adesse

Resque hominum et mentes studio curare paterno

105

Caelestem dominum quo condidit omnia uerbo.

Det mihi prima meus narrandi exordia frater

Theridius; nam quod potiusue priusue canendum

Suscipiam Felicis opus, quam quod mihi tectis

Ipse meis quibus est idem dominaedius egit?

110

Ex illa modo nocte diem cadit annus in istam.

Nostis eum morem, quo ieiunare solemus

Ante diem et sero libatis uespere sacris

Quisque suas remeare domos. tunc ergo solutis

Coetibus a templo domini, postquam data fessis

115

Corporibus requies sumpta dape, coepimus hymnos

Exsultare deo et psalmis producere noctem.

Interea meus iste choro digressus amico,

Vt spirante foris aura depelleret aestum,

Quem fumosa dabat ceratis cella papyris,

120

Porticus angusti qua tenditur agmine tecti,

Nocte licet nullo uia lumine caeca lateret,

Hic tamen intrepido per cognita limina passu

Heu! iam uicini incautus discriminis ibat.

Comminus in medio tecti cameram inter humumque

125

Nutabat solitus lychnum suspendere funis,

Innectens triiugum supremo stamine ferrum,

Quo uitreae inseritur penetrabilis ansa lucernae

Auritusque calix tribus undique figitur uncis.

Funditus albet aqua, super undam flauet oliuo.

130

Stat liquor in liquido, subiecto lubricus umor

Fonte natat. neque iuncta coit mixtura fluoris.

Et mirum, quod pingue natat; neque densa solutum

Rumpit materies elementum, sed leue crassum

Sustinet, ut solido dilutior unda fluento,

135

Subsistensque oleo liquidis aqua fundamentum est.

Tantaque confusis intus discordia sucis

Lucet, ut admixtos uideas distare liquores,

Communique sinu calicis discrimine claro

Quaeque sui laticis seruat natura colorem.

140

Mergitur in medio plumbum tripes, et cauus illo

Extat apex uncti stipatus fomite lini.

Stuppa madens liquidum tenui face concipit ignem,

Et circumfusum spatio stagnantis oliui

In uitreis exile uadis funale coruscat

145

Et tremulo uibrans a uertice lumen acutum

Leniter umbrosam iacit in penetralia lucem

Et placido densas aperit splendore tenebras.

Hoc tamen emensa fuerat iam nocte remotum,

Productas quoniam pueris uigilantibus horas

150

Consumpto bibulum defecerat unguine lumen.

Sed puer, extincto abstulerat qui lumine lychnum,

Quem deponendo funem laxarat, eundem

Neglexit solito adductum restringere nodo.

Laxior hinc humili fluitabat linea tractu

155

Gratae lucis inops et caeci plena pericli.

Nam laquei summum dentata minantibus uncis

Armabatur, et his male tunc fuit obuia fratri,

Paene male aut nutu Christi bene, qui bene uertit

Feralem nobis memoranda in gaudia casum.

160

Ergo (uidete manum Christi) male pendulus ille

Per tenebras solito funis summissior infra

Aeris adsuetum spatium pendebat; et inde

E capitis regione pari libramine factus,

Vt status huius erat, securam heu! cuspide trina

165

Excepit faciem uenientis et induit unco

Occurrens oculum teneroque per intima lapsus

Mucro salit cilio, qua uix solet arte medendi

Cauta manus leuem trepido moderamine melen

Ducere palpebramque leui suffundere tractu.

170

Percussus subito tam duri uerberis ictu

Exclamat trepidasque manus turbatus ad ipsum

Fert oculum; et pariter clausum cum lumine ferrum

Continet, ut reprimat uel, si cadat, ut labentem

Excipiat globulum, qui luminis intima seruans

175

Intra folliculum teretem liquido interfuso

Sub uitrea nigri latet albus imagine pupi.

Hic ueluti radix oculum subeunte medulla

Fulcit et umecto uenarum fomite pascit,

Dum parili fontes oculorum sidere constant.

180

At si forte graui morbo disrupta uel ictu

Heu! male dissiliat membrana fluentis ocelli,

Prosilit iste globus sucoque relictus alente

Deserit arentem uacuata luce lacunam.

Interea puer excussus clamore dolentis

185

Accurrit stratum somno fugiente relinquens

Accensamque manu praetendit ad ora lucernam.

Clauserat hic manibus uultus et fronte supina

Contigero similis iuueni spectabat in altum,

Vt daret immotum librato corpore funem,

190

Vulneris arbitrio trepidantia membra gubernans,

Dum timet aduerso uulnus diducere motu,

Captiuique oculi ex uno, quo liber agebat,

Lumine discrimen sociali parte cauebat,

Nec tamen audebat ducendum attingere ferrum,

195

Ne simul haerentem ductu mucronis et orbem

Extraheret, neque iam poterat sub lumine fixi

Ferre moram teli. sed desperante medellam

Ex ope mortali diuina mox ope Felix

Imploratus adest, quem tanto in uulnere pendens

200

Aduocat et tali depromit uoce querellam:

Ei mihi! quanta meos urgent peccata labores,

Qui tantam merui plagam Felice patrono

Vicinoque simul Felicis et insuper ipso

Natali miser excipere? heu! magno reus ingens

205

Crimine, quem tunc poena ferit, cum soluere sueuit.

Sancte, precor, succurre tuo; scio, proximus astas

Et de contigua missis huc auribus aede

Audisti, Felix, fletum infelicis alumni;

Siue modo excelso lateri coniunctus adhaeres

210

Ante thronum magni regis confessor amicus,

Pauperis hanc, uenerande, tui trans nubila uocem

Accipis aure dei neque temnis, sed petis illic

Quam mihi deportes Christo miserante salutem.

Ergo ueni, Felix animaeque perenne patronus,

215

Nunc pro corporeo medicus mihi curre periclo.

Curre, precor, sanctasque manus oppone minanti

Lapsum oculo et fixum quod conspicis erue ferrum,

Quod propria reuocare manu non audeo, ne me

Lumine despoliem, dum conor soluere telo.

220

Sic etenim penitus mihi sentio fulmen adactum

Inserto sub operta oculi penetralia clauo.

Tu tantum, diuina manus, quae condidit ipsos

In nobis oculos, quae te quoque dextra potentem

Sanifera uirtute dedit, qua daemonas atros

225

Excruciando domas, qua corporis omne caduci,

Pellere tormentum potes alto nomine Christi,

Omnipotente potens domino; quo praesule nunc me

Suscipe sanandum. nec te mea crimina uincant,

Sed magis a te uicta cadant. nam dignior isto

230

Vulnere sum, fateor, placidi quam munere Christi.

Sed domini ipsius uerbum factumque memento,

Qui peccatoris uitam ueniendo redemit.

Iustitiae si iure uelis decernere mecum,

Non sum uno tantum sed lumine dignus utroque

235

Multari, ut talis facie sim, qualis et intus

Corde tenebroso, de quo male uisibus utor

Corporeis, caecus iustis, oculatus iniquis,

Et peccatorem luscum fateor decet esse,

Si deceat talem esse tuum. quocumque ligatus

240

Crimine fit dignus uenia, iam si tuus esse

Coeperit, ut dudum coepi pars esse tuorum,

Quos ego non patriae telluris amore secutus

Sed desiderio, quo me tibi, sancte, dicaram,

Per maris et terrae contempta pericula ueni;

245

Exemploque boni cognatae uincula terrae,

Vt tibi seruirem, rupi, consortibus illis,

Cum quibus et me iacto tuum; quod in hac ope monstra,

Ne perdam tanto confisum uulnere lumen.

Da, precor, indigno famulo tam nobile munus

250

In laudem domini, praesta hoc insigne diei,

Sancte, tuo, ut, confessa tibi quem gloria Christi

Luminis aeterni natalem in saecula fecit,

Hunc habeam natalem oculi pariterque celebrem

Felicem et lumen mihi de Felice receptum.

255

Talia dum plorat simplex, manus ecce beati

Prospera mox Felicis adest dubiamque timentis

Aspirans tacite firmat mentemque manumque,

Ne timeat tuto ausurus producere ferrum.

Vix hoc conatus fuit, et quasi lubricus uncus

260

Ex oculo cadit absque oculo; tantum unda secuta

Euomuit lacrimis quem suppurauerat aestum.

Mox oculus tanti purgatus nocte pericli

Tam puro enituit speculo, quam nunc quoque sanus

Cernitur aeterni collucens munere Christi.

265

Et puto plus hodie solito niteat, quia lumen

Addit et ipse dies qui reddidit. ergo fideles

Cernite nunc animis tanti discriminis instar

Et pariter tanti perpendite muneris actum.

Vir iam maturo grauis aeuo et corpore celsus

270

Staminis uncino quasi piscis inhaeserat hamo;

Et uice suspensus lychni pendebat aperto

Sed non sponte oculo, quem diducebat inuncans

Suffixo clauus cilio neque uulnus agebat

Diuina prohibente manu, quae fecerat illic

275

Innocuamque aciem ferri simul et leue pondus;

Qua pituita grauis, pilus intolerabilis et qua

Nec minimae perferre atomum duramus harenae,

Hac graue et incuruo quis credat acumine ferrum

Insuper et lychno concretis sordibus uncto

280

Fixum, impune diu tenuem pressisse metallo

Pupillam et nullo temeratum uulnere uisum?

Quae tam subtilis digitis manus aut opis arte,

Quae se tam tenui potuit discrimine iunctis

Inserere et medio palpebrae oculique subactum

285

Inter utramque uiam fragili per utrumque meatu

Illaeso penetrans oculo suspendere ferrum,

Quod solidi crasso totum complebat operti

Orbem oculi, figens acie nec uulnere laedens?

Quae manus hoc potuit nisi quae manus omnia fecit?

290

Spiritus ille dei penetrator ubique per omnes

Naturas rerum, tenui subtilior omni,

Perdita caecatis qui lumina reddidit et qui

Ex utero et caecum noua lumina fecit habere,

Vultum imperfecti natura corporis implens

295

Arte creatoris, qua totum perficit orbem,

Filius ille dei, manus et sapientia patris,

Omniparens rerum fons et constantia, Christus.

Ipse illum quondam non plenae matris in aluo

Finxerat, ut posthac homo factus et ipse creator

300

Hoc quoque diuinis opus admirabile signis

Adderet, ut uacuos expleret uisibus orbes.

Denique humi sputans limum facit, unde negatos

Nascenti obtutus credenti reddit alumno,

Materiaque eadem defecta in parte perornat

305

Semiperactum hominem, qua toto corpore finxit,

Vt se ipsum nostra uenisse in carne probaret

Qui cum patre deo communis imaginis ore

Compositum limo et flatu formauerat Adam.

Ipse opifex, lux nostra, deus, Felicis amici

310

Natalem tanta uoluit decorare medella,

Vt confessoris meritum sublime potenti

Munere monstraret, non ut cumularet honorem

Martyris hoc opere, ingentes cui contulit olim

Nobilibus titulis benedicto nomine palmas,

315

Quas indefessis in eo uirtutibus omni

Tempore continuat domini clementia Christi.

Sed nobis uoluit specialem tempore in isto

Laetitiam donare deus propriique patroni

Tale aliquod propriis operans signum dare seruis,

320

Quo nos siderei proprios Felicis alumnos

Proderet et merito illius curaque doceret

Viuere, quo nostram seruans custode salutem

Saepius infestum nocturnis casibus hostem

A nostris pariter membris et mentibus arcet.

325

Denique iam nostri gaudemus honore pericli,

Cernentesque pari splendentem lumina uisu,

Quem paene amisso deformem uidimus uno,

Laetamur tactis hoc sospite fratre medullis,

Quem tanto nobis donauit munere Christus.

330

Iure oculis hunc aequo meis, in lumine cuius

Felicis manus in Christo, mea gloria, fulget.

O felix casus, bona uulnera, dulce periclum,

Per quod cognoui me curam martyris esse.

Tanti namque fuit lumen mihi paene perisse,

335

Vt modo Felicis de munere lumen haberem.

Carmen 24

Martinianum spiritu fratrem mihi

Vnaque germanum fide,

Quem tu disertis prosecutus litteris,

Ad nos uenire miseras,

Nunc uix salutis compotem factum suae,

Scriptis inanem perditis

Sed caritatis indicem plenum tuae

Vt os tuum suscepimus,

Et ueriorem litteris epistulam

De corde signatam tuo,

Cum te referret spiritali littera,

Et mente et aure legimus.

Nunc ambo nexi ad inuicem dextras damus

In osculo pacis sacrae

Et immolamus hostiam laudis deo

Gratesque Christo reddimus,

Quo liberante nostra sospes e mari

Intraret hospes limina;

Nam dira passus et tamen miracula

Expertus in periculis.

Patria profectus cognita causa tibi

Iter pedestre legerat,

Sed longa secum spatia terrarum putans

Vertit uiae sententiam

Et otiosam fluctuandi nauseam

Pedum labori praetulit.

Narbone soluit per trucem ponti uiam

Fragili carinae credulus.

Hinc ille gressu uir piger uersa uice

Fit nauigandi paenitens.

Namque ut profectus continenti litorum

In alta processit freta,

Iam nocte densa, sed sereno lucida

Ridente tranquillo maris,

Cum sola cursus ordinarent sidera

Absente tunc luna polo,

Nauem repente temporis longo putrem

Vsus uehendi deserit,

Laterumque laxis soluitur compagibus

Vndasque rimis accipit.

Cunctis soporem suaserat tranquillitas,

Tantum gubernator uigil

Labente blandis classe securus uadis

Iter secabat spumeum

Et fortiores prouehendis cursibus

Auras uocabat sibilo.

Interea nauis altius decrescere

Crescente pletura sui,

Tabulisque sese latius laxantibus

Incurrit unda largior;

Quibusque nulli de salo fluctus erant

In naue fluctus nascitur

Et dormientum membra iam subterluens

Vdo rigore suscitat.

Vt sensit unus, mos et alter, omnibus

Formido somnum discutit.

Timent pauore mortis et causas adhuc

Timoris ignorant sui.

Qua miseri fugiant pelagus infestus uia?

Merguntur in naui sua.

Si concitata feruerent uentis freta,

Naui teneretur salus;

Intra carinae uiscera infuso mari

Quo uita capietur loco?

Quis portus illis, quis et in naui mare est,

Quod intus oppressos necat?

Sed adusque portus et salus cunctis deus

Manum paternam porrigit

Et inter alta medii dorsa gurgitis

Pietatis expandit sinum,

Quo abrupta mortis incidentes excipit

Et in uado uitae locat.

Scapham sequacem quadriremis machinae

Ad hanc opem parauerat,

Vt quos ab illa plebe nauigantium

Seruare legisset deus,

Susciperet illa, quae ad dehiscentem mari

Classem adnatabat comminus.

Hanc ipse nauis rector et cum litore

In alta primo solueret,

Nouatianus ille, discissam fidem

In corde portans naufrago,

Homo mortis itaque et apta morti cogitans,

De more noluit suo,

Vt esset onerum portio. in nauem suam

Properat statim conscendere,

Et cum periclo stringeretur ultimo,

Molitus est expellere,

Vt fune rupto, quo cohaerebat rati,

Dimitteretur aequori.

Sed plurimorum uoce uictus obuia

Ab utroque mansit irritus,

Quia praeualebat omnium sententia

Auctore Christo fortior,

Vt mox salubri barca perfugio foret

Puppi superstes obrutae.

Inusitata naufragi facies erat,

Mors nauitis pax aequoris.

Foris silebat in freto tranquillitas,

100

In naue tempestas erat.

Non saxa classem, non procella fregerat;

Sed his uetustas fortior

Clauante ferro firma ligni robora

Aeuo terente soluerat.

105

Caelum serenis enitebat nubibus,

Astris renidebat mare.

Verum quid illis laeta uentorum simul

Pelagique praestabat quies,

Quos deserebat in profundo marmoris

110

Vectura dilapsae ratis?

Bibit unda nauem, nauis undam combibit,

Sorbentur et sorbent aquae.

Inebriati nauitae potu salis

Tristi necantur crapula.

115

Ridebat aliis mitis unda nauibus,

Vnique saeuibat rati.

Sed in periclo plurimorum cernere est

Caelestis actum examinis.

Commune cunctos una quos nauis uehit

120

Periculum mortis manet;

Et ecce uariis diuiduntur casibus,

Ad mortem et ad uitam dati.

Quod ne putetur forte permixte bonis

Simul tributum uel malis,

125

Constat perisse Christianum nemine

Et interisse perfidos.

Namque aut maligno corde Iudaeus perit

Reus aut superbi schismatis.

Quemcumque Christi recta signauit fides,

130

Hunc uita cognouit suum.

Tamen fuerunt Christianis additi

Necdum hoc sacrati nomine,

Quos de profundo iuncta seruauit fuga,

Quia Christianis haeserant.

135

Nam cum infideli plebe nauigantium

Nullus fidelis mersus est,

Vt clara magni ueritas mysterii.

Ostendit in paucis deus,

Quod fine mundi diuidendis gentibus

140

Discrimen in cunctis erit,

Cum praenotatos ora uexillo crucis

Transibit ultor angelus.

Sic naue in illa nemo morti traditus,

Qui ueritate praeditus.

145

Vixere iuncti Christianis impii

Vincente noctem lumine.

Nam Christianos adgregare mortuis

Mors cassa uirtutis fuit,

Quia fronte signum Christianis emicat,

150

Quo mors subacta conruit.

Nauarchus ipse, perditae princeps ratis,

Pereuntibus primus fuit.

Namque ante pelago quam periret naufragus,

Iam mente naufragauerat,

155

Bis mersus ille, quem carina fluctibus

Demersit, error inferis.

Potuisset ille se periclo abrumpere,

Sed debitum morti caput

Captiua dignis mens auari uinculis

160

Astrinxit in finem ligans.

Nam ne superstes nauis et mercis foret,

Necem saluti praetulit.

Martinianum iam supremo stamine

Mergentibus mixtum uiris

165

Tumultuantis excitat turbae sonus

Somnoque mortis excitat.

Qui tunc remoto fessus in prorae sinu et

Securus innocentia,

Ionas ut olim uentre nauis abditus,

170

Somnos anhelabat graues.

Sed excitatus luctuosis undique

Pereuntium clamoribus

Pedibusque turbae membra quassus omnia,

Duro cubili prosilit.

175

Plerisque mersis intus in nauis utero

Laterum per oras, qua solent,

Vt uela tollant siue contis subrigant

Nautae expediti currere,

Tabulis adhuc supernatabat extimis

180

Operta nauis gurgite;

Viam salutis hac uia rimantibus

Martinianus iungitur

Et agente Christo de globo mortis fugax

Comes fit euadentibus

185

Seseque saltu mittit in cumbam procul,

Quae plurimis portus fuit.

Et paene morti derelictus haeserat

Cum classe mergendus mari,

Nisi Christus illum ceu manu prensum sua

190

Rapuisset e mortis lacu.

Sicut recussis fugit olim uestibus

Ioseph furentem feminam.

Sic hic relictis omnibus nudus fuga

Euasit infidam ratem.

195

Et sicut olim iussa Ionan obuio

Excepit ore belua

Et hiulca late lubricum per guttura

Transmisit in uentrem suum,

Incolume corpus dente suspenso uorans

200

Et quem uorabat non edens:

Sic hunc ab alta naue in undas cernuum

Suscepit occurrens scapha

Tutoque uexit fida per noctem sinu,

Donec referret portui.

205

Sed mentione magni uatis edita,

In quo pii mysterii

Imago mortem triduani funeris

Reduci salute praetulit,

Paucis reflexo carminis uestigio

210

Recurrere ad Ionan libet.

Commenta domini mira; mersus aequore

Intactus undis fluctuat.

Viuit uoratus, quique glutiuit manet

Viuente ieiunus cibo,

215

Et praeda cum sit, esca non est beluae

Domoque uentris utitur.

O digna sancto claustra fugitiuo dei!

Capitur mari, quo fugerat,

Altumque uastae missus in uentrem ferae

220

Viuo tenetur carcere.

De naue iactus perit et undis nauigat,

Exul soli, hospes sali;

Spatiatur antro beluini corporis

Captiuus et liber reus.

225

Nam liber undis, intra mare et exter maris,

Natat in natante belua,

Claususque quamquam corpore exit ad deum

Volans propheta spiritu.

Corpus tenetur corpore, at mentis fugam

230

Terrena uincla non tenent.

Inclusus aluo carcerem rumpit prece

Auresque pertingit dei;

Orationi liber et uinctus fugae

Fide sua sese arguit.

235

Nam qui putarat per mare euadi deum

Et naue celari deo,

Nunc iste et intra beluam mersam mali

Adesse credat arbitrum.

Iam me referre flexilis uerbi pedem

240

Oportet ad Ionan meum,

Quem more coeti cumba suscepit capax

Vteroque conclusum suo

Vexit trementem frigore et formidine

Saluumque terrae reddidit.

245

Mirum renarrat se per illud temporis,

Cum puppe praeceps ardua

Saliens in illam decidisset nauculam

Eoque uenisset loci,

Quo cumba multam duxerat rimis aquam

250

Olente sentinae lacu,

Statim fouente frigidos artus deo

Quiete sopitum sacra

Nudumque et udum, fugere quae somnus solet,

Dormisse lecto mollius,

255

Spatioque toto, quo relatus litori est,

Somno fuisse deditum,

Nec aqua excitatum qua madebat nec gelu,

Quod nuditate traxerat;

Licet esset anni tempus autumnus tepens,

260

Sed naufragis hiems erat,

Quos perditorum dura damna tegminum

Gelidusque quassabat tremor.

Aliud stupendum, quo fidelem gratiam

Martiniani colligas,

265

Dilecte frater, accipe et lauda deum

Sanctumque fratrem amplectere:

Vt allabentem portui sensit ratem

Stridente harena litoris,

Abeunte somno fit sui tandem memor

270

Recipitque sese, expergitur

Et adiacentes pectori tangit suo

Epistolas apostoli.

Hunc in pauore codicem sed nesciens

Rebus relictis sumpserat,

275

Vel ille codex spiritu uiuens sacro

Non sentienti adhaeserat.

Metire, quaeso, quis nisi Christus suo

Dedit hunc ministro praesulem?

Testatur iste cogitatum nec sibi

280

Illo pericli tempore,

Vt implicatam sarcinis membranulam

Meminisset illinc tollere.

Quod si subisset in metu mentem suam,

Non et uacasset quaerere.

285

Sed in suarum litterarum corpore

Paulus magister adfuit

Amansque puro corde lectorem sui

De mortis abduxit manu;

Iterum eximendos e maris fundo uiros

290

Largitus est Paulo deus.

Quae quondam in ipso nauigante apostolo

Fuit potestas gratiae,

Haec nunc per eius suffragata litteras

Martiniano et ceteris,

295

Qui Christianis tunc cohaeserunt fuga,

Discrimen a discrimine

Tutum parauit, ut fideles impiis

Discriminarat naufragos.

Ergo ut biremis adplicata litori

300

Exposuit umentes uiros,

Vitam tenentes et requirentes simul,

Opem saluti flagitant,

Ne saeuiori fluctibus terrae dati

Algu perirent et fame.

305

Sed propter inde posita Gallorum solo

Massilia Graium filia,

Alumna sanctae ciuitas ecclesiae,

Pandebat humanos sinus.

Vrbem hanc petentes naufragi casum indicant,

310

Ali togique postulant.

Martinianum suscipit fraternitas

Tectoque apricat et cibo.

Sed copiosa caritate pauperes

Stipem pusillam commodant.

315

Exigua largus pensat affectus data,

Orando ditant hospitem

Et spiritali diuitem uiatico

Cum pace dimittunt sua.

Tamen iste caligis uilibus donatus est,

320

Ne nautico erraret pede,

Qui maluisset confoueri excalcius

Quam calciari frigidus.

Sed ire terra quamlibet passus mare

Nudi pudore respuit,

325

Reputans et illud, ne putaretur lucri

Amore nudum fingere,

Si ueste Teucer pannea peruaderet

Castella uicos oppida,

Quali uagari per mare et terras solent

330

Auara mendicabula,

Qui deierando monachos se uel naufragos

Nomen casumque uenditant.

Verum iste noster Christianus quamlibet

Et naufragus uere foret,

335

Similis putari praecauens fallentibus

Aliosque se falli negans,

Non uult uiator esse, ne nomen nouum

Acquirat impostor sibi,

Mauultque uitae ferre iactum nauigans

340

Quam frontis aestum inambulans.

Panno ergo sordens, calciamento nitens,

Fluitare rursus eligit

Repetitque portum et terreae tuto uiae

Praeuertit intutum maris,

345

Vt naue tectus usque uoti litora

Velut expeditus nauita

De nuditatis nauticae consortio

Nudi pudorem euaderet.

Fauens fideli rex deus constantiae

350

Prosequitur audacem fidem

Vicesque mutans dura succedentibus

Aduersa pensat prosperis

Solidoque nauem paginatam robore

Ad peruehendum praeparat;

355

Pacem procellis imperat, nubes fugat

Cursumque in aura dirigit,

Tali quiete temperans caelum et mare,

Ne pace cursus haereat,

Periculosa nec ratem flatu graui

360

Perurgeat uelocitas.

Sic iste Christo blandiente molliter

Emensus asperum mare

Longinquiorem portum ab urbe adlabitur,

Cui Centum Cellas nomen est,

365

Abinde nauis promouenda longius

Intraret ut portum phari.

Vix iste credens se potitum litore

Telluris optatae sibi,

Naui relicta laetus insultat solum

370

Romamque festinat pedes;

Illic amica tecta fratrum ciuium

Optatus hospes inuenit

Respirat animo, conquiescit corpore,

Dat accipitque gaudia,

375

Patriam fruentes inuicem reddunt sibi,

Deo fatentur gratias.

Martinianus maesta gaudens indicat,

Tolerata narrans fratribus.

Lacrimas in ipsis gratulationibus

380

Miscent profuso pectore.

Theridius aberat inde tunc mecum meus

Vir, munus a Christo mihi,

Vir pacis et uir legis et uir gratiae,

Requies uoluptas mens mea;

385

Huius cohospes mente Paulinus pia

In urbe seruabat domum.

Martinianum hic ueste nudat naufraga

Et ueste coperit sua

Donumque tunicae, qua sodalem ornauerat,

390

Geminat cucullae munere.

Largitor ipse tunc uicissim ut naufragus

In ueste mansit unica.

Post haec et ad nos pergere inceptat uiam,

Qua sternit aggerem silex,

395

Cui munitor Appius nomen dedit.

Terit terentem tramitem;

Qui ueste trita nauigator uenerat

Pedes uiator et terit.

Sed ne uel ista penitus immunis uia

400

Solitis uacaret casibus,

Impune pigram non tulit sententiam,

Qua tendere ingressum piget.

Ab urbe Capua, quae loco sedis meae

Bis dena distat milia,

405

Nanctus uacantem sarcina mulum, ut solent

Iumenta reuocari domum,

Paruo per iter breue aere conductum sedet;

Medioque mos spatio uiae

Muli pauore sessor excussus procul

410

Vectore subducto cadit.

In ora lapsus ora non laedit sua,

In saxa fusus et rubos,

Nec sente uultum nec lapide artus contudit,

Felicis exceptus manu;

415

Qui iam propinquantem aedibus fratrem suis

Non passus occursu mali

Suis periclum in finibus capessere

Hostem remouit inuidum,

Et hunc fidelis compotem uoti suis

420

Confessor induxit locis

Nostrisque iuxta sedibus gratum intulit

Felix patronus hospitem.

Patriam hic rogatus indicat, casus refert,

De te beata nuntiat.

425

Referensque paucos de tuis scriptis logos,

Quasi labra melle asperserit,

Sic de fauorum mihi tuorum guttulis

Dulcissimum gustum offerens,

Magis coegit quas auenti non dabat

430

Desiderari litteras;

Sed cum ipse causa litterarum uenerit,

Et litteras uidi tuas,

Non atramento calami sed mentis stilo

In fratre praescriptas bono.

435

Ignotus ante mox ut esse cognitus

Coepit, fit et carissimus.

Ab intus eius emicabat gratia

Sermone mentis nuntio.

Bonus, inquit, omnis de bono profert bona,

440

Et arborem fructu uides;

Sic iste uerbo suauis et castus fide

Et fronte honesta lucidus,

Dulci benignae caritatis flumine

In nostra fluxit uiscera.

445

Super haec amicum merito se iactans tuum,

Quo plus amaretur, dabat.

Nec enim ulla nocti et lumini concordia est,

Lupus nec agno congruit.

Hinc et propheta, sicut, inquit, alites

450

Pares in unum conuolant,

Sic semper apta qualitate moribus

Iustitia concurrit bonis.

Martinianum sic tibi longe parem

Germana mens contexuit,

455

Speculumque mentis et fidei instar tuae

Est talium dilectio.

Benedictus auctor fonsque sanctorum deus

Non stulta iam tantum neque

Infirma mundi defluentis eligit,

460

Vt alta mundi destruat;

Sed, ut ipse dixit, cuncta iam sursum trahens

Et alta mundi uindicat.

Quoniam ipse fecit et pusillum et maximum,

Vtrosque iungit gratia,

465

Et quos creator opere in uno condidit,

Hos recreat uno munere.

Communis omnes clausit infidelitas,

Mediatur ut cunctis fides,

Vt fiat omnis subditus mundus deo

470

Omnisque lingua et dignitas

Super omne Iesum nomen unum in gloria

Regnare fateatur patris.

Huic iam et potentes saeculi curuant genu

Deduntque ceruices deo,

475

Regemque Christum confitentur principes

Et sceptra submittunt cruci.

Coeunt in unum purpurae et panni gregem

Pastore concordes deo.

Commune regnum, sanguis unus omnibus,

480

Summis et imis, Christus est,

Qui te decorum gloriosis saeculi,

Honore litteris domo,

Ditauit humili corde, ut aeternam tibi

Conferret altitudinem

485

Et ut coheres diuitum caeli fores,

Istic amator pauperum.

Beatus es nunc mente pauper sed spei

Diues, qua gaudent pauperes,

Qui defrudati lubricis mundi bonis,

490

Caeli fruentur gaudiis.

Hos inter alto in Abrahae patris sinu

Secretum ab igne diuitum et

Refrigerantem roribus uitae locum

Deus uiuorum praeparat.

495

Insigne tantae iam spei certum tibi

Magno coruscat pignore,

Plantata domino in atriis Hierusales

Tui propage germinis.

Namque ut fideli te patri componeret,

500

A te poposcit filium,

In semine Isac semen adscribens tuum

Ipsumque ut Isac expetens.

Quem tu Abramiae caritatis aemulus

Viuam dedisti uictimam

505

Deoque tradens iam peremisti tibi,

Vt saluum haberes firmius.

Nunc iste uobis exter et uester manet,

Terrestris exsors saeculi.

De matris aluo promptus, antequam patrem

510

Matremque cognosset suam

Bonumue saperet aut malum discerneret,

Beatus elegit bonum.

Et nunc in aula paruulus ludit dei

Et ore lactanti canit:

515

De uentre matris et die prima mihi

Tu, Christe, protector meus.

Audistis et uos, quod beatis dicitur:

Potens erit semen tuum.

Habes et illud: uentris a fructu tui

520

In sedibus ponam meis.

Qui sermo Dauid quamlibet Christum sonet,

In Christo et illis concinit,

Qui Christiani corporis collegio

In sede ponentur dei.

525

Vobis et Annae sternitur consortium

Infantis exemplo sacri.

Samuel et iste creuit in templo dei,

Nunc agnus et pastor dehinc.

Contexat illi sedulae matris manus

530

Ephod statulae congruum,

Quem spiritalis in dei uerbo sacris

Doctrina texat liciis.

Sitque in superna ueste reginae aureis

Intextus ipse fimbriis,

535

Sanctumque Christo Nazarenus uerticem

Pastis adornet crinibus,

Animaeque pulchrum crine uirtutis caput

Armetur operosa fide.

Nec huius umquam desecans nouacula

540

Ascendat in damnum comae.

Et ut ille Samso ui capillorum potens,

Virtute crinitus sacra,

Sternat leonem strangulatum fortibus

Orationum brachiis

545

Dulcemque fructum nobilis uictoriae

Decerpat ore mortui.

Sed ab hoc triumpho caueat exemplo sibi

Aliena adire foedera.

Allophyla mulier est mihi lex carnea

550

Blandis dolosa retibus.

Si lege mentis ista sit lex fortior,

In iura peccati trahet;

Malesuada uerbis fraudis arte dulcibus

Animum uirilem effeminat;

555

Excaecat oculos mentis et radit caput,

Spolians et exarmans fidem.

Hac parte Samso nolo sit noster puer,

Ne misceatur copulae,

Quam consequatur protinus captiuitas

560

Infirmitas et caecitas,

Licet ille fortis postea receperit

Robur recretis crinibus

Manuque ductus de mola ad ludibrium

Hostilis exultantiae

565

In caecitate corporis mente intuens

Vocarit ultorem deum.

Et restituto mox capillis robore

Prostrauit hostilem domum;

Cuius columnas fortior saxis manus

570

Vt clausit amplexu graui,

Conlapsa fulcris tecta subductis humo

Cecidere in ipsum; sed tamen

Et morte in ipsa praepotens heros dei

Hostes ruinae miscuit

575

Et gloriosa morte pensauit sibi

Vitae subactae dedecus.

Qui seruus hoste gloriante uixerat,

Hoste obruto uictor cadit

Et plura moriens interemit milia,

580

Quam uiuus interfecerat.

Imitetur istam filius noster uolo

Sic morte mortem, ut permanens

In carne carnem uincat et uiuat deo,

Peccata carnis opprimens.

585

Sed nolo carnis gaudiis ut noxiae

Dolis subactus feminae

Addicat animum, postea fiat hostium,

Virtute nudus gratiae.

Samuel in ista parte sit, qua iugiter

590

Sanctus neque accisus comam

Per tota uitae tempora irrupto sacrum

Pertexat aeuum stamine

Et inchoatam seruitute infantiam

Vsque ad senectam pensitet.

595

Occidat Amalech et pie saeuus deo

Peccata carnis immolet,

Quibus peremptis interierit zabulus,

Inuisus aeternum deo.

Saul in hoc deficiat et regnet Dauid:

600

Pusillus altum destruat,

Vt non sit altus spiritu superbiae

Nec liuidus zeli malo,

Sed corde in humili celsa uirtutum gerens

Ascendat in regni thronum,

605

Et illa Samso gesta, quae priora sunt,

Sequatur, ut restes nouas

Ceu fila rumpat, nec fidem prodat suam,

Ne perdat ignauus comam.

Crinitus operum uiribus caelestium,

610

Praetenta rumpet uincula,

Palos refiget, mille prosternet uiros

Vna subactos dextera,

Quia nostra uirtus et caput Christus deus,

Qui dextera et uirtus dei est;

615

Eius potentes mille serpentem dolis

Nos adpetentem uincimus.

Sit fortis anima mortificans asinum suum,

Pigri iumentum corporis.

Decoctus umor sobriis laboribus

620

Pallore uultum liuidet,

Et tribulata carne uictrix castitas

Consumat ignes criminum.

Exterior etenim noster ut corrumpitur

Terente continentia,

625

Tunc innouatur qui intus est uicti potens

Infirmitate corporis.

Tunc mille a latere, dena a dextris milia

Arente maxilla cadent,

Si mala nostra salua fiat otio,

630

Quae est usu edendi mobilis,

Quia suculenti corporis licentia

Retunditur ieiuniis.

Et tunc triumphus fonsque nobis nascitur

In arefactis ossibus.

635

Maxilla telum proelianti quae dedit

Dat aestuanti poculum

Ieiuna suci carnis ossa mortuae

Sancto rigante spiritu.

Sed quae ante sanctis in figuram gesta sunt,

640

Nobis in actum scripta sunt,

Vt quod parentes gestitarunt corpore

Nos actitemus spiritu.

Fluxere uetera, cuncta facta sunt noua,

Vacuauit umbram ueritas.

645

Adest salutis iam dies, hiems abit

Et terra uernat floribus.

Audita iam uos turturis tempus canit

Incisionis adfore.

Epulemur ergo uetere fermento sine

650

In ueritatis azymis,

Quia Pascha nostrum Christus immolatus est

Intraque nos regnum dei est.

Quare uetustis absoluti legibus

Iam non in umbra degimus,

655

Quos nube legis et statutorum iugo

Quasi comarum sarcina

Christus leuauit ipse, filius dei,

Factus redemptis in caput.

Quo capite liberi super taetrum caput

660

Dracone uicto incedimus.

Illos decebat impedimentum comae

Vmbraculumque uerticis,

Quibus tegebat corda uelamen sacra

Obnubilans mysteria.

665

At nos remoto litterae uelamine

In luce corporis sui

Enubilatam ueritatem cernimus,

Faciem reuelati fide.

Puer ergo noster legis atque gratiae

670

Alumnus ex utroque sit

In spiritalem comparatus gloriam,

Vt uetera promat et noua.

Fortis pudicis actibus crines agat

Ferrumque damni nesciat,

675

Vt a machaera noxiorum dogmatum

Conseruet intactam fidem.

Sed rursus idem et euangelico desuper

Mentem retectus lumine,

Ponat capillos oneris et uelaminis

680

Seruus fidei et liber fide.

Hunc lacte primo per prophetarum

Lex paedagoga nutriat,

Hunc angelorum pane dulcis gratia

Et melle de petra cibet.

685

Inebrietur sobriante poculo

De fonte sancti spiritus.

Et ipse tu mos copulatus filiis

Vt palma florescas deo.

Et ecce coniux in iugo Christi tua

690

Vt uitis exundat bona,

Domi deoque costa fortis haec tibi

Lateribus in domus tuae,

Curas mariti sustinens, curans fidem,

Sancti corona coniugis,

695

In castitate liberos enutriens

Vitam nouellantes deo.

Hunc namque uestra uite fusum palmitem

Sic credo firmandum deo,

Radicis ipse ramus ut radix suae

700

Secum suam stirpem trahat.

Vt ille quondam prouidentia dei

Distractus in seruum puer

Ad arua frugum missus est, ut et patrem

Praeiret et fratres suos,

705

Qui mox per orbem consecutura fame

Patris altor et fratrum foret,

Sic iste forsitan in sacram panis domum

Vos antecessit filius,

Vt et parentes pascat et fratres suos

710

In istius mundi fame,

Vbi terra tribulos parere nobis largior

Eget bonorum frugibus.

Et hic spadoni uenditus dici potest,

Quia castitatis seruus est,

715

Et qui in Seueri ius manumque est traditus

Spadonis ob regnum dei,

Quo nutriente roboratus in fidem

Et castitatem masculam,

Irretientis saeculi pompam illice

720

Vt impudentem feminam

Casto superbus respuet fastidio

Nudaque uitabit fuga

Et anteuertet gaudiis letalibus

Poenas salutares pati.

725

Vt ille quondam, sic modo iste carcerem

Pro castitate perferat,

Vt a iuuenta singulariter sedens

Tacitaque seclusus domo

Amet quietae tecta solitudinis,

730

Spinis et aures sepiat.

Domibus ciborum praeferat luctus domum,

Vt gaudium fletu serat

Seseque duris sponte nectat legibus,

Culpae ut resoluat uinculis

735

Patientiaeque compedem imponat sibi,

Nec sede nec sensu uagus.

Et tunc ab humili celsa promerebitur,

Quia qui superbos deprimit

Humiles inaltat dansque paruis gratiam

740

Resistit adrogantibus.

Sic ille Ioseph ante paruus factus est,

Vt magnus esset, et nisi

Seruus fuisset, non fuisset in sui

Tellure seruitii potens.

745

Vbi sustinuerat seruitutem et carcerem,

Ibi regnum opesque nactus est,

Et sustinendo iniquitatis uincula

Iustitia cepit praemia.

Sit et hic probatus corporis custos sui,

750

Vt claustra teneat carceris.

Si uitia carnis strinxerit Christi metu,

Quasi uinculatis praeerit,

Aliisque mundi carcere inclusis adhuc

Et adligatis saeculo,

755

Vt liber ipse iamque commissus sibi

Magister et custos erit.

Namque ille iure qui suam seruauerit

Aliorum habet custodiam,

Non ut tenebris permanere carceris

760

Seu liberos uinctos uelit,

Sed ut receptos doceat exemplo suo

Mundi catenis exui.

Et facile propriis absolutus uinculis

Solui docebit crimine,

765

Bonusque mentis uir gubernator suae

Et eclesiae nauem reget.

Nam quomodo ille praesidebit proximis

Praeesse qui nescit sibi?

Sed sermo lapsus decucurrit longius,

770

Reuertar ad Ioseph meum.

Castus beatae flore uernet gratiae

Vt paradisi lilium

Et corde puro caelitis prudentiae

Potum pudicus hauriat;

775

Responsa dubiis exerat mortalibus

Arcanus interpres dei

Et emicante gloria famae bonae

Notescat in regis domo,

Placitusque regi spiritu prudentiae,

780

Sumatur in regni ducem.

Possessionis regiae princeps eat

Praefectus in magna domo,

Stolam sed iste byssinam et torquem aureum

Gerat, apta Christo insignia;

785

Textam supernae gratiae uestem induat,

Stolatus innocentia.

Contexta bysso uestis irruptam fidem

Signat ualenti stamine;

Nam fila byssi fortiora et sparteis

790

Feruntur esse funibus.

Pro torque collo caritatis aureae

Praedulce circumdet iugum,

Quod suaue Christo nec molestum pondero

Adstringit colla, non premit.

795

Haec inter idem dona sumat, regii

Insigne iuris, anulum,

Comptusque trino trinitatis munere

Curru uehatur regio.

Regalis etenim currus est Christi caro

800

Colpusque sanctum ecclesia,

Quo uehitur ipse milibus laetantium

Agitator Israel deus.

Imitare Christum; fac bonum, uita malum,

Caeli uitam in terris age.

805

Et ipse te rex ponet in currum suum

Regnique consortem dabit.

Et summa regni iura committet sui

Pandetque thesauros suos.

Sed ante digna largietur pignora,

810

Vt regiis insignibus

Ornatus altum regis ascendas thronum

Reseresque regales penus,

Sapientiae monile, gloriae stolam

Fideique gestans anulum.

815

Sed ut ille totam uir per Aegyptum potens

Fuit exter Aegypti solo,

Et iste mundi uiribus potentior

Sit fortis Aegyptum super,

Aegyptiorum sed peregrinus domo

820

Sic mixtus, ut non mixtus sit,

Distetque sanctum, sede communi licet,

De gente non sancta genus;

Nam nunc in isto tamquam in Aegypto situs

Sic demoretur saeculo,

825

Alienus ut sit saeculi negotiis

Caelestis urbis incola.

In carne uiuens uita carnis exulet

In lege mentis ambulans

Totamque regni crediti terram sibi

830

Peragret in libris sacris.

Et sicut ille uir dei Ioseph pius

Memphiticos fines obit

Et ampliatis horreis laetas opes

Fecunditatis congerens,

835

Exuberantum diues annorum bonis

Ieiuna pauit tempora:

Sic iste noster in sacratis litteris

Perambulet regnum dei.

Scriptura namque sancto flata spiritu

840

Regni perennis mater est,

Et iste cura spiritali prouidens

Struat ampla mentis horrea,

Vt dilatato larga uitae perpetis

Alimenta condat pectore;

845

Et cum uitali diuitem substantia

Perfecerit terram suam,

Tunc tu, ut fruaris filii potentia,

Tamquam Israel ibis senex

Et introibis laetus accito simul

850

Cognationis agmine.

Pascetque natus in domo regis tuam

Partis senectam panibus,

Vt pullus aquilae dicitur repascere

Cura parentes mutua,

855

Quos uis senectae rursus implumes facit

Nidoque pascendos refert,

Donec replumi uestiantur corpore

Pennisque florescant nouis.

Versi uicissim more naturae nouo

860

Sunt filiis pulli senes.

At cum ueterno defaecata fecerit

Nouos iuuenta praepetes,

Desueta pennarum remigia denuo

Natis magistris inchoant

865

Mixtique pullis conuolant altoribus

Leni per auras impetu;

Liquidum sereno tractibus lentis iter

Secare sublimi iuuat,

Placideque sudum uentilantes aerem,

870

Ala pares immobili

Dum se sequuntur et uicissim praeeunt,

Serto coronant circulo.

Vltroque regni caelitis mysteria

Mutae loquuntur alites:

875

Sacrum potentis explicant instar crucis

Suspensa pennis corpora;

Volatus autem circumactus ambitu

Spondet laboris praemium.

Sic iste pullus gratiarum filius,

880

Vestrae salutis praeuius,

Auium per alta commeantum nubila

Sit spiritalis aemulus,

Cornibus et alis arduae fultus crucis

Volet in coronam gloriae,

885

Qui fonte proprio est deriuatus, ut suam

Fons totus in uenam fluat;

Vestrumque proni riuulum sequamini,

Vt flumen e cunctis eat,

Benedicta prolis sanctae radix, ut bonae

890

Rami feraces arboris.

Deo dedistis nutriendum filium,

Et ille sic uobis alit,

Vti uicissim nutriat canos puer,

Senibus magister paruulus,

895

Pietatis admirabili mysterio

Factus parens parentibus.

Deinde cuncti, tota sanctorum cohors,

Ad corpus illud uerticis,

Quo sicut aquilae congregabuntur pii,

900

Et uos uolantes ibitis,

Quod non ualebunt, quos humo tolli uetant

Patrimoniorum pondera.

Cum prima signum suscitandis mortuis

Caelo tuba intonauerit,

905

Hi nunc obesi spiritu superbiae

Et opibus inflati cauis,

Humi manebunt compediti nec suis

Sese explicabunt uinculis,

Quibus infideles nunc ligantur, ut uolunt,

910

Tunc adtinendi, ne uolent,

Quia sarcinatos et graues rebus suis

Mundi caduci diuites

Portare tenera non ualebunt nubila

Ad regis occursum dei;

915

Sed haesitantes in luto faecis suae

Opumque pressos molibus

Meridiano incendio mundi repens

Ruina mortis opprimet.

Ne quaeso dominus talium uirgam deus

920

Admittat in sortem suam,

Neque nos in horum diuitum fructus sinat

Manus iniquas tendere.

Vos ergo, magna cura pectoris mei,

Paramini Christo leues

925

Iamque expediti sarcinis angentibus

Laxate uinculis pedes;

Vt copiosa luce uestiamini,

Estote nudi saeculo,

Veniens ut huius saeculi princeps nihil

930

Inueniat in uobis suum.

Et uos prementum mole rerum liberos

Et labe puros criminum

Facile adleuantes perferant tenui sinu

Nubes piorum baiulae,

935

Sponsique regis obuiam uectos deus

Fulgore perfundat suo,

Vt sempiternae clara uitae gloria

Mortale uestrum sorbeat,

Et ad supernam restituti imaginem,

940

Erile conformes decus,

Aeuum perenne perpetes ut angeli

Cum rege uiuatis deo.

Carmen 25

Concordes animae casto sociantur amore,

Virgo puer Christi, uirgo puella dei.

Christe deus, pariles duc ad tua frena columbas

Et moderare leui subdita colla iugo.

Namque tuum leue, Christe, iugum est, quod prompta uoluntas

Suscipit et facili fert amor obsequio.

Inuitis grauis est castae pia sarcina legis,

Dulce piis onus est uincere carnis opus.

Absit ab his thalamis uani lasciuia uulgi,

Iuno Cupido Venus, nomina luxuriae.

Sancta sacerdotis uenerando pignora pacto

Iunguntur; coeant pax pudor et pietas.

Nam pietatis amor simul est et amoris honestas

Paxque deo concors copula coniugii.

Foederis huius opus proprio deus ore sacrauit

Diuinaque manu par hominum statuit.

Quoque indiuiduum magis assignaret amorem,

Ex una fecit carne manere duos.

Nam sopitus Adam costa priuatus adempta est

Moxque suo factam sumpsit ab osse parem,

Nec lateris damnum suppleta carne uicissim

Sensit et agnouit quod geminatus erat;

Seque alium ex sese sociali in corpore cernens

Ipse propheta sui mox fuit ore nouo.

Haec, inquit, caro carne mea est, os ab ossibus istud

Nosco meis, haec est costa mei lateris.

Nunc igitur, prisca quoniam sub imagine sanctum

Foedus Aaroneis pignoribus geritur,

Sobria tranquillis agitentur gaudia uotis,

Christus ubique pii uoce sonet populi.

Nulla per ornatas insultet turba plateas;

Nemo solum foliis, limina fronde tegat,

Nec sit Christicolam fanatica pompa per urbem:

Nolo profana pios polluat ambitio.

Nulla peregrinis fragret nidoribus aura;

Cuncta pudicitiae munditias oleant.

Vnguentum sanctis unum est, quod nomine Christi

Diffusum casto spirat odore deum.

Nulla superuacuis ornentur fercula donis;

Moribus ornatur, non opibus probitas.

Sancta sacerdotis nurus et matrona sacrati

Iam pueri dotem luminis accipiat.

Horreat illusas auro uel murice uestes;

Aurea uestis huic gratia pura dei est.

Respuat et uariis distincta monilia gemmis,

Nobilis ut domino gemma sit ipsa deo.

Ceruicem Christi domini iuga ferre dicatam

Non premat inuisae pondus auaritiae.

Interiore magis mundo placitura colatur

Compta salutiferis dotibus ingenium.

Non cupiat lapidum pretium neque uellera Serum

In cassum reditus dilapidare suos;

Ornetur castis animam uirtutibus, ut sit

Non damnosa suo, sed pretiosa uiro.

Namque ubi corporeae curatur gloria pompae,

Vilescit uitio depretiatus homo,

Et male mens praui caecata libidine uoti

Sordescit nitidis corporis exuuiis,

Nec sentit quam turpe decus gerat improbus, ut sit

Veste sua leuior qui sibi ueste placet.

Absit ut idolici uideatur filia templi,

Gentis apostolicae filia facta domo,

Non fucis male ficta cutem neque lumina nigro

Puluere nec flauo tincta colore comam.

Purum naturae decus aspernata superbo

Crimine diuinum in se sibi damnat opus.

Frustra haec se mulier iactauerit esse pudicam,

Quae se tam uariis ornat adulteriis.

Vos autem, iuuenes Christi, fugite omnia, quorum

In damno pretium est, usus in interitu.

Credite diuinis uerbis de cultibus istis

Poenalem cupidis surgere materiam;

Esaias rigida cingendas reste minatur,

Quae modo purpureis Serica mixta gerunt,

Quae tunicas ostro rutilas auroque crepantes

Fluxis talari fine trahunt sinibus;

Funibus accinctae saccos sine fine gerentes

Grandia pistrini carcere saxa molent.

Quaeque caput pastis cumulatum crinibus augent,

Turpe gerent nudo uertice caluitium.

Talibus ornari fuge dotibus, o noua sancti

Nupta uiri; uacuis sensibus ista placent.

Tu neque odoratis uaga uestibus atque capillis

Naribus agnosci, qua gradiare, uelis,

Aut implexarum strue tormentoque comarum

Turritum sedeas aedificata caput.

Ne multis splendore tuo male sollicitatis

Pestiferae nequam sis caput illecebrae.

Sed neque uel proprio per corporis incrementum

Tu cupias mentem foeda placere uiro.

Tu quoque, sancte puer libris deuote sacratis,

Corporei curam sperne decoris amans.

Compensauit enim Christus tibi largiter ornans

Perpetuis pulchram diuitiis animam,

Vosque simul castis ornauit dotibus ambos

Spe pietate fide pace pudicitia.

Sermo dei argentum est, et sanctus spiritus aurum,

Mentibus et gemmae clara bonorum operum.

Si tenuis cultus mentes offendit honestas

100

Et pretio ambiri corda superba iuuat,

Submoueant istum sanctorum exempla pudorem

Castaque primorum simplicitas hominum.

Aspicite antiquos paradisi in sede parentes,

Quorum totus erat mundus et unus ager.

105

Attamen his ouium pelles tegumenta fuerunt;

Nunc uti neto uellere texta pudet?

Pulchra Rebecca sacrum cum sponsa ueniret ad Isac,

Simpliciter uelo tecta pudoris erat.

Non legitur uariis uenisse ornata lapillis,

110

Sed superobducto praedita palliolo,

Quo pudibunda suum texit uelamine uultum,

Oblatam sponsi uirgo pauens faciem.

An magis Herodias saltatrix uirgo placebit,

Baptistae mortem nancta pedum pretio?

115

Impia maternae sic ulta libidinis iram,

Vt caput acciperet luxuriae pretium,

Illud nempe caput, de quo clamauerat index

Vox populis agnum propter adesse dei.

Vnde nefas tantum meruit nisi ab illice cultu

120

Impia saltatrix, filia digna patre?

Quem tamen hoc uicit scelere inuitumque coegit

In facinus placiti corporis illecebris.

Conuiuas etenim dignos dape regis iniqui

Duxit in assensum mobilis arte pedum.

125

Nam nisi fulua leues texisset bractea plantas,

Calcibus ut pictis luderet improbius,

Et fluidam crispo duxisset syrmate uestem,

Fronte micans gemmis, pone refusa comam:

Non ita corruptis spectantum mentibus intrans

130

Callida ad infandum praeualuisset opus.

Ipse quoque Herodes regali ueste superbus

Sacrilegis demens flatibus intumuit

Elatusque habitu diuinum oblitus honorem

Vulnere uermifluo foetidus interiit,

135

Digna luens meritis, ut sordidus ulcere obiret

Qui se crediderat uestis honore deum.

Sed, cedo ut insani deceant regalia flatus

Pectora, quae nobis cum Pharaone manus?

Dissidet a nostris caua mundi gloria regnis,

140

Nec coit aduersis lux pia cum tenebris.

Clericus uxorem Christo comente decoram

Diligat et pulchram lumine cordis amet

Auxilioque uiri diuino munere factam

Lector caelesti discat ab historia;

145

Inque uicem mulier, sancto sit ut aequa marito,

Mente humili Christum in coniuge suscipiat,

Crescat ut in sanctum texta compagine corpus,

Vt sit ei uertes uir, cui Christus apes.

Tali coniugio cessauit seruitus Euae,

150

Aequauitque pium libera Sara uirum.

Tali lege suis nubentibus astat Iesus

Pronubus et uini nectare mutat aquam.

His Mariam sponsis domini decet adfore matrem,

Quae genuit salua uirginitate deum.

155

Namque deus placitum sacrata in uirgine templum

Ipse sibi arcano condidit impluuio,

Descendens tacito adlapsu, uelut imber ab alta

Nube super uellus rore silente cadit.

Nam nemo arcani fuit huius conscius umquam,

160

Quo deus assumpsit uirgine matre hominem.

O noua ad humanam domini commenta salutem!

Fit sine concubitu femina feta uterum.

Sponsa uiro tantum non est subiecta marito,

Et genitrix partu nec mulier coitu.

165

Foedere erat coniunx, sed corpore non erat uxor,

Intemerata uiro, mater erat puero.

Grande sacramentum, quo nubit eclesia Christo

Et simul est domini sponsa sororque sui.

Sponsa quasi coniunx, soror est, quia subdita non est.

170

Inde manet mater aeterni semine uerbi

Concipiens populos et pariter pariens.

Hinc soror et coniunx, quoniam sine corporis usu

Mente coit cui uir non homo sed deus est.

175

Hac genitrice senex aeque generatur ut infans;

Aetatem et sexum non habet haec suboles.

Haec etenim est benedicta dei generatio, quae non

Seminis humani sed generis superi est.

Inde magister ait, quia iam nec femina nec mas

180

In Christo, sed idem corpus et una fides.

Namque omnes unum corpus sumus, omnia Christo

Membra quibus Christus corporis in caput est.

Et quia iam Christum induti deponimus Adam,

Protinus in speciem tendimus angelicam.

185

Propterea hoc opus est cunctis baptismate natis,

Perfectum ut capiat sexus uterque uirum,

Et commune caput stet in omnibus omnia Christus,

Tradens in regnum rex sua membra patri.

Nubere uel nubi fragilis iam deserit aetas

190

Omnibus aeterno corpore compositis.

Ergo mei memores par inuiolabile semper

Viuite; sit uobis crux ueneranda iugum.

Illius ut matris nati, quae sponsa sororque est,

Sumite digna piis pectora nominibus,

195

Et uobis fratres sponso concurrite Christo,

Sitis ut aeterni corporis una caro.

Hic uos nectat amor, quo stringit eclesia Christum

Quoque uicissim illam Christus amore fouet.

Ipse pater uobis benedicat episcopus, ipse

200

Praecinat hymnisonis cantica sancta choris.

Duc, Memor alme, tuos domino ante altaria natos

Commendaque precans sanctificante manu.

Sed quis odor nares adlabitur aethere manans?

Vnde meos stringit lux inopina oculos?

205

Quis procul ille hominum placidis se passibus adfert,

Plurima quem Christi gratia prosequitur?

Quem benedicta cohors superis circumdat alumnis

Angelici referens agminis effigiem?

Nosco uirum, quem diuini comitantur odores

210

Et cui sidereum splendet in ore decus.

Hic uir hic est, domini numeroso munere Christi

Diues, uir superi luminis, Aemilius.

Surge, Memor, uenerare patrem, complectere fratrem,

Vno utrumque tibi nomen in Aemilio est.

215

Iunior et senior Memor est. mirabile magni

Munus opusque dei! qui minor, hic pater est

Posterius natus senior, quia sede sacerdos

Gestat apostolicam pectore canitiem.

Filius est fraterque Memor; laetatur adesse

220

Communem sibimet pignoribusque patrem.

Iustitia et pax se gemina uice complectuntur,

Cum Memor Aemilio iungitur unanimo.

Infula pontifices diuino iungit honore;

Humano pietas iungit amore pares.

225

Hinc Memor, officii non immemor, ordine recto

Tradit ad Aemilii pignora cara manus.

Ille iugans capita amborum sub pace iugali

Velat eos dextra, quos prece sanctificat.

Christe, sacerdotes exaudi, Christe, precantes

230

Et pia uota sacris annue supplicibus.

Imbue, Christe, nouos de sancto antistite nuptos

Perque manus castas corda pudica iuua,

Vt sit in ambobus concordia uirginitatis

Aut sint ambo sacris semina uirginibus.

235

Votorum prior hic gradus est, ut nescia carnis

Membra gerant; quod si corpore congruerint,

Casta sacerdotale genus uentura propago,

Et domus Aron sit tota domus Memoris

Christorumque domus sit domus haec Memoris.

240

Esto et Paulini Therasiaeque memor,

Et memor aeternum Christus erit Memoris.

Carmen 26

Ecce dies nobis anno reuoluta peracto

Illustrem reuehit Felicis nomine lucem.

Tempus erat laetis modo promere gaudia uerbis,

Anxia si laetas paterentur tempora uoces.

Sed tamen ista dies licet inter proelia nobis

Laetitiae pacisque dies erit; horrida longe

Bella fremant, nostris pax libera mentibus adsit.

Laetitiae dulcem non obliuiscitur usum

Mens assueta piis sua soluere pectora uotis

Et domino festis caste gaudere diebus.

Quare importunam quamuis sub tempore maesto

Pellite tristitiam; bona gaudia, dulcia uerba,

Omne pium laetumque die Felicis amemus,

Natali sine fine die, quia natus in ista est

Perpetuis Felix saeclis, qua corporis aeuum

Functus ad aeternam migrauit in aethera uitam.

Ergo metus abeant tristes redeantque refectis

Gaudia pectoribus; fugiant decet omnia sanctum

Maesta diem, tanti quem gloria confessoris

Insignem cunctis per tempora tota diebus

Elucere facit populisque frequentibus ornat.

Hunc ego, si Geticis agerem male subditus armis,

Inter et inmites celebrarem laetus Alanos,

Et si multiiugae premerent mea colla catenae,

Captiuis animum membris non iungeret hostis,

Pectore non uincto calcaret triste superba

Seruitium pietas. licet inter barbara uincla

Liber amor placitis caneret mea uota loquellis.

Nunc igitur quamuis uarias uaga fama per oras

Terrificis pauidas feriat rumoribus aures,

Nos tamen in domino stabilis fiducia Christo

Roboret et recto fixis pede mentibus armet,

Nec pauor ater in hanc obducat nubila lucem,

Quam deus aetherio Felicis honore serenat.

Legifer ut quondam Pharii tellure tyranni

Pascha sacrum Moyses prima sub lege dicauit

Sanctaque tunc Iudaea, domo licet impius illos

Maturare fugam ualida ui cogeret hostis,

Libertate tamen deuoti pectoris audax

Nec turbante metu iussum sollemne reliquit,

Sed trepidans fugiensque licet diuina peregit

Festa, salutifero laetis epulatus in agno

Coetibus et ficto Christi iam sanguine uictor,

Duxit ouans laetas uicto Pharaone choreas

(Inde fugae memores etiam nunc azyma sumunt

Iudaei solo retinentes nomine gentem,

Infermentatis pulsi quia panibus olim

Aegypto fecere fugam; paribus modo signis

Per patrios, sed iam per inania sabbata, ritus

Antiqui recolunt uestigia grata timoris;

Nam frustra ueterem uacua sub imagine legem

Exercent, uerum nobis quia pascha repleuit

Vnus pro cunctis patri datus hostia Christus,

Et quia corpus adest uitae, perit umbra figurae):

Sic igitur modo nos turbato in tempore laeti,

Mente pia festum dilecti martyris omnes

Collatis hilarae studiis pietatis agamus.

Forte magis pietas nobis dabit ista salutem,

Si nostras ideo libeat deponere curas,

Vt confessori laetantia corda feramus,

Cuius honore deus gaudet, quia martyr honorem

Contempsit proprium domini pro nomine Christi,

Vilior ipse sibi, ut Christo pretiosior esset.

Propterea tali placeat gaudere patrono

Natalemque diem sopiti pace beata

Martyris expositis laetantes ducere curis.

Hoc quoque deuotis aderit, si fortior extet

Nunc ad laetitiam affectus quam causa timoris

Ad consternandas obducto pectore mentes.

Credite non armis neque uiribus esse timendos

Allophylum populos, quos propter crimina nostra

Offensi mouet ira dei, ut formidine mortis

Excitet ad curam uitae torpentia corda

Ergo deum mitem saeuo timeamus in hoste,

Absit ut hoste metus, quem formidare meremur

Non metuendo deum; placida quem pace remissi

Neglegimus saltem ui compellente tremamus,

Placemus maerore humiles quem laeta ferentem

Spernimus ex ipsa mox prosperitate superbi.

Prisca retractemus sanctorum exempla parentum,

Qui merita immissis tolerantes uerbera bellis,

Non armis sibi nec muris capienda putabant

Praesidia. humanis opibus sperare salutem

Nulla salus. nec enim mortem mortalia pellent.

Ergo quibus curae tempus sit cura precandi

Caelestem dominum, quo maesta aut laeta parantur,

Qui solus praestare potest dicione superna,

Rursus ut exactis renouentur gaudia curis.

Hoc etenim regit et uariat deus arbiter usu

Res hominum, ut semper succedant nubila sudis

Atque iterum fugiant imbres redeunte sereno.

Quanta precum uirtus, quae sit medicina parenti

Flere deo, doceat luctu seruata Nineue

Et senis impensa Moysi prece uictus Amalec

Et maledictus Aman sanctae prece perditus Esther,

Qui bene poenarum uersa uice quae mala sanctis

Miscuerat solus bibit impius et cruce iusta,

Quam famulo domini praefixerat, ipse pependit.

Ergo fides innixa deo trepidantia firmet

100

Pectora et in maesto securum tempore tempus

Praesumat confisa deo, quia non metuendi

Causa timere deum, quem quisquis non timet unum

Omnia iure timet. fidant legionibus illi

Perfugioque parent reparatis moenia muris,

105

Nulla salutiferi quibus est fiducia Christi;

Nos crucis inuictae signum et confessio munit,

Armatique deo mentem non quaerimus arma

Corporis; et quamquam membris uideamur inermes,

Arma tamen gerimus, quibus et sub pace serena

110

Contra incorporeos animis decernimus hostes.

Nunc opus adiutore deo, solusque timendus,

Quo sine et arma cadunt, per quem firmantur et arma;

Ipse intra muros turris tibi, qui sine muris

Murus erit. recolamus abhinc signata sacratis

115

Gesta patrum libris, et perspice qui potiore

Praesidio fuerint, quos urbs circumdata magnis

Absque deo muris an quos sine moenibus urbis

Vallabat socio uirtus diuina fauore.

Illam dico urbem quam perdidit acer Iesus,

120

Mutatus proprium uirtutis nomine nomen,

Quam non militiae solito de more subegit,

Vt solitum est, longa dux obsidione laborans;

Verum ope diuina sacra per mysteria uibrans

Tela nec exercens tacitis exercitus armis

125

Lustrauit cessante manu septemque diebus

Septenos iterans sibi circa moenia gyros.

Obtinuit captos numeri uirtute potentis

Atque sacerdotum lituis clangore tremendo

Fulmineos superae tonitrus imitantibus irae.

130

Tunc qui diuitiis populus fidebat et urbe,

Interiit mixtis inter sua tecta sepulchris.

Sola Rahab meretrix, castam quae gessit iniqua

Gente fidem, non freta suis euadere muris,

Sed pietate dei meritum pietatis adepta est,

135

Qua famulis domini tuto fuit hospita tecto

Celatisque pie ciues illusit iniquos,

Fraude bona fallas, animo mentita fideli.

Hospitibus quia fida piis, infida profanis

Ciuibus extiterat, uitam patriamque domumque

140

Praelato contempta deo mos cuncta benigno

Repperit in domino; quae si posuisset in urbe

Praesidium, patriis cecidisset mixta ruinis

Indefensa deo; meretrix sed mystica Christum

Prouida pollutas empturum sanguine gentes,

145

Puniceo proprium signauit uellere tectum

Excepitque suam patria pereunte salutem,

Significans illos mundo labente tegendos,

Quos crucis inuictae signat cruor. hinc cape quantum

Ipse cruor ualeat, cuius saluabat imago.

150

Semper in omne bonum ualuit confidere Christo,

Credere cuncta deo uirtutum, ponere solum

Omnia summa deum; talis super omnia semper

Arma fides ualuit; tali puer ille pusillus

Robore grandis erat, qui spretis fortior armis

155

Perculit armatum silicis uirtute gigantem.

Arma fide semper, numquam cognouimus armis

Indiguisse fidem. rupit mare uirga fidelis,

Quod uacua arma fide cum principe mersit iniquo.

Femineas quoque personas uirtute uirili

160

Induit alma fides, mulier qua sancta peremit

Terribilem Sisaram transfixum tempora palo;

Terrentem magnos late populos Holofernem

Arte pudicitiae deceptum callida Iudith

Risit, in impuro quae non polluta cubili

165

Barbara truncato uictrix duce castra fugauit.

Nuda fides armata deo est; uirtute fidei

Fortior Ezechias paucis quam milibus ille

Sennacherib, cuius Babylon et opima Nineue

Regnum erat. Assyrias uires et Medica regna

170

Mouerat et magnis legionibus omnia circum

Regna terens sacram domini tendebat ad urbem

Atque unam tota bellorum mole petebat.

Dum parat hoc bellis retinentibus impia uota

Impediente deo, praemisit scripta superbis

175

Dura minis, quae sumpta dolens altaria coram

Intulit Ezechias domino, lacrimisque profusis

Dum recitat fera uerba lauans prostratus et orans

Atrata cum plebe, deum permouit, et una

Tam grauis exitii uictor prece perculit absens

180

Assyrios pugnante deo, compendia tanta

Promeritus, ne nosset eum quem uinceret hostem.

Nam post Ezechiae querulos trans sidera fletus

Et de corde humili missas super astra querellas

Voce pia impulsis summi patris auribus, altae

185

Vt patuere fores caeli, delabitur ales

Angelus halantem qua labitur aera ducens,

Armatus uerbi gladio ferit impia castra

Et sopitorum taciturna strage triumphans

Centum octoginta dedit uno milia leto,

190

Et nox una fuit tam magni conscia belli.

Mane minax rex surgit adhuc, et mox miser armis

Milite deleto uacuis fugit agmine raro,

Ezechiam fugiens alio procul orbe diremptum,

Cui modo praesenti fuerat sua uincla minatus.

195

Tunc uelut Ezechiae fuit interuentor Esaias,

Ad dominum nobis isto sit tempore Felix.

Iactemus nostras et transfundamus in istum

Curas atque metus. leuis illi sarcina nostrum

Pondus erit, quia quod paruis onus hoc leue magnis.

200

Sic deus ipse hominum gessit peccata nec hausit,

Et mortem passus non pertulit in cruce culpam.

Perdidit ille meam repararet ut in cruce uitam;

Ille reus factus, ne sim reus; inter iniquos

Condemnatus obit, nos ut discernat iniquis.

205

Morte pia dominus mihi mortuus, ut sibi uiuam

Et merear semper uiuentis uiuere uitam.

Sic potiora eius uenerando in corpore membra

Martyres, e quibus est insigni robore Felix

Inter diuini capitis sacra lumina fulgens,

210

Iure deo ualidi, quia Christo proxima passi.

Concurramus ad hunc spe conspirante patronum;

Suscipiet nostras placida pietate querellas,

Et dum natalem ipsius celebramus ouantes,

Ille preces nostras meritis pius adseret altis

215

Inque uicem flebit nobis, quia mente dicata

Nos laetamur ei. non est cura haec noua sanctis

Exorare deum pro peccatoribus aegris

Vique boni meriti meritum superare sinistrum.

Si legimus Moysen populo peccante precatum

220

Extinxisse graues aeterni uindicis iras,

Et cum Pentapolim perfunderet igneus imber,

Exiguam Segor Sodomis discernit iniquis

Lot fugiens castaque potens prece liberat urbem

Electamque domo sumit, quia sede pudica

225

Integer incestae permanserat incola terrae,

Permixtus Sodomae tectis sed moribus exter.

Quid loquar Eliae precibus clusum atque reclusum

Caelum et sanctiloquo sublimis in ore prophetae

Terrarum mansisse famem, rediisse salutem?

230

Vt quondam hos habuit uetus aetas, sic modo nostra

Felicem sortita salus petat omne quod audet

Quodque cupit tali speret confisa patrono.

Sancte deo dilecte, dei tu dextera, Felix,

Esto, precor, nobis tu munitissima turris.

235

Nam deus Abraham deus est tuus et deus Isac

Et deus Israel tuus est deus; ille Rubentis

Diuisor pelagi et dulcator fontis amari,

Ille dator mannae caelo, dator ortygis austro

Et sitientis humi percussa rupe rigator,

240

Ipse tuus deus est, qui per deserta sequentem

Praecessit populum et praetentam nocte dieque

Temporis alterna mutauit lege columnam

Quique quater denos inter deserta per annos,

Angelico plebem de caelis pane cibauit

245

Et rupta in fluuios sitientem cote refecit.

Posce, precor, placidum nostris accedere Christum

Partibus; ipse tuus deus est, quo fortis Iesus

Stare suis iussit solem lunamque triumphis,

Et tibi cum dominus Romani prospera regni

250

Adnuerit, famulis elementis praecipe, Felix,

Ad nostrum seruire bonum; procedat et astris

Stantibus aucta dies; stet sol tibi lunaque concors

Haereat obfixo suspendens sidera cursu,

Dum Romana suum capiat uictoria finem.

255

Sicut in Assyria Daniel Babylone leones

Effusa domuit uictor prece, sic tibi, Felix,

Effera barbaries Christo frangente dometur

Et tua captiui iaceant uestigia circum.

Sic aliquando ferae circum iacuere prophetam

260

Orantisque pedes linguis mulsere benignis,

Naturam mutante deo, ut damnaret acerba

Mente feros homines humana pace ferarum.

Sic et crudelem confudit flamma tyrannum

Sanctis spectantem pueris seruire caminos

265

Atque suos cantare reos, ardere ministros.

Quonam se miseri poterunt defendere reges,

Qui tam degeneres humanae mentis in illos

Saeuierint, quibus et feritas et flamma pepercit?

Sed uelut aeternos pueris recinentibus hymnos

270

Roscidus accensos discussit spiritus ignes,

Sic nobis placido Felicis gratia flatu

Aspirante deo bellorum temperet ignes

Ortaque Romuleis reprimens incendia terris

Sollicitos placida iam pace refrigeret aestus

275

Fessaque restinctis absoluat pectora curis.

Sed cur insipiens, tamquam tibi sim rudis hospes

Oblitusque tui, ueterum te posco parentum

Exemplis, ut opem tribuas in rebus egenis,

Quam tibi dante deo facies tu cedere nobis?

280

Sat mihi sunt, Felix, uirtutum exempla tuarum,

Nec tibi pauperior Christus caelestia fundit

Munera quam patribus, quorum generosa propago es.

Nam patriarcharum, Felix, et filius aeque

Stirpis apostolicae es, tanti non degener heres

285

Seminis; ut sanctae legis simul atque fidei

Confessor patriis uirtutibus aemula sanctus

Signa geris, nec, si species operum tibi dispar,

Non similis uirtus; diuersa est gratia uobis,

Gloria par, quoniam sanctis fons omnibus unus

290

Et regnum commune dei; non una prophetis

Martyribusque sacris opera, ut diuersa fuerunt

Tempora, nec coeunt signis distantia causis

Gesta; dei per dona sibi caelestia distant

Aequales meritis. si non eadem omnia Felix

295

Quae Daniel gessit uel pertulit et lacus istum

Non habuit nec terribiles cinxere leones:

Nec Daniel eadem pro nomine passus erili est,

Verbera uincla metus et noctem carceris atri,

Quae Felix horrenda tulit. qui rostra ferarum

300

Clausit adoranti faciens mansueta prophetae,

Qui fecit gelidos pueris orantibus ignes

Vmidaque in mediis dedit indumenta caminis,

Ipse dedit celso Felicem iure potentem

Pestiferis Satanae legionibus imperitare,

305

In quibus iste feras omnes compescit et ignes.

Nam quae non serpens, quae non hac belua turba est?

Denique de multis unum loquar, ut sit ab uno

Discere daemoniis sensus constare ferinos.

Quidam homo, non longum tempus, tam prodigiali

310

Daemone distentus fuit, ut iam non modo notos

Ille cibos hominum, uel si congesta daretur

Multa mensa dape, in facili consumeret haustu,

Verum et gallinas habitantum limine raptas,

Mox ut sustulerat, rabido discerperet ore

315

Et pluma incoctas non suffocante uoraret.

Quin et funeream saniem sitiebat et ossa

Lambebat, pecudum proiecta cadauera mandens,

Obscenus conuiua canum. hic modo daemone tanto

Sobrius ecce procul conductum exercet agellum

320

Et curante deo sancta Felicis in aula

Redditus ipse sibi claro satis indice monstrat

Felicem meritis et Christi nomine fortem

Immanes domitare feras et uincere flammas.

Dicite qui testes operum Felicis adestis,

325

Nonne feras ignesque domat, cum daemonas urget,

Qui uitiis animas et morbis corpora frangunt,

Qui desideriis hominem flammantibus urunt

Peccatisque uorant? istos cruciansque fugansque

Nonne feras ignesque domat? fremit igneus ultor

330

Agminis igniferi Felix flammamque nocentem

Opprimit igne dei; tenebrarum uincitur ignis

Luminis igne pio; daemon fugit, et deus intrat;

Et fit homo bene uersa domus, felicior aula,

Possessore deo taetrum infitiata colonum.

335

Candidus et medicans ignis deus; hoc meus igne

Feruet, ut incensum restinguat daemona, Felix

Laxatumque hominem flagrante refrigeret hoste.

Mira manus et uirga potens et celsa potestas

Intra unum mixtis inimico foedere corpus

340

Spiritibus Felix interuenit inter operta

Pectoris et tenues dirimit subtilior auras,

Daemone discernens animam, quo libera pulso

Mens hominem recipit. par hoc operi est opus illi,

Quo merram tristem sacri dulcedine ligni

345

In populi potus crucis immutauit imago.

Sic Felix pietate potens, quia nobilis altae

Confessor crucis est, ipsum quasi tristia merrae

Pocla hominem mutat. qui nunc inflatus acerbo

Daemone uipereum per spumea labra saporem,

350

Concussu laterum et singultu gutturis ampli

Saepius assiliens flatus ructabat amaros,

Iam totus uel solus homo in sua iura reuersus

Dulce sapit, sanum spirat placidumque profatur.

Ergo et Felicem uirtutis dextera cingit.

355

Inde potens uarias tenebrosi principis artes

Deuorat ut magicos Moseia uirga dracones.

Cernimus ecce pares domini caelestis adesse

Ad meritum Felicis opes, operum quoque formas

Congruere et quaecumque patres in corpore sancti

360

Ediderint documenta dei sine corpore uiuum

In Christo Felicem agere insignique potentem

Mente animam, positi dum corporis ossa quiescunt,

Ante diem reditus claris praetendere signis,

Qualem pro meritis sit gestatura coronam,

365

Cum steterit toto rediuiuus corpore Felix.

Omnes quisque suo radiabunt lumine sancti

Dissimili fulgore pares nec iudice Christo

Alter in alterius meriti dispendia crescent;

Christus erit cunctis regnum lux uita corona.

370

Cernite distinctos actu sed honore iugatos

Testamentorum ueterisque nouique magistros,

In quibus una dedit geminas sapientia leges.

Atque ita uirtutes uarias par gloria pensat.

Non Petrus irrupit uirga mare, sed neque Moyses

375

Aequoris incessit liquido; tamen unus utrique

Fulget honos, unus quoniam fuit auctor utrique

Scindere aquas uirga, pedibus calcare fluenta,

Qui deus est ueterum in sanctis, deus ipse nouorum;

Quo data lex domino est, ex ipso gratia uenit;

380

Ille deus Danielis et ille trium puerorum

Felicis deus ipse deus nec se minor ipse est

In sancto Felice deus, per quem bona dona

Et medicas exercet opes terraque marique.

Omni namque die testes sumus undique crebris

385

Coetibus aut sanos gratantia reddere uota

Aut aegros uarias petere ac sentire medellas.

Cernimus et multos peregrino a litore uectos

Ante sacram sancti prostratos martyris aulam,

Dum referunt grates, tolerata referre pericla,

390

Testantes ualidis collisa naue procellis

Se raptos miserante deo Felicis et ipsa

Educente manu maris emersisse profundo

Et desperatam placidos cepisse salutem,

Felicis meritis et aquas et cedere flammas.

395

Praeterita ut taceam meriti documenta potentis,

Nouimus experti, pauor e terrore recenti

Vibrat adhuc memores animos, recolentibus illa

Quae tulimus paene absumptis incendia tectis;

Quamlibet extinctae recalent uestigia flammae

400

Mentibus et magni cumulant Felicis amorem,

Quem prope corporeo praesentem uidimus actu

Obiectare manus flammis et nostra tueri

Limina iuncta suis, quae tamquam territa sancti

Obstantis facie prope tangens flamma pauebat

405

Pulsaque de nostri rapiendo culmine tecti,

Comminus in tuguri uicina strage perarsit.

Mira loquar, stetit immotus sine flatibus aether

Nec nemorum foliis ullum dedit aura tremorem,

Ne posset rapidus procedere longius ignis

410

Per contexta uolans sociarum tigna domorum,

Sed uentis deserta cadentibus ire negaret

Flamma et consumpto moreretur languida pastu.

Consimili modo nos, Felix, ope solue periclis,

Nec domibus nostris propient mala, pulsaque per te

415

Horrida sanguineo longe sonet ira flagello.

Illam etiam uirtutem arcendis indue bellis,

Qua male labentem uicinis montibus amnem,

Qui subitis aucto pluuiis torrente redundans,

Sic tua praecipitans in limina saepe ruebat,

420

Vt tectis coniuncta tuis habitacula uastis

Quassaret uiolentus aquis, ita flumine uerso

Fecisti mutare uias, ut nunc nouus illum

Alueus insolita ducat regione furentem

Nostraque longinquo uitantem tecta meatu:

425

Sic modo bellisono uenientes flumine pugnas

De nostris auerte locis. manus impia sacris

Finibus absistat, quibus est tua gratia uallum,

Atque tuam timeant hostes quasi daemones aulam,

Nec cruor haec uiolet quae flamma uel unda refugit.

Carmen 27

Nascere, quae tardo semper mihi redderis ortu

Mox et in occasum properans fugis, aegra redire,

Ales abire, dies. nam te per longa morantem

Tempora, dum tardi nitens rota uertitur anni,

Sustineo intentis affecto pectore uotis.

Quam cuperem totis mihi te lucere diebus,

Vel si quando uenis, ita compensare moras, ut

Aestiuis posses spatiis producere lucem

Aut illum pensare diem, qui sistere iussis

Sideribus longo lassauit lumine mundum,

Humanos duplicans dilata nocte labores.

Nunc te, cara dies, rapido nimis aere nobis

Temporis hiberni lex subtrahit et breuiatas

Cogit hiems horas cita lumine, pigra tenebris.

Sed bene quod tibi sol, Felix, cui gratia perpes,

Illustrante micat Christo propriumque coruscat

Natali iubar ipse suo neque conditur umquam

Casibus occiduis aeterni splendor honoris.

I, fugitiua dies, elabere, non reuocabo,

Nec te iam querar esse breuem, quia te sine Felix

Semper inextincto praesens mihi lumine fulget.

Si natalis abest, plus est quod iugiter ipse

Lux huius natalis adest. nec enim ille die fit

Sanctus, cuius honor celebrandi causa diei est.

Quod si natalem reliquis praestare diebus

Turba facit, solito quae densius ad sacra currit

Limina, conferta prope semper plebe uidemus

Natalem Felicis agi. nam quae, rogo, uotis

Cassa dies oritur uel magnis rara cateruis?

Sed tamen hanc speciale decus retinere fatebor

Iure diem, expleto quondam qua contigit aeuo

Ponere terrenos habitus et ad alta uocari

Sidera Felicem retinendum sede beata.

Firmat enim ratio ista fidem, quae tempora certis

Distinguit titulis sacrosque per annua signat

Festa dies, quibus ad domini miracula quondam

Antiqui tremuere patres, horrenda sinistris

Et semper celebranda piis, quia commoda sanctis,

Dura fuere malis. testis Memphitica tellus

Et mare tunc factum sanctis humus, aequor iniquis,

Ceteraque his paria Aegypto multasque per oras

Gesta deo memori nobis recoluntur amore.

Sic aeque diuina feruntur munera Christi:

Vt ueneranda dies cunctis, qua uirgine natus

Pro cunctis hominem sumpsit deus, utque deinde,

Qua puerum stella duce mystica dona ferentes

Suppliciter uidere magi, seu qua magis illum

Iordanis trepidans lauit tinguente Iohanne

Sacrantem cunctas recreandis gentibus undas,

Siue dies eadem magis illo sit sacra signo,

Quo primum deus egit opus, cum flumine uerso

Permutauit aquas praedulcis nectare uini.

Quid paschale epulum? nam certe iugiter omni

Pascha die cunctis ecclesia praedicat oris,

Contestans domini mortem cruce, de cruce uitam

Cunctorum; tamen hoc magnae pietatis in omnes

Grande sacramentum praescripto mense quotannis

Totus ubique pari famulatu mundus adorat,

Aeternum celebrans rediuiuo corpore regem.

Hoc sollemne dies sequitur (septem numeramus

Hebdomadas, et lux populis festiua recurris),

Qua sanctus quondam caelo demissus ab alto

Spiritus ignito diuisit lumine linguas,

Vnus et ipse deus diuersa per ora cucurrit

Omnigenasque uno sonuit tunc ore loquellas,

Omnibus ignotas tribuens expromere uoces,

Quisque suam ut gentem peregrino agnosceret ore

Externamque suo nesciret in ore loquellam.

Barbarus ipse sibi non notis nota canebat

Verba, suis aliena loquens; sed in omnibus unum

Voce deum uaria laudabat spiritus unus.

Vt citharis modulans unius uerbere plectri

Dissona fila mouet uel qui perflantia textis

Labra terit calamis, licet. unum carmen ab uno

Ore ferat, non una sonat uariosque magistra

Temperat arte sonos, arguta foramina flatu

Mobilibusque regit digitis clauditque aperitque,

Vt rapida uice dulcis eat redeatque cauernis

Currens aerio modulabilis aura meatu,

Explicet irruptos animata ut tibia cantus:

Sic deus omnisonae modulator et arbiter unus

Harmoniae, per cuncta mouet quam corpora rerum,

Et naturae opifex deus omnis et artis, in omni

Fons opere et finis, faciens bona factaque seruans,

Ipse manens in se media pietate uicissim,

Qua pater in uerbo, qua filius in patre regnat,

Quo sine nil factum, per quem sata cuncta in eodem

Consistunt, idem nouat omnia principe uerbo,

Qui cruce purpurea pretiosi sanguinis ostro

Arduus ascensu uolucri penetrauit in alta

Nube super Cherubin uolitans seditque parenti

Dexter et inde suis caelestia dona profudit,

Spiritum ab unigena sanctum et patre procedentem,

Qui deus ipse deo ueniens licet adsit ubique,

Conspicuo tamen adlapsu ruit igneus illic,

Pubis apostolicae concors ubi coetus agebat,

Moxque nouo sonitu multis ex urbe coactis

Omni ex gente uiris sedit quasi flamma per omnes

Et simul in cunctis spiramine dissonus uno,

100

Vt lyricas facili modulatus pectine chordas,

Diuiduis eadem cecinit praeconia linguis,

Incutiens uarias humana per organa uoces.

Talis ubi lectas impleuit crapula mentes,

Ructauere sacras ieiuno gutture laudes

105

Ebria corda deo; quis me miseratus ab isto

Flumine potabit, quod sobriat ebrietate?

Ergo uelut caelum stellis et floribus arua

Temporibusque annos dominus, sic ipsa diebus

Tempora distinxit festis, ut pigra diurnis

110

Ingenia obsequiis saltem discrimine facto

Post interuallum reduci sollemnia uoto

Sancta libenter agant residesque per annua mentes

Festa parent domino, quia iugiter intemeratos

Iustitiae seruire piget, delinquere suetis

115

Parcere peccato labor est. decurritur omni

Valle, per ascensum non est euadere cursu.

Hinc uia labendi procliuior et uia uitae

Durior; illa capax multis, haec ardua paucis.

Inde bonus dominus cunctos pietatis ut alis

120

Contegat, inualidis niti uirtutis ad arcem

Congrua sanctorum dedit interualla dierum,

Vt saltem officiis mediocribus ultima Christi

Vestimenta legant, et eos uel fimbria sanet,

Qui non extorres penitus regione salutis

125

Intra perpetuae stabulant praesepia uitae,

Longinqui primis, non longo fine secundis.

Primus enim uitae gradus est pertexere cunctos

Continua bonitate dies et tempore toto

Pascha sacrum Christi cultu celebrare pudico.

130

Quod si mixta seges tribulis mihi germinat et cor

Incultum stimulat terreni spina laboris,

Vel festis domino studeam me offerre diebus,

Vt uel parte mei tangam confinia uitae,

Corpore ne toto trahar in consortia mortis.

135

Quamquam igitur iugi nos, qui statione propinqua

Accolimus, sancti potiamur honore patroni,

Quem et sine natali deuota frequentia semper

Concelebrat, tamen ut proprii per erilia uernae

Festa relaxemur curis et uota canamus,

140

Huius laetitiae princeps psallentibus ibo

Fratribus et socium ducam quasi signifer agmen.

Nam licet e uaria populi regione frequentes

Comparibus uotis hodie pia gaudia fundant,

Me tamen uberius decet atque insignius isto

145

Exultare die, quia nemo obstrictior est me

Debitor huic, cui priuato specialius astro

Ista dies tantum peperit sine fine patronum.

Salue, cara dies, salue, mihi lux mea, salue,

Semper festa mihi; sed in hoc mihi clarior anno

150

Orta refulsisti, quia cum Felicis honore

Nicetam reuehis, sanctorum ut amore duorum

Binum habeam natalem hodie, quo corpore sumpti

Martyris excessum celebrans et corpore prompti

Ecce sacerdotis reditum satiatus adoro,

155

Suscipiens humili metantem in pectore Christum.

Exsultet mea nunc anima edicatque quod olim

Sponsa canebat amans domino uocalis amanti:

Imber abit, discessit hiems, uos turturis altae

In nostra tellure sonat, dat uitis odorem,

160

Florida et in terris miramur lilia caeli.

Vnde repente, precor, uersa uice temporis annus

Ver agit et gelidis flores uisuntur in agris?

Iunctus adest domini Christi comitatus amicis

Nicetes; hinc uernat hiems, hinc undique nobis

165

Spirat odoratos uegetabilis aura uapores;

Hoc de corde uenit benedicti spiritus agri.

Vita pudicitiae et liquido mens candida uero

Nicetam faciunt, flores et aromata Christi.

Munere quid tanto dignum uel corde uel ore

170

Pauper et insipiens et paruulus edere possim?

Ipso nunc Felice opus est et in hoc mihi munus,

Sumat ut a Christo, mihi quas impertiat ipse,

Vt digne sibi grater, opes. et nunc mihi uellem

Viua perennis aquae manarent flumina uentre,

175

Vt non ore meo sed Christi munere possem

Laetitiam enarrare meam, quae munere Christi

Vberius solito placidum mihi pectus inundat

Natalemque mihi duplicat Felicis amore

Multiplici. uideo praesenti lumine coram

180

Niceten ridere mihi, uisoque parente,

Cuius prae cunctis amor in me regnat, et ipse

Nicetes fio, benedicti nominis instar

Mente gerens, quae nunc uoto uictore triumphat.

Hunc ego conspiciens longo post tempore longe

185

Natali uenisse tuo, clarissime Felix,

Nonne tua ducente manu aduentasse fatebor?

Nam quis tam claro poterit non cernere signo

Hoc prece mi uenisse tua, ut, quod sumere uotis

Vis poteram aut ipso saltem mihi fingere somno,

190

Nicetam rursus coram Felicis in ipso

Natali uisu simul amplexuque tenerem

Atque iterum sub eo canerem mea debita, Felix,

Auditore tibi. sed quid faciam rogo pauper

Diuitis assideo mensae et miser audeo magnis

195

Insertare manum dapibus; neque cogito quod me

Talia consimili uice, qualia sumo, parare

Conueniat dignumque isto dare iudice uerbum.

Quare inopi da, sancte, tuo, ut te digna patrono

Et pariter condigna tuo loquar ausus amico.

200

Posco tuos, Felix, tecum ad tua uota parentes.

Quae tua uota loquor, mea sunt et uerius haec sunt

Vota mea; at tibi celsus honor terrena recusat

Gaudia. sed quia nostra tuae sunt gaudia palmae

Et tua dignaris tibi ducere uota tuorum,

205

Ergo tuos etiam, Felix, imploro parentes;

Hic quoque ades, mihi nunc poscas ut adesse uocatos.

Qui colitis laetos paradisi caelitus hortos

Quique sub excelsa domini requiescitis ara,

Pulcher apostolici chorus agminis et patriarchae,

210

Gens prior, ambo chori procerum, quos agmine bino

Per duodena deus signauit nomina patres

Gentibus et populis regnum ad caeleste uocandis,

Vos etiam, sancti, supplex deposco, prophetae,

In nostra qui carne deum fore praececinistis,

215

Vos quoque corporibus caesis et sanguine fuso

Occisum et uiuum testati martyres agnum,

Omnes diuinis a fontibus una propago,

Quos pius Abraham sacer Isac lenis Iacob

Progenuere deo per inenumerabile semen

220

Et bifidum meritis caelestibus atque caducis,

Aequantes his astra poli, his telluris harenam.

Credo equidem uos officio pietatis ad istum

Vndique conuenisse diem Felicis amore,

Vt confessoris socii celebretis honorem.

225

Non autem tanti mihi sum praesumptor honoris,

Vt sanctos idcirco meis modo protinus omnes

Sensibus aspirare precer quasi munere tanto

Dignus, ut illa meo resonet uox turturis ore,

Quam totum tellus audiuit laeta per orbem,

230

Sed quia uox diuina decet Felicis honorem

Et quia Nicetes, domini puer atque sacerdos,

Longinqua tellure mihi modo missus ad istum

Ecce diem uenit, uir tam bonus ore magistro

Quam sacer est uictore animo uel corpore uicto.

235

O mihi fulminea Cherubin si forcipe sumptum

Carbonem ex ipsa domini procul efferat ara

Et peccatoris male pinguia labra perurat,

Vt defaecato concretis sordibus ore,

Non ut ab ore meo, sed ut auditoris ab ore,

240

Ipsius hausta meo depromam dignius ore,

Ne peccatoris stolidi sermo asper et aeger

Et uiolet castas et doctas uerberet aures!

Sed quoniam lateri meus assidet ipse magister,

Comminus e regione situm uenerante frequenter

245

Lumine conspiciam; forsan sapientis ab ore,

Vt quondam effetae pecudes pastoris Iacob,

Concipiam sterili fecundos pectore sensus.

Namque et Nicetes domino benedictus ut ille

Mitis, ut Israel ouibus quoque pastor et haedis

250

Ante lacum uiuentis aquae sedet; hic etiam tres

Corde pari trina sibi legit ab arbore uirgas,

Quis in aqua positis pecus aduocat et coeuntes

Ingrauidat uirgisque tribus concepta colorat,

Vt de interrasa uariatis cortice uirgis

255

Insignita gregis sancti fetura probetur.

At pecori Laban non est nota. sed nota uitae;

Nam nota mortis erit Christo non esse notatos.

Sic animas steriles in nomine gratia trino

Innouat, et uerbi coitu uir spiritus implet

260

Conceptosque deo notat intus eclesia fetus

Virgineo fecunda utero materque salutis,

Dum uirgis intenta tribus bibit uuida uerbi

Semina et aeterni signatur lumine uultus.

Hinc sterilis peperit septem et defecit abundans

265

Dilatante deo tenues, tenuante superbos.

Sic ego Niceta uiso quasi fonte reperto

Sicut ouis sitiens ad uiua fluenta cucurri

Aridus et sensi mea protinus ubera tendi,

Attentusque diu pascentis in ora magistri

270

Inspexi docto uarias in pectore uirgas

Conspectumque bibi per lumina fixa colorem,

Et me diuinis sparsit mens roscida guttis.

Sed tamen in tribus his, quia uenit mentio, uirgis,

Si placet, inspiciamus adhuc mysteria regni.

275

Tres patriarcha sibi trina legit arbore uirgas,

Spirantem storacis, leuem platano, nuce firmam.

Spiritus in platano est, uirgo in storace, in nuce Christus.

Nam patulos platanus ramos expandit in umbras;

Sanctus inumbrata formauit uirgine Christum

280

Spiritus, et storacis puto uirga sit arbore Dauid

Prompsit odoratum quae uirgo puerpera florem.

Virga nucis Christus, quoniam in nucibus cibus intus,

Testa foris et amara super uiridi cute cortex.

Cerne deum nostro uelatum corpore Christum,

285

Qui fragilis carne est, uerbo cibus et cruce amarus;

Dura superficies, uerbum crucis et crucis esca est,

Caelestem Christi claudens in carne medullam.

Sed cruce dulcis item, quia protulit arbore uitam

Vita deus noster; ligno mea uita pependit,

290

Vt staret mea uita deo. quid, uita, rependam

Pro uita tibi, Christe, mea? nisi forte salutis

Accipiam calicem, quo me tua dextra propinet,

Vt sacro mortis pretiosae proluar haustu.

Sed quid agam? neque si proprium dem corpus in ignes

295

Vilescamque mihi, nec sanguine debita fuso

Iusta tibi soluam, quia me reddam tibi pro me,

Et quicquid simili uice fecero, semper ero impar,

Christe, tibi, quia tu pro me mea, non tua, Christe,

Debita soluisti, pro seruis passus iniquis.

300

Quis tibi penset amor? dominus mea forma fuisti,

Vt seruus tua forma forem; et res magna putatur.

Mercari propriam de re pereunte salutem?

Perpetuis mutare caduca et uendere terram,

Caelum emere? ecce deus quanto me carius emit

305

Morte crucis? passus, deiectus imagine serui,

Vt uiles emeret pretioso sanguine seruos.

Sed quid agam? intuto temerarius euehor alto,

Ausus in excelsum fragili me credere pinna;

Martyris egregii natalem, qui meus est mos,

310

Materia leuiore canens, in summa repente

Emicui, super astra uolans mentemque procacem

Ad rerum fontem misso sermone tetendi.

Vnde mihi hos animos? quae me leuat aura superbum?

Non agnosco tumens mea pectora; maior agit mens.

315

Sentio Nicetam, dum proximus assidet et me

Tangit et adiuncto lateri uicinus anhelat.

Acer anhelantis iuxta me spiritus intrat

Insolitumque potens meditanti suscitat ignem,

Frigentes animans admoto fomite fibras.

320

Sed reprimam tumidos flatus nec magna super me

Exiguus spirabo loqui referarque relicta

Paruus humo et plano modici pede carminis ibo.

Quamuis Felicis meritum sublime profari

Non possim sine laude dei, tu, sancte, paterno

325

Suscipe me, Niceta, sinu, et dum pectore docto

Sustineor caput in blando mihi corde reclinans,

Sal tuus insulsum me condiat et sitientes

Diues uena riget riuo mihi perpete sensus.

Dicam iterum gaudens et adhuc uix muneris huius

330

Credulus ingeminabo rogans: dic, quaeso, redisti

Teque ipsum teneo Nicetam, in quo hactenus aeger

Noctes atque dies anima tabente pependi?

Venisti tandem quarto mihi redditus anno?

Sed grates Christo, quia te uel sero reuexit.

335

Quam metui ne te mediis regionibus hostis

Disclusum opposita bellorum nube teneret!

Sed desideriis superantibus obuia nobis

Vincula rupisti, nec te mare nec labor ullus

Nec Gothici tenuere metus nec frigora longis

340

Dura uiis; uere in tantis, Niceta, fuisti

Casibus affectu uictus uictorque benigno,

Fortis et infirmus pariter, sed utrumque potenter.

Victus amicitia, uictus Felicis amore,

Vicisti duros tenera pietate labores.

345

Nunc age, sancte parens, aurem mihi dede manumque;

Nodemus socias in uincula mutua palmas

Inque uicem nexis alterno foedere dextris

Sermones uarios gressu spatiante seramus.

Enarrare libet simul et monstrare parenti

350

Sollicito nostros toto quo defuit actus

Tempore. nam cui iure magis mea gesta retexam

Felicisque manu nobis operata reuoluam,

Quam cui cura sumus? gemino qui iure magistri

Et patris ut bene gesta probet, sic improba damnet,

355

Corrigat errata et placidus disponat agenda;

Imperfecta iuuet precibus, perfecta sacerdos

Dedicet, atque ita se Felicis in aedibus ultro

Atque citro referat, tamquam ipsum pectore toto

Felicem gerat et patria se iactet in aula.

360

Ergo ueni, pater, et socio mihi iungere passu,

Dum te circumagens operum per singula duco.

Ecce uides istam, qua ianua prima receptat,

Porticus obscuro fuerat prius obruta tecto;

Nunc eadem noua pigmentis et culmine creuit.

365

Ast ubi consaeptum quadrato tegmine circa

Vestibulum medio reseratur in aethera campo,

Hortulus ante fuit male culto caespite, rarum

Area uilis holus nullos praebebat ad usus.

Interea nobis amor incidit hoc opus isto

370

Aedificare loco; namque hunc res poscere cultum

Ipsa uidebatur, uenerandam ut martyris aulam

Eminus aduersa foribus de fronte reclusis

Laetior illustraret honos et aperta per arcus

Lucida frons bifores perfunderet intima largo

375

Lumine, conspicui ad faciem conuersa sepulchri,

Quo tegitur posito sopitus corpore martyr,

Qui sua fulgentis solii pro limine Felix

Atria bis gemino patefactis lumine ualuis

Spectat ouans gaudetque piis sua moenia uinci

380

Coetibus atque amplas populis gaudentibus aulas,

Laxari densas numerosa per ostia turbas.

Ipsaque, qua tumulus sacrati martyris extat,

Aula nouos habitus senio purgata resumpsit.

Trina manus uariis operata decoribus illam

385

Excoluit, biiuges laqueari et marmore fabri,

Pictor imaginibus diuina ferentibus ora.

Ecce uides quantus splendor uelut aede renata

Rideat insculptum camera crispante lacunar.

In ligno mentitur ebur, tectoque superne

390

Pendentes lychni spiris retinentur aenis

Et medio in uacuo laxis uaga lumina nutant

Funibus, undantes flammas leuis aura fatigat.

Quaeque prius pilis stetit, haec modo fulta columnis,

Vilia mutato spreuit caementa metallo.

395

Sed rursum redeamus in atria. conspice sursum

Impositas longis duplicato tegmine cellas

Porticibus, metanda bonis habitacula digne,

Quos huc ad sancti iustum Felicis honorem

Duxerit orandi studium, non cura bibendi.

400

Nam quasi contignata sacris cenacula tectis

Spectant de superis altaria tuta fenestris,

Sub quibus intus habent sanctorum corpora sede

Namque et apostolici cineres sub caelite mensa

Depositi placitum Christo spirantis odorem

405

Pulueris inter sancta sacri libamina reddunt.

Hic pater Andreas, hic qui piscator ad Argos

Missus uaniloquas docuit mutescere linguas;

Qui postquam populos ruptis erroris iniqui

Retibus explicuit traxitque ad retia Christi,

410

Thessalicas fuso damnauit sanguine Patras.

Hic et praecursor domini et baptista Iohannes,

Idem euangelii sacra ianua metaque legis,

Hospes et ipse mei ueniens Felicis ad aulas,

Parte sui cineris fraternum funus honorat.

415

Hic dubius gemino Didymus cognomine Thomas

Adiacet; hunc Christus pauidae cunctamine mentis

Pro nostra dubitare fide permisit, ut et nos

Hoc duce firmati dominumque deumque trementes

Viuere post mortem uero fateamur Iesum

420

Corpore, uiua suae monstrantem uulnera carnis,

Vt ueniente die, qua iam manifestus aperta

Luce deus ueniet, cruciata in carne coruscum

Agnoscant trepidi quem confixere rebelles.

Hic medicus Lucas prius arte, deinde loquella,

425

Bis medicus Lucas; ut quondam corporis aegros

Terrena curabat ope, et nunc mentibus aegris

Composuit gemino uitae medicamina libro.

His socii pietate fide uirtute corona

Martyres Agricola et Proculo Vitalis adhaerens

430

Et quae Chalcidicis Euphemia martyr in oris

Signat uirgineo sacratum sanguine litus.

Vitalem Agricolam Proculumque Bononia condit,

Quos iurata fides pietatis in arma uocauit

Parque salutiferis texit uictoria palmis

435

Corpora transfixos trabalibus inclita clauis.

Hic et Nazarius martyr, quem munere fido

Nobilis Ambrosii substrata mente recepi;

Culmina Felicis dignatur et ipse cohospes

Fraternasque domos priuatis sedibus addit.

440

Quamuis sancti omnes toto simul orbe per unum

Sint ubicumque deum, quo praesentantur ubique

Corporis ut sua membra deo, sed didita sanctis

Sunt loca corporibus, neque tantum, qua iacet ora

Totum corpus, ibi positorum gratia uiuit;

445

Sed quacumque pii est pars corporis, et manus extat

Contestante deo moriti documenta beati,

Magna et in exiguo sanctorum puluere uirtus

Clamat apostolici uim corporis indice uerbo.

His igitur uicinus erit quicumque supernis

450

Castus aget tectis et qui procul aduena recto

Percitus affectu sanctas properarit ad aedes;

Cum uelit oratum Christo secretus adire,

Siue die seu nocte uelit sua promere uota,

Impiger attiguo de limine prodeat hospes.

455

Hoc etiam mirare, domus quod martyris alta

Lege sacramenti per limina trina patescit

(Fassus enim est unum trino sub nomine regnum).

Et quod contextae iunctis sibi molibus aedes

Iure pio signant, quoniam, etsi culmina plura

460

Sint domibus structis, sanctae tamen unica pacis

Est domus et multis unum concordia membris

Corpus agit, cui compago stat uertice Christi.

Forsitan haec inter cupidus spectacula quaeras,

Vnde replenda sit haec tot fontibus area diues,

465

Cum procul urbs et ductus aquae prope nullus ab urbe

Exiguam huc tenui dimittat limite guttam.

Respondebo, nihil propria nos fidere dextra,

Nil ope terrena confidere, cuncta potenti

Deposuisse deo et fontes praesumere caelo.

470

Denique cisternas astruximus undique tectis,

Capturi fundente deo de nubibus amnes,

Vnde fluant pariter plenis caua marmora labris.

Quod si etiam interdum obueniat defectus aquarum,

Ordine disposito uarias distincta figuras

475

Concharumque modis et pictis florida metis

Forte erit et siccis spectabilis area uasis.

Namque tenes etiam magna Salomonis in aede

Quam fuerit decori siccum mare, quod sapiens rex

Aere dedit solido et tauris suspendit aenis.

480

Aspice nunc aliud latus: ut sit porticus una,

Et paries mediis spatio bipatente columnis

Culmine discretas aditu sibi copulat aulas.

Tempus in hanc transire oculis peragrantibus aedem,

Quae longum reserata latus, cum lumine caeli

485

Acquirit spatium tecti, quod in atria iuncta

Panditur, insertos socians disiuncta per arcus

Et populis rigui praebet spectacula campi,

Quem tamen includunt structo circumdata saepto

Moenia, ne pateant oculis sacra tecta profanis

490

Vestibulumque patens aurae defendant operta.

Nec mirere sacras spatiis accrescere caulas;

Crescit ubique potens aeterni gloria Christi,

Sanctorum cumulatur honor, deus omnibus unus

Noscitur, illustrat quia sanctus spiritus orbem,

495

Cumque coaeterno regnat patre filius heres,

Inde propagato pia gratia lumine ueri

Multiplicat populis aeternae semina uitae.

Et quia pastor oues auget bonus, ampla redemptis

Crescere cum gregibus fauet altus ouilia Christus.

500

Ingredere haec psalmis recinens, antistes, et hymnis

Et mea uota refer domino et tua gaudia uotis

Iunge meis, celebrans communis festa patroni.

Tempore oportuno pro peccatore rogabis

Gaudentem dominum de confessoris honore.

505

Hoc duce procliui tua tramite uota ferentur,

Felix diuinas tibi praeuius ibit ad aures,

Teque sacris psalmisque simul deuota litante

Obsequia placido descendet numine Christus,

Vt populum templumque sacra caligine uelet,

510

Infundens niueam per operta sacraria nubem.

Nunc uolo picturas fucatis agmine longo

Porticibus uideas paulumque supina fatiges

Colla, reclinato dum perlegis omnia uultu.

Qui uidet haec uacuis agnoscens uera figuris

515

Non uacua fidam sibi pascit imagine mentem.

Omnia namque tenet serie pictura fideli,

Quae senior scripsit per quinque uolumina Moyses,

Quae gessit domini signatus nomine Iesus,

Quo duce Iordanis suspenso gurgite fixis

520

Fluctibus a facie diuinae restitit arcae.

Vis noua diuisit flumen; pars amne refuso

Constitit et fluuii pars in mare lapsa cucurrit

Destituitque uadum, et ualidus qua fonte ruebat

Impetus astrictas alte cumulauerat undas

525

Et tremula compage minax pendebat aquae mons,

Despectans transire pedes arente profundo

Et medio pedibus siccis in flumine ferri

Puluerulenta hominum duro uestigia limo.

Iam distinguentem modico Ruth tempora libro,

530

Tempora Iudicibus finita et Regibus orta,

Intentis transcurre oculis; breuis ista uidetur

Historia, at magni signat mysteria belli,

Quod geminae scindunt sese in diuersa sorores.

Ruth sequitur sanctam quam deserit Orpha parentem;

535

Perfidiam nurus una, fidem nurus altera monstrat:

Praefert una deum patriae, patriam altera uitae.

Nonne, precor, toto manet haec discordia mundo

Parte sequente deum uel parte ruente per orbem?

Atque utinam pars aequa foret necis atque salutis!

540

Sed multos uia lata capit facilique ruina

Labentes prono rapit irreuocabilis error.

Forte requiratur quanam ratione gerendi

Sederit haec nobis sententia, pingere sanctas

Raro more domos animantibus assimulatis.

545

Accipite et paucis temptabo exponere causas.

Quos agat huc sancti Felicis gloria coetus,

Obscurum nulli; sed turba frequentior hic est

Rusticitas non cassa fide neque docta legendi.

Haec assueta diu sacris seruire profanis

550

Ventre deo, tandem conuertitur aduena Christo,

Dum sanctorum opera in Christo mirantur aperta.

Cernite quam multi coeant ex omnibus agris

Quamque pie rudibus decepti mentibus errent.

Longinquas liquere domus, spreuere pruinas

555

Non gelidi feruente fide; et nunc ecce frequentes

Per totam et uigiles extendunt gaudia noctem,

Laetitia somnos, tenebras funalibus arcent.

Verum utinam sanis agerent haec gaudia uotis

Nec sua liminibus miscerent pocula sanctis.

560

Quamlibet et ieiuna cohors potiore resultet

Obsequio, castis sanctos quae uocibus hymnos

Personat et domino cantatam sobria laudem

Immolat: ignoscenda tamen puto talia paruis

Gaudia quae ducunt epulis, quia mentibus error

565

Irrepsit rudibus; nec tantae conscia culpae

Simplicitas pietate cadit, male credula sanctos

Perfusis halante mero gaudere sepulchris.

Ergo probant obiti quod damnauere magistri?

Mensa Petri recipit quod Petri dogma refutat?

570

Vnus ubique calix domini, est cibus unus et una

Mensa domusque dei. discedant uina tabernis;

Sancta precum domus est ecclesia; cede sacratis

Liminibus, serpens. non hac male ludus in aula

Debetur, sed poena tibi; ludibria misces

575

Suppliciis, inimice, tuis. idem tibi discors

Tormentis ululas atque inter pocula cantas.

Felicem metuis, Felicem spernis inepte,

Ebrius insultas, reus oras; et miser ipso

Iudice luxurias, quo uindice plecteris ardens.

580

Propterea uisum nubis opus utile totis

Felicis domibus pictura ludere sancta,

Si forte attonitas haec per spectacula mentes

Agrestum caperet fucata coloribus umbra,

Quae super exprimitur titulis, ut littera monstret

585

Quod manus explicuit, dumque omnes picta uicissim

Ostendunt releguntque sibi, uel tardius escae

Sint memores, dum grata oculis ieiunia pascunt,

Atque ita se melior stupefactis inserat usus,

Dum fallit pictura famem; sanctasque legenti

590

Historias castorum operum surrepit honestas

Exemplis inducta piis; potatur hianti

Sobrietas, nimii subeunt obliuia uini.

Dumque diem ducunt spatio maiore tuentes,

Pocula rarescunt, quia per miracula tracto

595

Tempore iam paucae superant epulantibus horae.

Quod superest ex his, quae facta et picta uidemus,

Materiam orandi pro me tibi suggero poscens,

Rem Felicis agens ut pro me sedulus ores.

Et decet, ut quem mente pia comitaris eundem

600

Et mentis facie referas animoque sequaris

Par in amore mei; nec enim miser ambigo amari

Martyre, uel modici dignatus amore catelli,

Cum mihi uita domus res gratia gloria panis

Sit Felix donante deo. quo praesule posce

605

Montibus in sanctis mea fundamenta locari

Et coeptam peragi irrupto molimine turrem.

De Genesi, precor, hunc orandi collige sensum,

Ne maneam terrenus Adam, sed uirgine terra

Nascar et exposito ueteri noua former imago.

610

Educar tellure mea generisque mei sim

Degener et sponsae festinem ad mellea terrae

Flumina, Chaldaei seruatus ab igne camini.

Sim facilis tectis quasi Lot fore semper aperta,

Liberer ut Sodomis; neque uertam lumina retro,

615

Ne salis in lapidem uertar sale cordis egenus.

Hostia uiua deo tamquam puer offerar Isac

Et mea ligna gerens sequar almum sub cruce patrem.

Inueniam puteos, sed ne, precor, obruat illos

Inuidus et uiuentis aquae caecator Amalech.

620

Sim profugus mundi, tamquam benedictus Iacob

Fratris Edom fugitiuus erat, fessoque sacrandum

Supponam capiti lapidem Christoque quiescam.

Sit mihi castus amor, sit et horror amoris iniqui,

Carnis ut illecebras uelut inuiolatus Ioseph

625

Effugiam uinclis exuto corpore liber

Criminis et spolium mundo carnale relinquam.

Tempus enim longe fieri complexibus, instat

Summa dies, prope iam dominus, iam surgere somno

Tempus et ad domini pulsum uigilare paratos.

630

Sit mihi ab Aegypto bonus exitus, ut duce lege

Diuisos penetrans undosi pectoris aestus

Fluctibus euadam rubris dominique triumphum

Demerso Pharaone canam, cui supplice uoto

Exsultando tremens et cum formidine gaudens

635

Ipsius pia dona, meos commendo labores.

Assere, Niceta, prece quod precor, et simul omnes,

Qui simul huc sancta pro religione coistis,

Deuoti domino et gratantes dicite mecum:

Haec tibi, Christe deus, tenui fragilique paratu

640

Pro nobis facimus; nec enim te, summe creator,

Facta manu capiunt, toto quem corpore mundus

Non capit, angustum cui caelum terraque punctum est.

Sed sanctis sine fine tuis deuota ferentes

Obsequia exiguo magnos ueneramur honore,

645

Sperantes illis exoratoribus, ut tu

In nobis operum ponas perfecta tuorum

Culmina et exstructis habitator mentibus adsis.

Carmen 28

In ueteri nobis noua res adnascitur actu,

Et solita insolito crescunt sollemnia uoto,

Materiamque simul mihi carminis et simul almi

Natalem geminant Felicis in aedibus eius

Nata recens opera haec, quae molibus undique celsis

Cernitis emicuisse pari splendentia cultu.

Istic porticibus late circumdata longis

Vestibula incluso tectis reserantur operto

Et simul astra oculis, ingressibus atria pandunt.

Illic adiunctis sociantur moenibus aulae

Diffusoque situ simul et coeunte patentes

Aemula consertis iungunt fastigia tignis

Et paribus uarie speciosae cultibus extant

Marmore pictura laquearibus atque columnis,

Inter quae et modicis uariatur gratia cellis;

Quas in porticibus, qua longius una coactum

Porticus in spatium tractu pertenditur uno,

Appositas lateri tria comminus ora recludunt

Trinaque cancellis currentibus ostia pandunt.

Martyribus mediam pictis pia nomina signant,

Quos par in uario redimiuit gloria sexu.

At geminas, quae sunt dextra laeuaque patentes,

Binis historiis ornat pictura fidelis.

Vnam sanctorum complent sacra gesta uirorum,

Iob uulneribus temptatus, lumine Tobit;

Ast aliam sexus minor obtinet, inclita Iudith,

Qua simul et regina potens depingitur Esther.

Interior uariis ornatibus area ridet,

Laeta super tectis et aperta luce serenis

Frontibus atque infra niueis redimita columnis.

Cuius in exposito praelucens cantharus extat,

Quem cancellato tegit aerea culmine turris.

Cetera dispositis stant uasa sub aere nudo

Fonticulis, grato uarie quibus ordine fixis

Dissidet artis opus, concordat uena metalli,

Vnaque diuerso fluit ore capacibus unda.

Basilicis haec iuncta tribus patet area cunctis,

Diuersosque aditus ex uno pandit ad omnes,

Atque itidem gremio diuersos excipit uno

A tribus egressus, medio spatiosa pauito;

Quod tamen ordinibus structis per quinque nitentum

Agmina concharum series denseta coacto

Marmore mirum oculis aperit, spatiantibus artat;

Sed circumiectis in porticibus spatiari

Copia larga subest interpositisque columnas

Cancellis fessos incumbere et inde fluentes

Aspectare lacus pedibusque madentia siccis

Cernere nec calcare sola et certamine blando

Mirari placido salientes murmure fontes.

Non solum hiberno placitura in tempore praesto est

Commoditas, quia sic tecti iuuat umbra per aestum,

Sicut aprica placent in frigore siccaque in imbri.

Parte alia patet exterior quae cingitur aeque

Area porticibus, cultu minor, aequore maior.

Ante sacras aedes longe spectabile pandit

Vestibulum, duplici quae exstructis tegmine cellis

Per contextarum coeuntia tigna domorum

Castelli speciem meditatur imagine muri

Conciliisque forum late spatiabile pandit.

Quale loco signum Felix uenerandus in isto

Ediderit nuper, celeri narrabo relatu.

In medio campi contra uenerabilis aulae

Limina de ligno duo testa tegilla manebant,

Importuna situ simul et deformia uisu,

Quae decus omne operum perimebant improba, foedo

Obice prospectum caecantia; namque patentis

Ianua basilicae tuguri breuis interiectu

Obscurata fores in cassum clausa patebat.

Haec amoliri cupientibus obuia nobis

Verba dabant tectis qui metabantur in illis

Iurabantque prius uitam se posse pacisci

Quam cogi migrare locis. temnenda quidem uox

Ista uidebatur; sed erat, fateor, mihi id ipsum

Inuidiae; taedebat enim uel uincere rixa.

Interea quadam primam iam nocte quietem

Carpere sopitis coeptantibus, ecce relictis

Prosiliens scintilla focis conflauit in una

Cellarum ipsarum latebra de stramine faeni,

Quo forte inciderat, subitum ignem; moxque per ipsam

Fusa casam uires alimenta per arida cepit

Ingentem et fragili rapuit de fomite flammam,

Tum facili lapsu per putria ligna uetusti

Culminis erumpens; magnis incendia torsit

Turbida uerticibus calidamque per aera nubem

Miscuit et nigro subduxit sidera fumo.

Ipsaque terribilem dabat insuper ira fragorem,

Materiae fragilis crepitu grauiore resultans,

Cunctaque uicanis circum metata colonis

Atque etiam uico submotos longius agros

Sic uapor afflabat, sic horrida lux feriebat,

Sic prope, sic longe sita culmina respergebat

Scintillis late uolitantibus igneus imber,

Vt subito exciti nos planctibus undique maestis

Et circumfusis immani lumine tectis

Omnia circa nos lucere ut aperta uidentes,

Cuncta putaremus flammis correpta cremari

Ipsaque sanctorum simul igne palatia tanto

Feruere et a tectis simul omnibus illa referri

Fulgura, quae sparsis etiam longinqua replebant

100

Ignibus et magno torrebant rura uapore,

Vt quasi uicinas omnes sibi quisque timeret

Ad sua tecta faces, ardentem comminus aestum

Infectasque trahens diris nidoribus auras.

Nos trepidi ut nostris domibus propiore periclo

105

Nil ope de nostra praesumimus: unde etenim uis

Et manus infirmis foret illam extinguere molem

Sufficiens, cum flamma suis incensior iret

Fomitibus paruoque exorta repente tegillo

Culmina cuncta simul perfunderet igne minaci?

110

Currimus ergo fide tantum et prece supplice nisi

Ad uicina mei Felicis limina et inde

Contiguam paribus uotis accurrimus aulam

Atque ab apostolici cineris uirtute medellam

Poscimus, impositis subiecti altaribus ora.

115

Ipse domum remeans modicum sed grande saluti

De crucis aeternae sumptum mihi fragmine lignum

Promo tenensque manu aduersis procul ingero flammis,

Vt clipeum retinens pro pectore, quo tegerem me

Arceremque hostem collato umbone relisum.

120

Credite nec donate mihi, sed reddite Christo

Grates et iustas date laudes omnipotenti;

Nostra salus etenim cruce Christi et in nomine constat,

Inde fides nobis et in hoc cruce nixa periclo

Profuit, et nostram cognouit flamma salutem.

125

Nec mea uox aut dextra illum, sed uis crucis ignem

Terruit inque loco, de quo surrexerat ipso,

Vt circumsaeptam praescripto limite flammam

Sidere et extingui fremitu moriente coegit

Et cinere exortam cineri remeare procellam.

130

Quanta crucis uirtus! ut se natura relinquat,

Omnia ligna uorans ligno crucis uritur ignis.

Multa manus crebris tunc illa incendia uasis

Aspergens largis cupiebat uincere lymphis;

Sed licet exhaustis pensarent fontibus imbres,

135

Vi maiore tamen lassis spargentibus omnem

Vicerat ignis aquam. nos ligno extinximus ignem,

Quamque aqua non poterat uicit breuis hastula flammam.

Post ubi decessit metus optatumque reduxit

Lux operosa diem, processimus acta uidere

140

Noctis et extinctae quamuis fumantia late

Securis spectare oculis uestigia flammae.

Et credebamus nos plurima damna domorum

Visuros, magni memores terroris et ignis;

Sed cito conspectis decreuit opinio rebus,

145

Et nihil exustum nisi quod debebat aduri

Cernimus ex illisque unum flagrasse duobus

Hospitiis, quae nostra manus, nisi flamma tulisset,

Abstulerat. sed et hoc Felicis gratia nobis

Munere consuluit, quod praeueniendo laborem

150

Vtilibus flammis operum compendia nobis

Praestitit inde, parem incensae quia liquerat illic

Flamma domum, non ut pateretur stare uel ipsam

Obstantem simili bipatentibus obice ualuis,

Verum ut et hoc illum puniret flamma colonum,

155

Conseruans illi quod mox euerteret ipse.

Nam sua qui sanctis nuper gurgustia tectis

Praetulerat, primum flamma multatus in uno,

Mox aliud propria ipse manu uastare tegillum

Incipit et celeri peragit sua damna furore

160

Dilectasque domos et inanes plangit amores.

Qui simul aspiciens incensa et diruta tecta,

Dissimiles simili miratur in aggere labes

Ruderis et cineris iuncti bicolore ruina.

Hunc nobis sine lite uidens cessisse triumphum,

165

Se tantum miser accusat, quem gratia nulla

Manserit obsequii et maneat contusio poenae.

Nunc quia dimoto patuerunt obice frontes,

Eloquio simul atque animo spatiemur in ipsis

Gaudentes spatiis sanctasque feramur in aulas

170

Miremurque sacras, ueterum monumenta, figuras

Et tribus in spatiis duo testamenta legamus,

Hanc quoque cernentes rationem lumine rectos

Quod noua in antiquis tectis, antiqua nouis lex

Pingitur; est etenim pariter decus utile nobis

175

In ueteri nouitas atque in nouitate uetustas,

Vt simul et noua uita sit et prudentia cana,

Et grauitate senes et simplicitate pusilli

Temperiem mentis gemina ex aetate trahamus,

Iungentes nostris diuersum moribus aeuum.

180

Est etiam interiore situ maioris in aulae

Insita cella procul quasi filia culminis eius,

Stellato speciosa tholo trinoque recessu

Dispositis sinuata locis; medio pietatis

Fonte nitet mireque simul nouat atque nouatur.

185

Namque hodie bis eam geminata nouatio comit,

Dum gemina antistes gerit illic munera Christi;

In geminos adytum uenerabile dedicat usus,

Castifico socians pia sacramenta lauacro;

Sic pariter templum nouat hostia, gratia fontem,

190

Fonsque nouus renouans hominem, quod suscipit, et dat

Munus siue magis, quod desinit esse per usum,

Tradere diuino mortalibus incipit usu.

Nam fons ipse semel renouandi missus in usum

Desinit esse nouus; sed tali munere semper

195

Vtendus numquam ueteres renouare facesset.

Hoc domini donum, hanc speciem, qua munere Christi

Idem homo fit nouus et uetus interit, ecce refectis

Cernite culminibus gemina Felicis in aula.

Quae fuerant uetera, et noua nunc extare uidentur;

200

Nam steterant uasto deformibus agmine pilis.

Nunc meliore datis eadem uice fulta columnis

Et spatii cepere et luminis incrementa

Depositoque situ reducem sumpsere iuuentam.

Namque his et duplex spectandi gratia fulget,

205

Qua renouata nouis aequali lumine certant

Culmina culminibus; tectorum dissidet aetas,

Concordat species; ueterum manus atque recentum

Conuenit; in facie simili decor unus utrumque

Ornat opus; coeunt olim fundata nouellis.

210

Nec discrimen adest oculis, nitet una uetustas

Annosis rudibusque locis; niger abditur horror,

Et senibus tectis iuuenem pictura nitorem

Reddidit infuso uariorum flore colorum.

Hinc operum tempus confunditur et nitet extra

215

Parietibus nouitas, latet intus operta uetustas;

Fronte iuuentutis tegitur fucata senectus,

In pueram faciem ueterana refloruit aetas;

Suntque simul uetera et noua, nec noua nec uetera aeque,

Non eadem simul atque eadem, quae forma futuri

220

Praesentisque boni est; namque et nunc utile nobis

Deterso ueteris uitae squalore nouari

Mente pia Christumque sequi regnisque parari.

Tunc quoque cum dabitur redeunte resurgere uita,

Ille resurgentum potior numerabitur ordo,

225

Qui super illustri carnem perfusus amictu

Seruilem domini mutabit imagine formam

Conformemque deo conregnaturus honorem

Accipiet Christo similis, sed munere Christi.

Haec eadem species ueterem deponere formam

230

Et gestare nouam monet et retro acta abolere

Inque futura dei conuersam intendere mentem,

Congrua praeteritis obliuia ducere curis

Caelestumque animo regnorum inducere curam

Rebus et humanis et moribus istius aeui

235

Mente prius quam morte mori neque corporis ante

Nexibus absolui quam criminis. ergo nouemur

Sensibus et luteos terrestris imaginis actus

Discutere a nostro properemus corpore longe

Vestibus excussis, puros ut sorde recussa

240

Corporis atque animae nitidi reddamus amictus.

Nec modo commissum peccati sed meditatum,

Sicut morbiferam de labe cadaueris auram,

Naribus obstructis tristem fugiamus odorem.

Vt faciem colubri Salomon peccata timeri

245

Horrerique monet dicitque armata leonis

Dentibus; et uere, quoniam uelut ore ferino

Saeua uorant animam, quam uicerit aegra uoluptas

Corporis euictamque suae draco duxerit escae,

Qui uorat Aethiopum populos non sole perustos,

250

Sed uitiis nigros et crimine nocticolores.

Tales Aethiopas serpens edit, in quibus escam,

Quam capere est, damnatus habet, quia peccatorem

Serpentisque cibum deus uno nomine terram

Dixit, et inde uorans peccata dracone uoratur.

255

Tempus adest mutare uias, exsurgere somno

Et tandem uigilare deo, dormire uicissim

Actibus his, quibus inuigilat mens mortua Christo.

Si nobis doctrina dei de lumine uerbi

Non aperit sensum, saltem capiamus ab ipsis

260

Aedibus exempla, et lapides ac ligna magistri

Sint stolidis, ut quale manu confecimus istic

Tale fide faciamus opus; licet absit ab uno

Mentis opus manuumque labor, sed ab impare causa

Par operis trahitur ratio; ecce uidete, probabo

265

Dissimiles simili specie concurrere formas.

Qua noua tecta sedent, multi meminere locorum;

Nam breue tempus id est, ex quo sunt omnia coepta,

Quae modo facta manent; annis sudata duobus

Tertius explicuit prece sanctorum atque ope Christi.

270

Pars spatii breuis hortus erat, pars ruderis agger,

Quem collata manus populo curante remouit

Et uiles holerum cum sentibus eruit herbas,

Vt nitido purgata patesceret area dorso,

Quae modo marmoreis ornato iugere saxis

275

Late strata nitet, cultus oblita priores.

Quam bene mutauit speciem! post stercoris usum

Marmoris ornatum, Parias post uilia conchas

Brassica fert et splendet aquis quae sorde nitebat.

Quonam igitur nunc ista modo mihi fabrica formam

280

Praebebit, qua me colere aedificare nouare

Sensibus et Christo metandum ponere possim?

Prompta quidem ratio est, quae sit mea terra, quod in me

Rudus et unde meo spinae nascantur in agro.

Terra cor est, culpae praui sunt rudera cordis;

285

Luxus iners, impurus amor, maculosa libido

Rudera sunt animae; sic corporis anxia cura,

Liuor edax et auara fames, grauis ira, leuis spes,

Prodiga et ambitio proprii, sitiens alieni,

Spinae sunt animo, quia semper inanibus angunt

290

Ancipites animas stimulis, quas iugiter urit

Defectus miseri metus et miser ardor habendi.

Atque ita et inter opes inopes quasi Tantalus ille

Inter aquas sitiunt nec habent quod habere uidentur.

Nam partis uti metuunt, seruata relinquunt,

295

Dumque alimenta parant, uiuendi tempora perdunt.

Has igitur spinas, haec rudera mentibus hirtis

Egerere est opus et primam hanc euellere fibris

Cunctorum stirpem scelerum, qua pullulat arbor

Infelix; domini radicitus illa securi

300

Icta cadat, nostris ut numquam germinet aruis.

Haec si praeciso de nobis fomite radix

Aruerit, cadet omne nefas, uitium omne peribit,

Matricisque suae casum mala cuncta sequentur,

Et moriente sua simul arbore poma peribunt.

305

Tunc bene purgato domus aedificabitur horto

Et uiuo fundata solo bene surget in altum

Fabrica diuini moliminis. ipse columnas

Eriget in nobis Christus ueteresque resoluet

Obstructae pilas animae, spatiumque sibi rex

310

Sensibus efficiet nostris, ut inambulet illis,

Tamquam in porticibus Salomonis quinque solebat

Ore pio medicos sapientia ducere gressus,

Corpora tangendo sanans et corda docendo.

Non igitur simus ueteres inter noua tecta,

315

Vt qui corde habitat Christus noua corda reuisat.

Peior enim scissura nouo ueterique coactis

Redditur, et noua uina nouos bene dantur in utres.

Vita prior pereat pereat ne uita futura.

Sponte relinquamus mundum, non sponte carendum,

320

Sponte nisi fugimus; moriamur, ne moriamur;

Letalem uitam uitali morte tegamus.

Terrena intereat, subeat caelestis imago,

Et Christo uertatur Adam; mutemur et istic,

Vt mutemur ibi; qui nunc permanserit in se

325

Idem, et in aeternum non immutabitur a se.

Carmen 29

Ver age carminibus, fluat articulata modestis

Vox numeris. ades, o diues mihi causa loquendi

Felix, et tacito mea corda illabere flatu.

Spiritus ore meo curret tuus. esto meis fons

Eloquiis; ego uero tuis ero fistula riuis,

Quos mihi praebueris diuini a flumine uerbi.

Surge igitur blandoque meum spiramine pectus

Ingredere, o Felix pater et domine atque patrono,

Tu domus et medicina mihi et sapientia, Felix;

Tu nunc obtusam mihi longa per otia mentem

Exacue, ignito uegetans mea lumine corda.

Sed mihi non isto fundendus in aequore sermo est,

Vt per sanctorum merita aut miracula curram

Et quae per sanctos omnes ab origine rerum

Praestat agitque deus uersu detexere coner,

Quae nec mens humana capit nec lingua profari.

Et quid in hoc mirum, si charta uolumine toto

Non capiat quae nec mundus capit omnia totus?

Maior enim mundo mundi sator, ipse deus rex,

Qui terram caelumque implet; quem non capit iste

Mundus, eum capiunt sancti, non corporis amplo,

Sed pietate humiles et mundo corde capaces.

Nunc itaque ut diuina mei bene gesta patroni

Felicis referam uel quae mihi commoda uitae

Contulerit uel quae multis ope caelite praestans

Muneribus conferre piis non desinit omni

Paene die, uariis tribuens pia munera signis,

Christum laudari meritorum postulat ordo;

Non hominem sed eum potius laudare uidebor,

Quo Felix auctore potens uenerabile nomen

Obtinet et medicas dat opes, quibus aegra reuisit

Corpora captiuasque animas ui daemonis atri

Absoluit superante deo. nec in hac ope tantum

Munificus Felix operatur munera Christi

Et de uipereo fortissimus hoste triumphat.

Carmen 30

Felicis penetral prisco uenerabile cultu

Lux noua diffusis nunc aperit spatiis.

Angusti memores solii gaudete uidentes

Praesulis ad laudem quam nitet hoc solium.

Paruus erat locus ante sacris angustus agendis

Supplicibusque negans pandere posse manus,

Nunc populo spatiosa sacris altaria praebet

Officiis medii martyris in gremio.

Cuncta deo renouata placent, nouat omnia semper

Christus et in cumulum luminis amplificat.

Sic et dilecti solium Felicis honorans

Et splendore simul protulit et spatio.

Carmen 31

Ante puer patribus claris et nomine auito

Celsus erat, sed nunc celsus agit merito,

Quem dominus tanto cumulauit munere Christus,

Vt rudis ille annis et nouus iret aquis,

Atque bis infantem spatio aeui et fonte lauacri

Congeminata deo gratia proueheret.

Heu! quid agam? dubia pendens pietate laboro,

Gratuler an doleam? dignus utroque puer;

Cuius amor lacrimas et amor mihi gaudia suadet,

Sed gaudere fides, flere iubet pietas.

Tam modicum patribus tam dulci e pignore fructum

Defleo in exiguo temporis esse datum.

Rursus ut aeternae bona uoluo perennia uitae,

Quae deus in caelo praeparat innocuis,

Laetor obisse breui functum mortalia saeclo,

Vt cito diuinas perfrueretur opes,

Nec terrena diu contagia mixtus iniquis

Duceret in fragili corporis hospitio,

Sed nullo istius temeratus crimine mundi

Dignius aeternum tenderet ad dominum.

Ergo deo potius quam nobis debitus infans,

Verum et pro nobis ille deo placitus,

Coeperat octauum producere paruulus annum,

Prima citis agitans tempora curriculis.

Iam puerile iugum tenera ceruice ferebat,

Grammatici duris subditus imperiis,

Quaeque docebatur puer, admirante magistro

Sorbebat docili nobilis ingenio.

Gaudebant trepido praesagi corde parentes,

Dum metuunt tanti muneris inuidiam.

Nec mora longa fuit, placitam deus aethere Christus

Arcessens merito sumpsit honore animam

Et rapuit terris subitum, quia dignior esset

Associata piis uiuere conciliis.

Causa fuit leti suffusus faucibus umor,

Quo grauis inflauit lactea colla tumor,

Inde repressus abit, sed lapsus ad intima fugit

Corporis et uitam uisceribus pepulit.

Terra suam partem tumulata carne recepit,

Spiritus angelico uectus abit gremio.

Deserti uacuum funus duxere parentes,

Celsus in excelso laetus agit nemore.

Parcite quaeso, pii, multis peccare, parentes,

Fletibus, in culpam ne pietas ueniat.

Impia nam pietas animam lugere beatam

Gaudentemque deo flere nocens amor est.

Nonne patet quantum tali pietate trahatur

Peccatum? arguimur fraude tenere fidem

Aut reprobare dei leges errore rebelli,

Ni placeat nobis quod placuit domino.

Iustius est istas hominum lugere tenebras,

Quas facimus nostrae degeneres animae,

Immemores primi caelestis imaginis ortus,

Quam reuocat miserans ad sua regna pater.

Cuius amore meos suscepit filius artus,

Virgine conceptus, uirgine natus homo,

Cuncta gerens hominum, cunctos et corpore in uno

Cunctorum dominus suscipiens famulus.

Factus enim serui forma est, qui summus agebat,

Forma dei regnans cum patre rege deus.

Suscepit formam serui culpamque peremit,

Qua poenae et mortis quondam homo seruus erat.

Et libertati famulum sub imagine serui

Nostra caro effectus restituit dominus,

Vt mihi per Christum caelestis imago rediret,

Qui cruce terrenum despoliauit Adam.

Carnem igitur mortemque meam meus ille creator

Pertulit et carum morte redemit opus.

Multa mihi dederat prius et promissa salutis

Et praecepta, quibus per bona dirigerer.

Sed quia nec legis posito medicamine primi

Inueterata patris uulnera dilueram

Et neque praemissis diuino ex ore prophetis

Expectare dei munera credideram,

Et genus humanum passim sine luce fidei

Desperata salus merserat in tenebras,

Regnabatque simul peccatum in corpore nostro,

Mors in peccato, daemon in interitu,

Captiuumque hominem tristis metus et miser error

Altius in mortem praecipitare dabant:

Interea pater ipse polo miseratus ab alto

Errantum lapsus pestiferos hominum

Serpentemque truci dominantem in morte cadentum

Non tulit et natum misit ad omne bonum.

Paruit ille libens, deus omnia cum patre concors,

Communem curans rem pietate pari.

Aduenit et fit homo et mixtum perfectus utroque

Ostendit fragili carnis inesse deum.

Vtitur officiis hominis, sed et intus operti

Signa dei medicis exerit imperiis.

Voce hominis diuina docet, mortalia uero

Extra peccatum corporeus peragit.

Quippe sui rem tantum operis sibi reddere curans,

Naturam uenit sumere, non uitium.

Namque bonum natura hominem bonus ad bona fecit.

Mente sua lapsus se uitiauit homo.

Quare opifex hominum mortali in corpore uenit,

Non et mortali crimine factus homo.

Nam neque deleret culpas nisi liber ab illis

100

Nec laxare reos posset et ipse reus,

Nec peccatori mors cederet utpote uinctum

Peccati uinclis legitime retinens.

Iure igitur cessit rumpenti tartara Christo,

In quo quod posset nectere non habuit.

105

Ipsaque iudicii iniusti rea facta uicissim

Per scelus occiso iure subacta homini est.

Palluit inuidia serpens, inferna reducto

Claustra homini uersa lege reclusa uidens

Inque uicem uincta mortalem morte resolui

110

Excussumque sua surgere corpus humo,

Insuper et caelos rediuiuum scandere cernens,

Dente truci frustra liuidus infremuit.

Et modo tabescit, cum crebrescente piorum

Agmine per Christum perditor ipse perit.

115

Ergo mei uitiosa animi sanauit et aegra

Corporis excepit, matre homo, patre deus.

Imbecilla quidem, sed naturalia carnis

Gessit et affectus corporis exhibuit.

Sensibus humanis edit et bibit et sua somno

120

Lumina declinat, lassat eundo uiam.

Tamquam homo defuncto lacrimas impendit amico,

Quem mox ipse deus suscitat e tumulo.

Nauigio uectatur homo, et deus imperat austris,

Et uirtute dei ambulat aequor homo.

125

Mente hominis trepidat uicinae mortis ad horam,

Mente dei nouit tempus adesse necis.

In cruce fixus homo est, deus e cruce terruit orbem.

Mortem homo, uerum mors ipsa deum patitur.

In cruce pendet homo, deus e cruce crimina donat

130

Et moriens uitam criminis interimit

Proque reis habitus peiorque latrone putatus,

Quem Iudaea pio praeposuit domino,

Credenti donat regnum caeleste latroni,

Clausus adhuc terris iam paradisum aperit.

135

Nos igitur firmare animos, attollere mentem

Ignauosque decet trudere corde metus,

Pro quibus ecce animam posuit simul atque resumpsit

Filius ille dei cuncta manente deo.

De nostra uictor deus egit morte triumphum

140

Et nostrum secum corpus in astra tulit,

Non sat habens, quod pro nobis mortalia cuncta

Hausit, ut auferret uulnera nostra suis.

Sed ne me dubiae suspenderet anxia mentis

Cura, resurrexit corpore quo cecidit.

145

Clara fides oculis patuit mortalibus, ipse

Post obitum uiuus qualis et ante obitum.

Nam se discipulis dubitantibus obtulit ultro

Rimandumque oculis praebuit et manibus.

Nec sine mente dei dubitauit apostolus olim,

150

Viuere post mortem nullus ut ambigeret.

Firmauit dubitando fidem; dum comminus anceps

Arguitur Thomas, omnis homo instruitur.

Cernere quod Thomas coram et palpare iubetur,

Constanter stabili credere disco fide

155

Mortem hominum Christi crucifixi morte subactam

Spemque resurgendi corporibus positam,

Corporibus nostris, quia Christus uictor in ista

Carne resurrexit, quam gero, qua morior.

Meque docens pro me dubitantibus ingerit artus

160

Et solidam carnem structa per ossa probat,

Insuper et lateris, manuum quoque uulnera monstrat

Et dubium digitos his iubet inserere.

Cerne, inquit, latus ecce meum, palmasque pedesque;

Ecce crucis clauos, cuspidis ecce uiam.

165

Ecce ipsam toto compagem corpore uiuam

Stare patet neruis ossibus ore cute.

Ergo tenete fidem, quam cernitis, insuper et quam

Tangitis, et dubios pellite corde animos,

Et testes tantae cunctis estote salutis

170

Cunctorumque hominum soluite corda metu.

Omnibus intereat mortis timor, et simul omnes

Ista resurgendi spes animet populos.

Credentum tamen ista salus, qui corde fideli

Suscipient quae uos lumine conspicitis.

175

Ecce in me cunctorum hominum discrimine nullo

Mors superata abiit, stat rediuiua salus.

Vitam ex morte dedi, mortem moriendo subegi

Et genus humanum sanguine restitui;

Peccatum carnis superans in carne peremi

180

Materiam culpae, iustitiam peperi.

Corpore mors cecidit, surrexit corpore uita;

Qua prius occiderat, carne reuixit homo.

Et nunc ecce meo rediuiuum in corpore portans

Praefero uictorem mortis et anguis Adam.

185

Quae, rogo, sufficient nobis solacia uel quae

Sanabit fessos iam requies animos,

Si nec tanta potest aegris medicina mederi,

Quae uitas obita morte redire docet?

Maeror, abi; discede, pauor, fuge, culpa. ruit mors,

190

Vita resurrexit, Christus in astra uocat,

Morte mea functus mihi mortuus et mihi uictor,

Vt mors peccati sit mihi uita dei.

Denique seruatum iam de cruce duxit aperto

Limite latronem, qua paradisus adest,

195

Munere quo signum dedit et peccata piare

Et nemoris uetiti uincere saepta fide.

Talibus exemplis, tanto sponsore salutis

Erectos laetis uertere maesta decet.

Pellamus querulos ingrato corde dolores

200

Et redeant tersis lumina pura oculis.

Credamus Christo, quod in ipso uidimus, isdem

Nos quibus occidimus surgere corporibus,

Inde superfusa diuini ueste decoris

Sumere mutatos angelicam speciem.

205

Quod si tanta animis nos caligantibus obstat

Et piger obtunso corpore sensus hebet,

Vt, quia corporeis oculis diuina teguntur,

Nullam dicatis scripta tenere fidem:

Sed doceat Paulus quia non aeterna uidentur,

210

Aeterna humanis abdita sunt oculis.

Insipiens, terrena uide, caelestia crede,

Obtutu mundum conspice, mente deum.

Hinc pretiosa fides; nam sicut gratia iam non

Gratia, si meritis attribuatur, erit,

215

Sic et nulla fides nisi quae quod non uidet illud

Credit et aeternam spe duce rem sequitur.

Mortales miseri, querulum genus, impia tandem

Pectora mollitis mentibus exuite.

Heu! quonam, precor, usque graui mendacia corde

220

Quaeritis et uani lubrica diligitis?

Commutate uias, dirumpite uincula mortis

Et date praedulci libera colla iugo.

Sumite diuinas pro libertate catenas,

Crimine quae soluunt et pietate ligant.

225

Qui sequeris tenebras, in aperto lucis oberras,

Et qui nocte uides, lumine caecus agis.

Ergo oculos mentis Christo reseremus et aures,

Vt mens peccato clausa deo pateat.

Namque et corporeis sua iam promissa reuelat

230

Visibus et claris monstrat operta deus.

Cuncta resurgendi faciem meditantur in omni

Corpore et in terris germina et astra polo.

Noctes atque dies, ortus obitusque uicissim

Alternant; morior nocte, resurgo die.

235

Dormio corporeae sopitus imagine mortis,

Excitor a somno sicut ab interitu.

Quid sata, quid frondes nemorum, quid tempora? nempe

Legibus his obeunt omnia uel redeunt.

Vere resurgenti cunctis noua rebus imago

240

Post hiemis mortem uiuificata redit.

Quod semel est facturus homo, cui subdita mundi

Corpora, sub caelo cuncta frequenter agunt.

Seu quaerunt quonam reparetur mortuus omnis

Corpore quoue modo fiat homo ex cinere.

245

Si non sufficiunt sacris signata prophetis,

Muta fidem clamant, credite conspicuis.

Cernite nulla suis emergere semina campis,

Ni prius intereant tabe soluta putri.

Nuda seris, uestita legis; iacis arida grana

250

Atque eadem fructu multiplicata metis.

O peruersa fides et diffidentia nobis,

Credere nos terris et dubitare deo!

Et certe nil terra mihi spondere nec ausa est

Nec potuit; quin et saepe fefellit ager

255

Vix commissa sibi reddens sata; nec tamen illi

Credere deceptus spem segetis dubito,

Nec piget incertis certum sudare laborem

Fructibus et nudo credere nuda solo.

Quod si terra potest corruptum reddere semen,

260

Quod tamen aeterni lege facit domini,

Difficile omnipotentis opus fore creditur, ut nos

Ex nihilo factos ex aliquo reparet?

Nullus eram, et faciente deo sum natus ut essem;

Nunc iam de proprio semine rursus ero.

265

Nam licet in tenuem redigantur et ossa fauillam,

Corporis integri semina puluis habet,

Cumque etiam cineres uacuatis terra sepulchris

Cognato immixtos caespite sorbuerit,

Tunc quoque corporeis hominum uanescere uisos

270

Luminibus solidos continet omnipotens,

Inque die magno, quae nunc absumpta putamus

Corpora, cernemus surgere tota deo,

Nulla cui natura perit, quia quicquid ubique est

Omne creatoris clauditur in gremio.

275

Quos aqua fluminibus pelagoque et piscibus hausit,

Quos uolucres et quos diripuere ferae,

Cunctos terra deo debet, quia quos aqua mersit

Litore uel fundo strata recepit humus,

Quae licet una, tamen non uno sumpta sepulchro,

280

Sparsa locis laceri funeris ossa tegit,

Et quia consumptus simul et consumptor in uno

Telluris gremio morte ferente cadunt,

Siue per egeriem, qua sese animalia purgant,

Reddunt digestis membra uorata cibis,

285

Humanum corpus transfunditur ex alieno

Corpore nec perdit uim proprii generis.

Sed licet e membris in humum transmissa ferinis

Membra hominum uiuo semine salua manent,

Et moriente fera, cui forte cadaueris esca

290

Humani fuerit, diuiditur ratio.

Namque animal rationis homo est, ideoque et in ipso

Rex aliis praestat corpore corporibus,

Vnde licet possit mutis animalibus idem

Praeda dari, tamen his sorte coire negat.

295

Sola resurgendi caro perceptura uigorem,

Quae rationalis uas animae fuerit,

Vt reducem terris animam compage refecta

Iam non lapsuro tegmine suscipiat,

Et uelut hic omni mens et caro iungitur actu,

300

Sic et in aeternam sint sociata diem,

Vt carpant socio gestorum praemia fructu

Consortes meriti luce uel igne loci.

Propterea quamuis nos et spirantia cuncta

Vnam sortiti corpore materiem,

305

Non tamen in uacuum reuocamur morte soluti.

Exsortes animae carnis ab occiduo;

Sed clangente tuba reddentibus undique terris

Nostra ex arcanis corpora seminibus,

Corpore mente anima rursum in sua foedera nexis

310

Integri dominum sistimur ante deum.

Si dubitas cineres in corpora posse recogi

Et fieri reduces in sua uasa animas,

Ezechiel tibi testis erit, cui prodita dudum

Tota resurgendi per dominum facies.

315

Illic aspicies toto uiuiscere campo

Arentes ueterum reliquias hominum

Ossaque porrectum late dispersa per agrum

Vltro ad compages currere iussa suas

Atque medullatis penetralibus edere neruos

320

Moxque supernata ducere carne cutem

Et dicto citius perfectis ordine membris

Puluere de ueteri stare nouos homines.

Ac ne forte, sacri quod fert manifesta prophetae

Visio, sopiti somnia uana putes,

325

Maiorem super his et plenum suscipe testem;

Ipse prophetarum nam loquitur dominus:

Vita ego sum; qui me credet, nec morte peremptus,

Consorti mecum luce beatus aget.

Denique quod uerbo dixit uirtute probauit,

330

Ipse suum reuocans ex abysis hominem,

Tempore quamquam illo non tantum in corpore Christus

Signa suo dederit, cum cruce uictor obit.

Namque ut concussis patefecit tartara terris

Et uinctum inferno carcere soluit Adam,

335

Fissa resurgentes ruperunt saxa sepulti,

Et nouus in sancta floruit urbe tholus.

Viderunt multi ueterum renouata piorum

Corpora descensu uiuificata dei.

Tunc etiam refugo caecatus lumine mundus

340

Aeterna timuit nocte piare nefas.

Tunc et discisso nudata altaria uelo

Amisere sacri religionem adyti,

Vt monstraretur uacuandum numine templum

Et fore ab hostili sancta profana manu,

345

Quod duce Romano docuit post exitus ingens

Euersis templo ciuibus urbe sacris.

Fas etenim, ut Iudaea, cui suus hostia Christus

Non erat et per quam uictima Christus erat,

Sede locoque simul ueterum uiduata sacrorum,

350

Infitiata fidem, perderet omne sacrum.

Finis enim legis Christus, quia lege fideli

Praedictus legi lex ueniendo fuit,

Praescribens ueteri finem legemque fidei,

Legem prophetae gentibus instituens.

355

Vnde magister ait: uetera effluxere peractis

Temporibus, subeunt omnia ubique noua.

Iamque reuelata facie speculamur apertum

In Christo propriae lucis honore deum.

Et puto quod scissi in templo mysteria ueli

360

Id quoque signarint, gratia quod tribuit.

Nam ueluti rupto patuere sacraria uelo,

Sic reserat nobis legis operta fides.

Inde sub antiquo legitur uelamine Moyses

Iudaeis nebula cordis opertus adhuc,

365

Quam de luminibus mentis mihi creditus aufert

Christus, adumbratas discutiens species

Seque docens prisca uelatum legis in umbra

Iamque reuelatum corporis in facie,

Qualem praemissi cecinerunt adfore uates,

370

Qualis apostolicis coram oculis patuit,

Qualem et Iudaei non perspexere uidentes

Mentibus obtunsis impietate sua,

Et qualem, quamuis non uisum in corpore nobis,

Credendo interno lumine conspicimus.

375

Nam quod ueridici sese uidisse magistri

Et palpasse docent, tango fide et uideo.

Et cunctis credendo patet cognoscere Christum

Impia caecantem pectora perfidiae

Fundentemque suam per corda fidelia lucem,

380

Vt placitas habitet clarificetque animas.

Ergo, mei fratres, mea cura, meum cor, in ista

Maerentes animos laetificate fide.

Pellite tristitiam dociles pietate fideli

Fidentesque deo laetitiam induite.

385

Illos infelix luctus decet et dolor amens,

Nulla quibus superest spes, quia nulla fides,

Et quibus omne bonum est hoc tantum uiuere saeclo,

Desperare deo, fidere corporeis.

Illis internus stupor insolabile pectus

390

Desertis uero sensibus obsideat,

Quos infida deo mens abdicat et quibus exsors

A Christo infernas sors cadit in tenebras.

Nobis ore dei solator apostolus adsit,

Nos euangelio Christus amans doceat;

395

Nos exempla patrum simul et praeconia uatum,

Nos liber historiae firmet apostolicae,

In qua corporeum remeare ad sidera Christum

Cernimus et gremio nubis in astra uehi,

Et talem e caelis reducem sperare iubemur,

400

Ad caelos qualem uidimus ire patri.

Huius in aduentum modo pendent omnia rerum,

Omnis in hunc regem spesque fidesque inhiat.

Iamque propinquantem supremo tempore finem

Immutanda nouis saecula parturiunt.

405

Omnes uera monent sacris oracula libris

Credere praedictis seque parare deo.

Festinate, precor, dum copia panditur istic

Procurare bonis praeque cauere malis.

Vertite peruersas conuerso pectore curas,

410

Monstrat flere fides utilibus lacrimis.

Peccatum lugere iuuat contractaque culpis

Vulnera profusis fletibus abluere,

Qualibus ille suum stratum omni nocte rigabat

Multa gemens Dauid, corde potens humili.

415

Si cinerem ut panem ille deo dilectus edebat

Et sua miscebat pocula cum lacrimis,

Quid facere, heu! misero mihi competit? unde piabor?

Vnde satisfaciam? quanam ope saluus ero?

Pumiceum cor eget lacrimis, cinis horret ad escam,

420

Deliciaeque iuuant esuriente anima.

Quis mihi suggereret lacrimarum ad flumina fontem,

Quo mea deflerem facta meosque dies?

Nam mihi pro meritis actae per crimina uitae

Ingentes plagas flumine flere opus est.

425

Rumpe mei lapidem cordis, saluator Iesus,

Vt mollita pio uiscera fonte fluant;

Tu, precor, o fons Christe, meis innascere fibris,

Vt mihi uiua tuae uena resultet aquae.

Nam tu fons, quo uita fluit, quo gratia manat,

430

Quo lux omnigenas funditur in populos.

Qui te, Christe, bibent, dulci torrente refecti

Non sitient ultra, sed tamen et sitient.

Nam quos diuini satiarit copia uerbi,

Hos dulcedo magis pota sitire facit.

435

Te, domine, ergo, deus, panem fontemque salutis

Semper et esuriant et sitiant animae.

Non ieiuna fames, sed nec sitis arida uitam

Consumet, si te mens edat atque bibat.

Iuge fluis semper biberis turbamque sitimque

440

Potantum ex haustu largior exsuperas.

Totus enim dulcedo, deus, dilectio, Christe, es,

Inde replere magis quam satiare potes.

Et desideriis semper sitiendus auaris

Influis exciperis, nec saturatur amor,

445

Atque ita perficitur pietas, sine fine ut ameris,

Christe, tuis uitam qui sine fine dabis.

Da mihi nunc lugere, deus, fletuque salubri

Praeserere aeternae semina laetitiae;

Hoc, precor, hoc potius maneat mihi luctus in aeuo,

450

In quo quicquid adest per breue transit iter.

Ite procul, laeti, flentum consortia malo,

Vt breuibus lacrimis gaudia longa metam.

Si modo lugentem grauis hirto tegmine saccus

Caprigenum saetis, dum tegit, et stimulet,

455

Tunc patre placato meriti reddetur honoris

Anulus et cinget me stola laetitiae;

Tunc mihi iure pater uitulum mactabit opimum,

Si modo ieiunus iustitiam esuriam

Malo famem panis quam sancti ducere uerbi;

460

Nolo domum uini, lucis aquam sitio;

Hic cruciet me dira fames, hic turpis egestas

Contractum pannis tristibus obsideat,

Hic licet ante suas diues me transeat aedes,

Spernens uel micis me saturare suis.

465

Nolo mihi Tyrio modo Serica murice uestis

Ardeat, arsuri corporis inuidia,

Ne post purpureos me flamma perennis amictus

Ambiat et pretium uestis in igne luam.

Hic potius miseri iaceamus in aggere foedo

470

Stercoris et lambant ulcera nostra canes,

Vt placida tristem post uitam morte solutos

Mitis ad occursus angelus excipiat

Et patriarcharum sinibus deponat ouantes,

Vnde gehenna procul saeuit hiante chao.

475

Non commenta loquor uatum terrentia paruos,

Latrantem in foribus per tria rostra canem

Terrentemque umbras tristi squalore Charontem,

Vipereis saeuas crinibus Eumenidas,

Aeternam, Tityon, funesti uulturis escam

480

Arentemque siti Tantalon inter aquas,

Voluentem sine fine rotam et reuolubile saxum,

Cassaque sudantum dolia Danaidum

Haec inopes ueri uanis cecinere poetae,

Qui Christum ueri non tenuere caput.

485

At nos uera deus docuit, sator ipse suorum

Enarrans nobis omnia uera operum.

Disce euangelio loca pauperis et loca ditis:

Pauper in Abraham, diues in igne iacet.

Iustitia mutante uices qui fleuerat istic

490

Gaudet ibi, et pleno paupere diues eget.

Iste bona requie fruitur, gemit ignibus ille,

Diues opum poenas, pauper opes recipit.

Mendicat diues modicum de paupere rorem,

Quem mendicantem spreuerat in superis.

495

Inde in eum ardentem nec parua e pauperis imo

Stillauit digito gutta refrigerii,

De magnis quoniam dapibus nec mica referto

Esurientis in os pauperis exciderat.

His monitis sanctam discamus uiuere Christo

500

Iustitiam et partem ponere pauperibus.

Tu, cui sordet inops, qui uiso horrescis egeno

Occursumque pii supplicis omen habes,

Qui te miraris pretiosa ueste nitentem

Nec sordere uides interiore habitu,

505

Omnia mente geris, quae corpore pauperis horres,

Sordidior pannis diues et ulceribus;

Contemnis caecum, leprosum tangere uitas,

Diues auare, lepram diligis ipse tuam.

Ille oculis hominum miser est et debilis; at tu

510

Turpis es ante deum debilitate animae.

Improbe, consortem naturae spernis egentem

Et facis exsortem partis auaritia.

Quicquid, inique, tibi nullo supereffluit usu,

Quod fosso abstrudis caespite, pars inopum est.

515

Cur aliena tenes, qua spe linquenda retentas,

Nec retributa suis nec potiunda tibi?

Tu, cui sordet inops, qui nomine diuitis excors

Triste leuas crispa fronte supercilium,

Nec dignaris eos homines uel nomine fari,

520

Quos simili lusu non fluitare uides,

Filius ille dei qua uenerit aspice forma,

Qui cum esset diues, pauper in orbe fuit.

Et ueniens non alta deus, sed uilia mundi

Legit, ut infirmis fortia destrueret.

525

Non iam diuitiis diues nec robore fortis

Nec sapiens magno gaudeat ingenio.

Nemo ope confidat propria aut de se sibi plaudat,

Cum sata uel data sint omnia fonte deo.

Perfugium Christus personaque factus egentum,

530

Diuitibus pudor est, gloria pauperibus.

Huius in ambrosios auidi curramus odores,

Vt procul a nobis mortis odor fugiat.

Quis mihi det pretiosum alabastro fundere nardum

Et domini sacros flendo lauare pedes?

535

Vos, precor, o mea cura, piis operam date curis

Vosque date immenso coniuge mente deo.

Tempus adest, prope iam dominus; properate parari

Regis ad occursum, dum breuis hora patet.

Vtimini uestris opibus pietate benigna

540

Radicemque mali uellite pectoribus.

Corde inopum uestrae pretium concludite uitae

Et capita expensis ungite uestra piis.

Castaque lambentes domini uestigia Christi,

Detergete comis ambo, lauate oculis.

545

Si desiderium est Celsi sine fine fruendi,

Sic agite, ut uobis aula eadem pateat.

Nam quem sancta fides et nescia criminis aetas

Et pia mens casto corpore continuit,

Certa fides illa superum regione potiri,

550

Ignea qua sanctos protegit ara dei.

Nolumus ergo, boni fratres, de pignore nostro

Vos ita tristari tamquam homines uacuos;

Nam si certa fides uobis quia Christus Iesus

Mortuus est et nunc uiuit in arce dei,

555

Sic et eos, quicumque fide uiuente quiescunt,

Adducet Christo cum remeante pater.

Hoc etenim in uerbo domini docet ille magister,

Quo duce sidereas nitimur ire uias,

Quod quibus in Christo fuerit modo uita peracta,

560

Isdem cum Christo uita perennis erit.

Cumque tuba signum domini aduentantis ab alta

Sede patris princeps angelus ediderit,

Primi qui in Christo mortes obiere resurgent,

Dignati occursum nubibus ire deo.

565

Cumque omnes in qua uiserunt carne reuiuent,

Non omnes uerso corpore lumen erunt.

Namque resurgemus, sed non mutabimur omnes;

Hoc discrimen erit gentibus ante deum.

Incorrupta profanorum quoque corpora surgent

570

A tumulis, longo pabula supplicio.

Vita erit his sine fine mori et mors uiuere poenis

Et durante suas pascere carne cruces.

Ipse suos proprio peccator corpore gignet

Carnifices et erit uermibus esca suis.

575

At quos caelesti pietas euexerit actu,

Participata gerent stemmata rege deo

Vestitique suum diuino lumine corpus

Conformes Christo semper agent domino.

Quod cum ita sit, capite es istis solacia uerbis

580

Et fidos ueri spe recreate animos;

Et pignus commune superno in lumine Celsum

Credite uiuorum lacte fauisque frui.

Aut illum gremio exceptum fouet almus Abraham

Et blandus digiti rore Eleazar alit,

585

Aut cum Bethlaeis infantibus in paradiso,

Quos malus Herodes perculit inuidia,

Inter odoratum ludit nemus atque coronas

Texit honorandis praemia martyribus.

Talibus immixtus regem comitabitur agnum

590

Virgineis infans additus agminibus.

Celse, beatorum castae puer incola terrae,

Celse, dolor patribus, gloria, Celse, patrum,

Celse, amor et desiderium lumenque tuorum,

Celse, breuis nobis gratia, longa tibi.

595

Sed tamen et nobis poterit tua gratia longum

Viuere, si nostri sis memor ad dominum.

Namque in te parui meritis ingentibus aeui

Tempore uita breuis, sed pietate potens.

Talium enim infantum caeli regnum esse probatur,

600

Qualis eras aeuo mente fideque puer,

Qualis et ille fuit noster, tuus ille beati

Nominis, accitus tempore quo datus est,

Exoptata diu suboles nec praestita nobis

Gaudere indignis posteritate pia;

605

Credimus aeternis illum tibi, Celse, uirectis

Laetitiae et uitae ludere participem,

Quem Complutensi mandauimus urbe propinquis

Coniunctum tumuli foedere martyribus,

Vt de uicino sanctorum sanguine ducat,

610

Quo nostras illo spargat in igne animas.

Forte etenim nobis quoque peccatoribus olim

Sanguinis haec nostri guttula lumen erit.

Celse, iuua fratrem socia pietate laborans,

Vt uestra nobis sit locus in requie.

615

Viuite participes, aeternum uiuite, fratres,

Et laetos dignum par habitate locos,

Innocuisque, pares, meritis peccata parentum,

Infantes, castis uincite suffragiis.

Quot tibi, Celse, annis, totidem illi uita diebus

620

Hausta; sed ille minor, qua prior, est senior.

Nam minor est, in quo uixit minus; attamen idem

Qua prior abscessit, nunc ibi te senior.

Celse, tuo cum fratre tuis, quibus addimur, asta;

Nam tua de patrio sanguine uena sumus.

625

Cum patre Pneumatio simul et cum matre Fideli

Dic et Paulinum Therasiamque tuos,

Vt precibus commune tuis miserante habeamus

Praesidium Christo nos quoque, Celse, tui.

Sed tamen et nobis superest operam dare, qua te

630

Possimus simili simplicitate sequi.

Tum nostro socii poterimus uiuere Celso,

Dulcis et aeternum pignoris esse patres.

Carmen 32

Discussi, fateor, sectas, Antonius, omnes;

Plurima quaesiui, per singula quaeque cucurri.

Sed nihil inueni melius quam credere Christo.

Haec ego disposui leni describere uersu,

Et ne displiceat quod talia carmina pango,

Dauid ipse deum modulata uoce rogauit,

Quo nos exemplo pro magnis parua canemus,

Dicentes quae sunt fugienda sequenda colenda,

Cum tamen in cunctis et res et causa probetur.

Iudaicum primo populum nec gratia mouit

Mira dei; nam tum Pharaoni ereptus iniquo

Et mare transgressus pedibus lucente columna,

Cum duce qui mergi infestos uidit equestres

Et cui desertis nihil umquam defuit agris,

Manna cui e caelo et fons de rupe cucurrit,

Post haec ipse deum praestantem tanta negauit,

Dumque aliud numen dementi pectore quaerit,

Ignibus incensis quod misit perdidit aurum.

Par quoque paganus; lapides quos sculpit adorat

Et facit ipse sibi quod debeat ipse timere.

Tum simulacra colit quae sic ex aere figurat,

Vt, quando libitum est, mittat confracta monetae

Aut magis in species conuertat saepe pudendas.

Hinc miseras mactat pecudes mentesque deorum,

Quos putat irasci, calido in pulmone requirit

Atque hominis uitam pecoris de morte precatur.

Quid petit ignosci ueniam qui sanguine poscit?

Illud enim quale est, quam stultum quamue notandum!

Cum deus omnipotens hominem formauerit olim,

Audet homo formare deum; ne crimina desint,

Hunc etiam uendit, dominum sibi comparat emptor.

Philosophos credam quicquam rationis habere,

Qui ratione carent, quibus est sapientia uana?

Sunt Cynici canibus similes, quod nomine produnt;

Sunt et sectantes incerti dogma Platonis,

Quos quaesita diu animae substantia turbat,

Tractantes semper nec definire ualentes,

Vnde Platonis amant de anima describere librum,

Qui praeter titulum nil certi continet intus.

Sunt etiam Physici naturae nomine dicti,

Quos antiqua iuuat rudis atque incondita uita.

Namque unus baculum quondam et uas fictile portans,

Vtile quod solum solumque putaret habendum,

Illud ut auxilii, hoc esset causa bibendi,

Cum stare agricolam manibusque haurire supinis

Potandas uidisset aquas, uas fictile fregit,

Quo procul abiecto remouenda superflua dixit.

Rusticus hunc docuit quod spernere posset et istud.

Hi neque uina bibunt nec uictu panis aluntur

Nec lecto recubant nec frigora uestibus arcent

Ingratique deo quae praestitit ille recusant.

Quid dicam diuersa sacra et dis atque deabus

Condita templa. loquar quae sint Capitolia primum:

His deus est uxorque dei, ipsamque sororem

Esse uolunt, quam Vergilius notat auctor eorum

Dicendo et soror et coniunx. plus de Ioue fertur

Et natam stuprasse suam fratrique dedisse,

Vtque alias caperet, propriam uariasse figuram:

Nunc serpens, nunc taurus erat, nunc cygnus et arbor

Seque immutando qualis fuit indicat ipse;

Plus aliena sibi quam propria forma placebat.

Turpius his aquilam finxit puerique nefandos

Venit in amplexus. quid dicit turba colentum?

Aut neget esse Iouem aut fateatur dedecus istud.

Nomen habet certe quod nec ratione probetur.

Sacra Ioui faciunt et "Iuppiter optime "dicunt

Huncque rogant, et "Iane pater "primo ordine ponunt

Rex fuit hic Ianus proprio qui nomine fecit

Ianiculum, prudens homo, qui cum multa futura

Posset respicere, et duplici hunc pinxere figura

Et Ianum geminum ueteres dixere Latini.

Hic quia nauigio Ausonias aduenit ad oras,

Nummus huic primum tali est excussus honore,

Vt pars una caput, pars sculperet altera nauem;

Cuius nunc memores quaecumque nomismata signant,

Ex ueteri facto "capita "haec "et nauia "dicunt.

De Ioue quid sperant, ut qui est a rege secundus.

Quique sacrificiis apponitur ore precantum?

Hic habet et matrem captam pastoris amore;

Nam prior est pastor quam Iuppiter aut Iouis ipse;

Sed melius pastor, castum seruare pudorem

Qui uoluit spreuitque deam, cui saeua uiriles

Abscidit partes, ne quando tangeret ille

Alterius thalamum, qui noluit eius adire.

Hoc tamen, hoc egit sententia iusta deorum,

Ne fieret coniunx qui non est factus adulter?

Nunc quoque semiuiri mysteria turpia plangunt

Nec desunt homines, quos haec contagia uertant,

Intus et arcanum quiddam quasi maius adorant

Idque uocant sanctum, quo si uelit ire pudicus,

Iste profanus erit. sic artior ipse sacerdos

Femineos uitat coitus patiturque uiriles.

O mens caeca uirum! de sacris semper eorum

Scaena mouet risus, nec ab hoc errore recedunt.

Saturnum perhibent Iouis esse patrem huncque uorasse

Natos ante suos et mos e uentre nefandas

Euomuisse dapes, sed postea coniugis arte

Pro Ioue suppositum mersisse in uiscera saxum,

100

Quod nisi fecisset, consumptus Iuppiter esset.

Huncque Cronon dicunt ficteque Chronon, quia tempus

Quae creat absumit rursusque absumpta promittit.

Cur tamen oblique nomen pro tempore fingunt?

Hunc etiam, quod saepe sibi de prole timebat,

105

Ab Ioue deiectum caelo latuisse per agros

Italiae Latiumque ideo tunc esse uocatum.

Magnus uterque deus! terris est abditus alter,

Alter non potuit terrarum scire latebras.

Hinc Latiare malum prisci statuere Quirites,

110

Vt mactatus homo nomen satiaret inane.

Quae nos est animi quae sunt improuida corda!

Quod colitur nihil est et sacra cruenta geruntur.

Quid quod et Inuictum spelaea sub atra recondunt

Quemque tegunt tenebris audent hunc dicere Solem?

115

Quis colat occulte lucem sidusque supernum

Celet in infernis nisi rerum causa malarum?

Quid quod et Isiaca sistrumque caputque caninum

Non magis abscondunt, sed per loca publica ponunt?

Nescio quid certe quaerunt gaudentque repertum

120

Rursus et amittunt quod rursus quaerere possint.

Quis ferat hoc sapiens illos quasi claudere solem,

Hos proferre palam propriorum monstra deorum?

Qui Serapis meruit, qui sic laceratur ab ipsis

Per uarios turpesque locos? hic denique semper

125

Fit fera fitque canis, fit putre cadauer aselli,

Fit homo nunc pannis, nunc corpore languidus aegro.

Talia dum faciunt, nihil hunc sentire fatentur.

Quid loquar et Vestam, quam se negat ipse sacerdos

Scire quid est? imisque tamen penetralibus intus

130

Semper inextinctus seruari fingitur ignis.

Cur dea, non deus est? cur ignis femina fertur?

Ista quidem mulier, sicut commendat Hyginus,

Stamine prima nouo uestem contexuit olim

Nomine de proprio dictam, quam tradidit ipsa

135

Vulcano, qui tunc illi monstrarat opertos

Custodire focos; hic rursum munere laetus

Obtulit hanc Soli, per quem deprehenderat ante

Martis adulterium; nunc omnis credula turba

Suspendunt Soli per Vulcanalia uestes.

140

Vtque notent Venerem, tunc et portatur Adonis;

Stercora tunc mittunt, ipsum pro stercore iactant.

Omnia si quaeras, magis et ridenda uidentur.

Additur hic aliud: Vestae quas uirgines aiunt

Quinquennis epulas audio portare draconi

145

Qui tamen aut non est aut si est diabolus ipse est,

Humano generi contrarius antea suasor,

Et uenerantur eum, qui nunc in nomine Christi

Et tremit et pendet suaque omnia facta fatetur.

Quae mens est hominum, ut pro ueris falsa loquantur,

150

Qui linquenda colunt contraque colenda relinquunt!

Iam sat erit nobis uanos narrare timores.

Haec ego cuncta prius, clarum quam lumen adeptus,

Meque diu incertum et tot tempestatibus actum

Sancta salutari suscepit eclesia portu

155

Postque uagos fluctus tranquilla sede locauit,

Vt mihi iam liceat detersa nube malorum

Tempore promisso lucem sperare serenam.

Iam prior illa salus, quam perdidit immemor Adam

Tunc uento suadente malo, nunc remige Christo

160

Eruta de scopulis semper mansura resurget.

Rector enim noster sic undique cuncta gubernat,

Vt modo qui nobis errorem mentis ademit

Hic meliore uia paradisi limina pandat.

Felix nostra fides uni certoque dicata.

165

Vnus enim deus est, substantia filius una

Vnus, in utroque est unus uigor, una potestas.

Namque dei uerbum patrio de pectore Christus

Emicuit semperque fuit, qui non quasi natus,

Ore sed egressus chaos illud inane remouit

170

Et tulit informem contextae noctis hiatum

Distribuitque locis mare terras aera caelum

Hisque dedit geminam pulsa caligine lucem.

Ast ubi cuncta nouum stupuerunt surgere solem,

Quattuor haec auxit uariis exordia rebus:

175

Sunt homines terris, sunt addita sidera caelo,

Aere pendet auis, liquido natat aequore piscis.

Sic elementa suis decorauit singula formis;

Nexuit haec diuersa licet discretaque iunxit

Iunctaque discreuit, quae nunc diuisa cohaerent.

180

Claudit enim Oceanus terram, mare clauditur ipsa,

Axe sub aetherio medius concluditur aer.

Hoc etiam caelum quod nos sublime uidemus

Sex aliis infra est spatio surgentibus aequo,

Postque thronos septem, post tot caelestia regna

185

Cetera pars omnis, quae cunctis eminet ultra,

Quae super excedit, quae passim tendit in altum,

Quae sine fine patet, quam nec mens colligit ulla,

Lucis inaccessae domus est sedesque potentis

Sancta dei, unde procul quae fecit subdita cernit.

190

Omnia sic constant, dum spiritus omnia cingit.

Haec itidem, quorum nobis conceditur usus,

Quae polus inferior magno complectitur orbe,

Cuncta licet distent, una cum pace tenentur,

Denique nomen habent unum, sunt omnia mundus.

195

Hunc etiam Graeci cosmon dixere priores;

Hinc ita compositum distinguens utraque lingua

Cosmon ab ornatu, mundum de lumine dixit.

Nam qua sol nitet, hoc totum sordebat in umbra,

Et manet exemplum, quotiens nox omnia foedat,

200

Et docet ex tenebris quae sit data gratia lucis.

Tot bona qui fecit, qui sic operatus ubique est,

Hic dominus de corde dei, hic spiritus oris,

Sancti sermo patris, tantarum fabrica rerum.

Nec se paganus laudet, si qui idola uitat

205

Aut satis esse putat quod numine credat in uno.

Qui colit ille deum, qui uerbum non colit eius,

Qui non uirtutem simili ueneratur honore?

Quique inuisibilem incomprensibilemque fatetur

Esse deum, hic etiam Christum, si cogitet, idem

210

Inueniet, quoniam uerbum comprendere nemo,

Nemo uidere potest, opera eius sola uidentur.

In patre natus enim, in nato pater omnia fecit

Et quicquid uirtute dedit pietate tuetur.

Sic fuit, est et erit uerus saluator in aeuum,

215

Qui tulit errores, qui fecit uera uideri

Placatoque patri pereuntem reddidit orbem.

Nec mirum si cuncta regit qui cuncta creauit,

Qui dedit ex nihilo totum lucique tenebras

Reppulit atque diem iussit succedere nocti

220

Quodque in carne fuit carnis peccata remittit;

Cernit enim fragilem faciles incurrere lapsus

Corripiensque tamen ueniam dabit omnibus unam,

Remque nouam dicam nec me dixisse pigebit,

Plusque pius quam iustus erit. si denique iustus

225

Esse uelit, nullus fugiet sine crimine poenam;

Iustus enim mala condemnat, pius omnia donat.

Hoc facit, ut rata sint uenturae munera uitae

Et quod culpa tulit rursum indulgentia reddat;

Quae si non fuerit plebi concessa roganti,

230

Tunc prope nullus erit delicto liber ab omni.

Quis poterit meritus promissa luce potiri?

Tangere tunc laetis caelorum regna licebit,

Tunc poterit mors ipsa mori, cum tempore toto

Vita perennis erit, qua tunc in sede beata

235

Nullus peccandi locus est, ubi nulla cupido est.

Gloria tanta manet populo seruata fideli.

Amplius hoc tribuit, maius dedit hoc quoque munus,

Quod peccatorem quem paenitet antea lapsum

Non facit in numero turbae peccantis haberi.

240

Quippe satis poena est, cui sit sua culpa dolori;

Supplicium proprium timor est; tormenta reatus

Tam ueluti patitur qui se meruisse fatetur.

Quid poterit melius uel quid moderatius esse?

Iudicat inquirit castigat parcit honorat

245

Omnia qui uincit nec ab ipsa uincitur ira.

Quod de praesenti iam cernimus esse futurum;

Nam cum saepe minax horrentia nubila cogit

Et terrore pio rutilo nimis igne coruscat

Tristibus et pluuiis et nubibus intonat atris,

250

Omne genus timet interitum; sed uiua potestas

Desinit et pariter caelum mentesque serenat.

Hoc quoque tunc sperare iubet qui se modo cuncta

Perdere posse probat, sed perdere uelle recusat.

Sic iteranda salus uenturo ostenditur aeuo

255

Aeternique dei pietas aeterna manebit.

Carmen 33

O uir beatus, cui remissa iniquitas

Nec imputata est pigra credendi mora,

Operum cui cassa contulit uitam fides!

En iste, celsi quem sub auro culminis

Pictura ueris exprimit miraculis,

Clarus superbo Veriorum nomine

Et consulari Baebianus sanguine

Ipse est potentis larga Christi gratia.

Prius iste captus uinculis mortalibus

Opes et inter saeculi pauper deo

Vitam paratis blandientem copiis

Mortalitatis immemor cucurrerat.

Vt se subactum fine mortalem uidet,

Fesso benignum quaerit aspectu deum

Statimque Christum luminatus inuenit;

Veniam precatur et sacerdotum pedes

Supplex adorat ipse culpator sui

Negansque dignum gratia dignum facit

Vouetque uitam, si supersit, integram

Et obire gaudet, si renatus oppetat.

Credidit oranti et sitientem flumina uitae

Praecinctus puro perfudit episcopus amne.

Quo peragente pios solito mos ordine ritus

Et diuale sacrum libans et chrismate fragrans

Attonitum mira se maiestate fatetur;

Sed quis odor, quaerit, quem sentiat in sua labi

Pectora praedulci medicantem nectare fibras?

Sedula tunc coniunx Zoen de nomine Christi

Vnguentum spirare docet, spondetque sacerdos

Et monet, ut longi spatium sibi postulet aeui.

Ille dei iam totus ad haec: satis hoc mihi donum,

Quo potior; nunc mors lucrum mihi uitaque Christus!

Ecce per aeternum terris data gratia Christum!

Hic est ille latro felix, qui fine sub ipsa

Confessus Christum meruit reus astra fidelis;

Hic donatus abit solida mercede diei,

Serus ab undecima iam mercennarius hora.

Ergo ut sanctifica nituit renouatus ab unda,

Ipse grauis artus in mollia fulcra refusus

Vnanimam alloquitur recreato corde iugalem:

Aetatis spatium lustra nouem mihi,

Annum uita super ducere coeperat,

Felix unanimo coniugio mihi,

Dulcis pigneribus clara et honoribus,

Et nunc mortificis eluta sordibus

Sancto fine pium transmeat in deum.

Haec ad uerba piis sedula fletibus

Coniunx, oret adhuc uiuere, supplicat.

Tunc ille: o mulier nescia quid petas,

Iam scis an ualeam uiuere tam pie,

Vt tanti maneam muneris integer?

Et quid uita iuuat, qua moritur salus?

Haec ut fortis ait, toruum oculis micans

Et caelum stupide suspiciens ait:

Flammantem uideo luminis ambitum,

In quem nulla uenit femina circulum.

O felix, cui adhuc corporeo datum

Aeterni speciem cernere saeculi,

In quo conubiis nulla necessitas,

Sexus perpetuis corporibus perit!

Rursus ut haec dixit, subita quasi morte solutus

Exsanguem porrecta trahit per membra rigorem.

At trepida et uisis exterrita talibus uxor

Soluitur in speciem leti, iam muta trementes

Tendit in ora manus membrisque intenta iacentis

Pendet in exanimum pallentior ipsa maritum.

Ipsa fidem mortis suadet mora; namque bis acto

Orbe duplex reuoluta dies, bis uespere clausa est,

Mortales oculos dum fallit mortis imago.

Ille autem angelicis manibus per nubila raptus

Liquerat hospitium repetendi corporis et tunc

Aetherii secreta poli sedesque beatas

Spectabat monstrante deo dignataque Christo

Mens pia, dum fletur terris, gaudebat in astris,

Hoc tantum maerens, quod adhuc remeare timeret.

Demissa excessu redit, ut conspecta referret

Firmaretque fidem dubitantum uiuere functos.

Vtque redux membris admotae coniugis ora

Vidit, pollicitus quiddam mirabile sese

Dicturum, in lucem sua distulit orsa sequentem.

Ergo dies primos ubi crastina fulsit in ortus,

Mane nouo sacris (aderat nam forte) sacerdos

Fungitur, utque pio gessit sollemnia cultu,

Suspiciens caelum ille manus dispandit et in se

Bracchia constringens quasi quaedam munera caelo

Missa auido premit amplexu, meane omnia sunt haec?

Percontans. cuncti dictis stupuere rogantque,

Quidnam conspiciat clausum mortalibus. ille

Panta kalos inquit, patriarcham saepius Isac

Commemorans, graece theion, glyky theion orasthai

Horrescens ueneransque refert, utque angelus illum

Sustulerit per inane uehens, ut milia multa

Viderit angelicis mixta agninisque cateruis

Regnantemque deum super omnia cum patre Christum,

Narrat et aeternam portis gemmantibus urbem,

Narrat et aetherii caeleste nemus paradisi.

Inter et haec dextram secreta in pectora misit

Coniugis, hoc dicens: unum sumus ambo et idem, quae

Ingeminans, sancto placidam sic ordine complens

100

Finem, euangelico uitam in sermone refudit.

Et nunc ille deo fruitur curamque beatae

Coniugis aeterno uinctus amore tenet;

Attamen unius rapuit solatia nati

Impatiens tota prole carere pater.

105

Sed postquam iusto tua tempora clauseris aeuo,

Eductis genetrix inclita pignoribus,

Tunc puer ille tuus florentem luce coronam

Praeditus occurret cum genitore tibi;

Quo comite adueniens tibi laetus ab aethere coniunx

110

Dextram cum blandis porriget alloquiis:

Tempus adest! curis iam soluere, soluere membris!

Vixisti natis, nunc redhibere mihi.

Iam non coniugium nobis mortale, ut in aegris

Ante dedit breuitas inuida corporibus,

115

Quod nobis tenui fructu rapida abstulit aetas

Orbibus accumulans uix duo lustra tribus;

Nam tua uiginti lustro cumulauerat annos,

Praecessit cursus cum mea uita tuos,

At mihi bis decies maior te fluxerat aetas,

120

Sed tamen aequaeuos fecerat unus amor.

Nunc meliore iugo stabiles et in ore piorum

Aurea uiuemus saecula rege deo.

Surge, uirum natumque sequens; patet ecce sereni

Porta poli merito.

125

. angelus anteuolans;

Ipse piam de nube manum deus exerit et te

In caelum dextra sollicitante uocat.

Felix Apra, cui licuit terraque poloque

130

Coniugis unicubae iuge tenere bonum,

Quo terris tibi clarus honor, sub nomine eodem

In caelis etiam gloria perpes erit!

Appendix carmen 2

Lux festa sacris uult litari paginis,

Remoue profanos codices;

Hymno sacranda nominis primordia,

Quae Christus imperat coli.

In ore Christus nectar, in lingua fauus,

Ambrosia uiua in gutture,

Lotus beata in pectore, a qua nescias

Abire gustata semel,

Mel in medullis, lux serena pupulis,

In auribus uitae sonus.

Chelys uel plectrum suauis eloquentiae

Hoc nomine audito rodit.

Cursu uagante, lubrico infortunio,

Temptationibus mali,

Siti et fame, calore et algu mortuis

Malagma praebetur potens.

Penetrale mentis dira desperatio

Peccaminum ob molem quatit,

Saeuit paterna in uiscere imo prauitas,

Libido succendit faces,

Auri cupido molle pectus incitat

Per fas nefasque cogere,

Faetentis animus sorbet ingluuiem gulae

Venere atque Baccho perditam,

Cruentus ultor raptat iracundiam

Mucrone prompto stinguere,

Inferre mandat terror infortunium,

Cauere quod possis malo,

Vis impotens sui eicit patientiam

Et arma quaerit perdita,

Fidem sinistra quassat obstinatio,

Felix reorum. non diu.

Hoc ad salutem nomen auditum uenit,

Hoc omne tollit pharmacum.

Obsessa membra spiritusque daemone

Vexatus impurissimo

Hoc hoc medelam sortiuntur nomine,

Redeuntque sursum ab inferis

Cantata diro carmine et bustis sono

Deuota sago corpora

Vim colligantis perfidam excutiunt luis,

Et sana uertuntur domum.

Compago quem soluta membratim iubet

Lecto sedere debilem,

Quem caecitas, crux omnium miserrima,

Addixit alieno pedi,

Vtroque claudum quem uenire poplite

Videt uniuersa ciuitas:

Suis redire gressibus domum queunt

Nomen celebrantes dei.

Salue, o Apollo uere, Paean inclite,

Pulsor draconis inferi!

Dulcis tui pharetra testimonii,

Quod quattuor constat uiris,

Sagitta melle tinctilis prophetico,

Pinnata patrum oraculis,

Arcus paternae forte uirtutis sonans,

Miraculis neruus potens

Strauere ueterem morte serpentem sua.

Io triumphe nobilis!

Salue, beata saeculi uictoria,

Parens beati temporis!

Salue, quod omnes caelici medii inferi

Nomen genu flexo audiunt!

Salue, unus unus unus in trino deus,

Salue una in uno trinitas!

Haec, lux Eoo cum leuata cardine

Iter diurnum suscipit,

Haec, cum occidente sol subit curru fretum,

Benedictio me consecrat.

Crucifixe uictor, expiator criminum,

In morte uita praepotens,

Fac, cum supremo seuocabor tempore,

Ab obruto malis chao

Traducat ista me tibi benedictio,

Quod utile interim dato,

Neu se inquieta mentis excruciet mora,

Faetente uincta carcere.

Appendix carmen 3

Sancte deus, lucis lumen, concordia rerum,

Aeterni uerbo conditor imperii,

Expers principii nec fini obnoxius, ex quo

Totum quod nunc est, quod fuit et quod erit;

Corporis ignote oculis, uix cognite menti,

Nec linguis facilis nec capiende animis,

Indulgens, sanctus, iustus, patiens, miserator,

Plenus, perfectus, maximus, omnipotens,

Solus nec solus terque unus et in tribus unus,

Hoc semper maior, quo fide es uberior!

Viderit an ueniam speret, si dicere laudes

Hinc tibi quis dubitat, quod minor esse timet.

Ignosci certe merito fas nouerit ille

Atque reus stolidae simplicitatis erit.

Innumeras qui res temptet numerare paretque,

Virtutes possit pernumerare tuas.

Et quod sentimus plus est quam lingua loquatur

Et quod sentimus, cum loquimur, minus est.

Omnia quae dudum uariis elementa figuris

Credimus audimus tangimus aspicimus,

Lata mari, terris grauia, splendentia caelo,

Aere mobilia, tristia nocte nigra,

Frondosis inserta iugis, sidentia planis,

Consita uinetis, omnibus apta satis,

Inuia desertis, concreta frigore pigro,

Ignea sideribus, uiuida fluminibus,

Vt primum placuit, uerbi uirtute creasti;

Quodque aliis facere est, hoc tibi uelle sat est.

Nil rerum natura parit non iussa, tibique,

Principio, debent omnia principium:

Officium praebens obscuris luna tenebris

Et iussus clare sol radiare die,

Saecula saeclorum, menses dies annus et horae,

Quodue agimus cuncto tempore quoue agimus,

Angelicus populus, patriarchae et turba piorum,

Quam caelo asciuit religiosa fides,

Qua Romanus agit, saeuit qua barbarus orbis,

Infusus quicquid summouet oceanus,

Quae nexis constant membris, quae membra recusant,

Verbis respondent, indiga uocis hiant,

Quaeue metus cursu seruat uirtusue tuetur,

Antra tegunt, uoluunt flumina, penna leuat,

Vnum discretis referunt tibi uocibus hymnum

Et quod non possunt explicuisse uolunt.

Ipsa etiam te bruta tremunt, tibi muta loquuntur;

Quoue modo id faciant, nescia mens hominis.

Quae scimus, scimus occultis omnia causis,

Nec rationis egens quod facis esse potest.

Me solum e cunctis male conscia pectora terrent,

Indigno laudos ne loquar ore tuas,

Ne peccata premant, grauior ne sarcina plumbo

Imis captiuum detineat tenebris.

Sed mihi dum uariis curarum ambagibus erro,

Occurrit trepido quod sequeremur iter.

Si defendo, reus; fateor si crimina, saluus;

Spero tuam potius quam merear neniam.

Quicquid commisi scelerum sine teste, probasti;

Nam facienda uidens, facta uidere potes.

Si caelum tibi, sancte, thronus, si terra tuorum

Scamnellum merito creditur esse pedum;

Crimina non dubia ei, totum qui penetrat orbem.

Qua patet accessu uel pede uel pelago.

Quicquid in occasu zephyrus uidet, eurus in ortu,

Austro si qua tepent, si qua aquilone rigent,

Sunt oculis subiecta tuis, licet arbiter absit

Et scelus admissum nox sibi fida tegat,

Antris claudatur, mergatur flumine, montis

Desuper immissi ponderibus lateat,

Veletur denso tectorum culmine; solus

Testem uitabit qui malo non faciet.

Lyncei fertur felicis acumine uisus

Intentos parios non tenuisse oculos.

Visibus humanis hoc si licuisse putatur,

Ignotum quicquam credimus osse tibi,

Qui mare qui caelum terrasque et quicquid in his est

Omnibus immistis extra uel intra regis?

Nec miror; proprio parent elementa parenti

Et penetrata suo cuncta patent domino.

Si quisquam sine se poterit peccare, latebit;

Nam si peccabit, testis adest animus.

Ergo ego sum primis semper lasciuus ab annis,

Cuius amor licitis miscuit illicita,

Audax, periurus, simulator, dissimulator,

Ambitor, uarius, inuidus, impatiens,

Crudelis, rationis egens, furiosus, auarus,

Profusor proprii, plus aliena petens.

Et quicquid scelerum molitur perficit audet

Pollutum corpus, mens rea, lingua loquax,

Totum placato quamuis sub iudice feci;

Non habet in tanto crimine poena locum.

Sed tibi laus, tibi, sancte pater, laus tempore in omni,

Qui potes addictam uiuificare animam;

Parcere subiectis, tenebris infundere lumen

Et brutis sanctos de scopulis facere.

E medio mortis uitiorum gurgite mersus

Eripior sanctis purificatus aquis

Et modo qui merui tortorum uincula flammas,

Idem non idem iam quasi liber ago.

Quid loquimur "liber"? frenant hanc crimina uocem;

100

Seruus peccati post ueniam teneor.

Nam uetus et studio pugnandi promptior hostis

Incautum uariis artibus exagitat,

Auditu uisu gustu tactuque placentes

Obiciens semper callidus illecebras,

105

Vt, pars si qua meis membris male firma uacillet,

Ceu patulum populans intret ouile lupus

Et leo secretis rapidus prorumpat ab antris,

Incustoditum si patet ire pecus.

Sed tu, sancte deus, sensus si uerba loquuntur

110

Et non mens aliud, lingua aliud loquitur,

Sollicitus cupidus deuotus pectore et ore

Pulso; patere iube, da, peto quaero, doce,

Qua fas quaque pium est mortalem noscere, quam sis

Supplicibus facilis quotue quibusue modis.

115

Peccatis ignosco meis; leuioribus utor

Quam sint factorum pondera nominibus.

Criminibus ignosce magis; iam sentiat ipse

Quae mihi molitur tela furens coluber,

Atque per innumeros escis fallentibus hamos

120

Captiuum teneant, sic rogo, quae sua sunt.

Non aurum gemmasque uelim, non ditia regum

Regna nec immensas quas habet orbis opes,

Non ut densatos fasces curuasque secures

Pone sequar celsis conspiciendus equis,

125

Non ut seruandi signent mea nomina fastus

Turbaque nobilium limina nostra terat,

Non ut sic saltem subrepat blanda uoluptas;

Sed mihi contento quod satis est habeam.

Non longum uitae cursum, non gaudia quaero

130

Corporeis nimium congrua deliciis,

Hibernis totum citius cum transeat umbris

Floribus et, rigidi quos rapuere noti.

In quis uita breuis, post mortem poena perennis.

Ipsum se damnat qui peritura rogat.

135

Da potius sensus dociles, da lumina menti,

Da mortem membris quae perimunt animam.

Instrue sollicitum, nutantes dirige gressus,

Credenti plenam plenior adde fidem.

Sit mihi iustitiae studium, custodia ueri,

140

Sit purum corpus, sit sine labe animus,

Simplicitas probitas patientia, mens sibi recti

Conscia, sit pietas, sit bene suadus amor.

Non aliena petam; facilis iactura meorum;

Sim mundo stultus, ut tibi sim sapiens.

145

Perpetuo imposito moriatur fine uoluptas,

Nec recolant sensus quod meminisse nocet.

Non ullum bona formidet conscientia testem;

Quae loquimur rata sint, quae facimus deceant.

Ambitio ebrietas odium tumor ira libido

150

Ac uarii mater criminis inuidia

Sint procul, et iugi mereatur uita precatu,

Excusso temptent ne mea colla iugo.

Sic humilis modo mane nouo, modo uespere facto

Susceptae curem tempora militiae,

155

Vt nox si qua uenit semper postrema putetur

Atque diem mundo ceu moriturus agam.

Cessabunt fraudes periuria furta rapinae,

Impendens metuam si cito iudicium.

Votis sermoni factis modus utilis assit,

160

Assit praecipuus in tuo amore modus,

Vt mihi uisceribus totis totisque medullis,

Si mereor, totum te, pater, insinues.

Nox dies, hora et quodque momentum, scripulus omnis,

Puncta etiam nostrae crescere dent fidei,

165

Ad quam seruandam tua sum pietate iuuandus.

Totum posse tuum; uix mihi uelle subest,

Ac si multiplices in cassum porrigo curas,

Paucis rem uerbis plenius expediens.

Sunt qui saepe sibi dictis contraria poscunt;

170

Vtile quod nobis scis, deus, hoc tribue.

Accenso maerens si quaerit lumine drachmam

Et gaudet mulier quod sibi non pereat,

Si fuit et pecudis non uilis cura relictae

Pastori centum qui numerabat oues,

175

Cuius, cum posset facilis iactura uideri,

Dulcia curuatis pondera sunt humeris,

Si pater, amisso remeat cum faenore natus,

Testatur largis laetitiam dapibus:

Cur dubitem totum quod sit tua cura per orbem,

180

Ne quisquam pereat qui tibi crediderit?

Nam si quem dudum rebus ratione fruendis

Formauit madido dextera sancta luto,

De nihilo sumptum nihilum finxisse putatur

Ludentis potius quam facientis opus.

185

Denique cum proprio damnatus crimine iusto

Transgressus legem morte perisset homo,

Personam mutans, fecisti cedere causam,

Nec nimium durus nec nimium facilis

Dignatus dominus dominum demittere terris,

190

Virtutem faceret qui crucis opprobrium

Et quidquid poterat pro maiestate iubere,

Hoc potius faceret subditus imperio,

Vincula captiuis, captiuos demeret hosti

Et fixos leti detraheret laqueos,

195

Vt quod credulitas fallacis uinxerat anguis,

Posset nunc melior soluere credulitas.

Ex te qui genitus sine tempore et ordine, per te

Sic totum accepit, quod tibi nil minuit;

Vnus homo, uirtus similis, substantia par est,

200

De sancto sanctus, de pietate pius,

Plenus de pleno, iusti de fomite iustus,

De uero uerus deque deo deus est.

Edita coniugio poterit natura uideri

Tertia, cum medium composuere duae.

205

Naturae dominus, rerum sator, omnia per quem,

Non aliud potius quam quod eras generas.

Hunc post pro nobis sumpturum pondera carnis,

Cuius principium saecula nescierant,

Infusum reddens dominum sine coniuge mater

210

Intacto praegnans uirgo parit gremio.

Editur in terra, cognoscunt omnia lucem;

Nec tamen hanc mundus nec tenebrae capiunt.

Verus homo est uerusque deus, non inter utrumque;

Hoc natura negat, hoc probat officium.

215

Christus, securi tandem noua gaudia mundi

Innumeris dudum scripta uoluminibus,

Christus, caecorum lumen, purgatio leprae,

Auditus surdis, sollicitis requies,

Claudorum gressus, mutorum lingua, redemptor

220

Orbis et addicti uera salus populi,

Pertulit aeternus communis claustra sepulchri

Et manet aeternus quem tenuit tumulus.

Immortalis erat; est mortuus, et modo uiuit;

Ante deus homo est; nunc deus ex homine

225

Conscendit caelum sacrata sede receptus;

Perpetuus dominus est erat et ueniet.

Tu pater ingenitus; genitus tibi filius, ex te

Non genitus sanctus spiritus egreditur;

Qui semper medius inter natumque patremque

230

Sentitur sentit, traditur accipitur,

Sanctificat spirat dominatur, totus ubique est,

Accessu emundat, munditiis capitur.

Dummodo qui religat tria nomina, tres quoque formas

Vnum consultus non neget esse deum,

235

Virtutis similis, similis pietatis, id ipsum,

Vnum non unum, sed mage credat idem.

Haec ego, non quantum uolui pro pondere rerum,

Sed quantum uitiis implicitus potui.

Tu concede, pater, duret mihi semper ut ista

240

Vna super trina nomina credulitas.

This text comes from MusisqueDeoque.

Reference basis text: W. Hartel, 1894. Editing of the digital edition: F. Bordone, 2010