Heptateuch poet, Genesis

Principio dominus caelum terramque locauit:

Namque erat informis fluctuque abscondita tellus

Inmensusque deus super aequora uasta meabat,

Dum chaos et nigrae fuscabant cuncta tenebrae;

5

Has dum disiungi iussit, a cardine fatur:

"Lux fiat!"et clare nituerunt omnia mundo.

Cum dominus primi complesset facta diei,

Condidit albentem nebulis nascentibus axem.

Accipit inmensus errantia litora pontus,

10

Multiplices rapiens ualidis cum tractibus amnes.

Tertia lux faciem terrarum fulua retexit.

Arida mox posito narratur nomine terra.

Florea uentosis consurgunt germina campis

Pomiferique simul procuruant brachia rami.

15

Quarta die generat solis cum lampade lunam,

Et stellas tremulo radiantes lumine figit.

Haec elementa dedit subiecto insignia mundo,

Tempora quae doceant uarios mutanda per ortus.

Quinta die accipiunt liquentia flumina pisces

20

Et uolucres uarias suspendunt aere pinnas.

Sexta pater gelidos in spiras lubricat angues

Quadrupedumque greges totos diffundit in agros

Cunctaque multiplici mandauit crescere passim

Germine et immensis errare et pascere terris.

25

Haec ubi constituit diuina potentia iussu,

Rectorem inspiciens mundanis defore rebus,

Haec memorat: "Hominem nostris faciamus in unguem

Vultibus adsimilem. toto qui regnet in orbe."

Et licet hunc solo posset componere uerbo,

30

Ipse tamen sancta dignatus ducere dextra

Inspirat brutum diuino a pectore pectus.

Quem postquam effigie formatum ceu sua uidit,

Metitur solum mordaces uoluere curas.

Ilicet inriguo perfundit lumina somno,

35

Mollius ut uulsa formetur femina costa

Atque artus mixta geminos substantia firmet,

Inditur et nomen, uitae quod dicitur, Aeuua.

Quapropter nati linquunt de more parentes

Coniugibusque suis positis cum sedibus haerent.

40

Septima luce deus factorum fine quieuit.

Sacratam statuens uenturi ad gaudia saecli.

Ilicet exhibitis animantum ex ordine turbis

Viritim cunctis nomen, quod permanet, indit

Adamus, donata sibi prudentia sollers.

45

Quem deus adloquio iunctam dignatur et Aeuuam:

"Crescite multimodo uentura in tempora partu,

Vt polus et plenae uestro sint germine terrae,

Heredesque mei uarios decerpite fructus,

Quos nemora et pingui reddunt de caespite campi."

50

Haec ubi disseruit, laeta paradisus in aula

Instruitur primique adspectat lumina solis.

Gignitur haec inter pomis letalibus arbos

Coniunctum generans uitae mortisque saporem.

Aedibus in mediis puro fluit agmine flumen,

55

Quod rigat insignes liquidis de fluctibus hortos

Quadrifidosque secat undante ex fonte meatus.

Phisonus auriferis praediues fluctuat undis

Conspicuasque terit rauco de gurgite gemmas

(Prasinus huic nomen, illi est carbunculus ardens)

60

Perspicuisque uadis terram praelambit Euilam.

Post hunc Aethiopas Geon adlapsus opimat,

Tertius est Tigris, Euphrati adiunctus amoeno,

Assyriam celeri discretim flumine sulcans.

Hic positus custos Adamus cum coniuge fida

65

Atque opifex tali formatur uoce tonantis:

"Ne trepidate simul licitos praecerpere fructus,

Quos nemus intonsum ramo frondente creauit,

Solliciti, ne forte malum noxale legatis,

Quod uiret ex gemino discreta ad munia suco."

70

Nec minus interea caecos nox alta tenebat,

Ac modo formatos uestis non texerat artus.

Has inter sedes et bacis mitibus hortos

Spumeus astuto uincens animalia sensu

Serpebat tacite spiris frigentibus anguis;

75

Liuida mordaci uoluens mendacia sensu

Femineo temptat sub pectore mollia corda:

"Dic mihi, cur metuas felicia germina mali?

Numquid poma deus non omnia nata sacrauit?

Atqui si studeas mellitos carpere uictus,

80

Aureus astrigero ridebit cardine mundus."

Illa negat uetitosque timet contingere ramos:

Sed tamen infirmo uincuntur pectora sensu.

Ilicet ut niueo iam mitia dente momordit,

Adfulsit nulla maculatum nube serenum.

85

Tum sapor inlecebram mellitis faucibus indens

Perpulit insueto munus deferre marito.

Quod simul ac sumpsit, detersa nocte nitentes

Emicuere oculi mundo splendente sereni.

Ergo ubi nudatum prospexit corpus uterque

90

Quae pudenda uident, ficulnis frondibus umbrant.

Forte sub occiduo domini iam lumine solis

Agnoscunt sonitum trepidique ad deuia tendunt.

Tum dominus caeli maestum conpellat Adamum:

"Dic, ubi nunc degas?"respondit talia supplex:

95

"O domine, adfatus pauido sub corde tremesco,

Magne, tuos, nudusque metu frigente fatigor."

Tum dominus: "Quis poma dedit noxalia uobis?"

"Tradidit haec mulier, dum dicit lumina promptim

Candenti perfusa die liquidumque serenum

100

Adfulsisse sibi solemque et sidera caeli."

Protinus ira dei turbatam territat Aeuuam,

Auctorem uetiti dum quaerit maximus acti.

Illa sub haec pandit: "Serpentis suasa loquellis

Accepi, fallente dolo blandoque rogatu.

105

Nam sua uipereis intexens uerba uenenis

Haec mihi prae cunctis narrauit dulcia pomis.

Ilicet omnipotens condemnat gesta draconis

Praecipiens cunctis inuisum uiuere monstrum,

Pectore mox fuso prorepere, tum sola morsu

110

Mandere, mansuro quaecumque in tempora bello

Humanos inter sensus ipsumque labentem,

Vertice ut abiecto pronus post crura uirorum

Serperet et calces, dum labens comminus instat.

Femina fraudigeris misere decepta suadellis

115

Praecipitur duro discrimine ponere partum

Seruitiumque sui studio perferre mariti.

"Tu uero, cui uisa fuit sententia uerax

Coniugis, inmiti cessit quae uicta draconi,

Deflebis miserum per tempora longa laborem.

120

Nam tibi triticeae surget pro germine messis

Carduus et spinis multum paliurus acutis,

Vt cum uisceribus lassis et pectore maesto

Plurima sollicitos praestent suspiria uictus,

Donec in occiduo uenientis tempore mortis,

125

Vnde geris corpus, terrae reddare iacenti."

His actis dominus trepidis dat taedia uitae

Deiectosque procul sacratis dimouet hortis

Obuersosque locat medioque eliminat igni,

In quo perceleri Cherubin euoluitur aestu,

130

Dum calidus deferuet apex flammasque uolutat.

Quis dominus, pigro ne frigore membra rigerent,

Consuit euulsas pecudum de uiscere pelles,

Operiens nudos calidis de uestibus artus.

Ergo ubi coniugio sese iam fidus Adamus

135

Esse uirum sensit, nomen genitricis amatae

Exhibet uxori: binos e germine fetus

Continuo genitor diuersis nuncupat orsis;

Cainis hic nomen habet, cui iunctus Abelus

Innocuas multa seruabat cura bidentes:

140

Ast alius curuo terram uertebat aratro.

Hi cum perpetuo ferrent sua dona tonanti,

Dissimiles fructus sensu suadente dedere.

Nam prior uberibus fuerant quae prosata glaebis,

Obtulit, ast alius miti se deuouet agno,

145

Exta gerens sincera manu adipemque niualem,

Confestimque placet domino pia uota tuenti.

Quod propter gelida Cain incanduit ira.

Quem deus adloquio dignatus talibus infit:

"Dic mihi, si rectum uiuas et noxia cernas,

150

Degere non possis contracto a crimine purus?

Desine mordaci fratrem disperdere sensu,

Qui tibi ceu domino subiectus colla praebebit."

Nec tamen his fractus fratrem deducit ad arua

Atque, ubi deprensum deserto in gramine uidit,

155

Elidit geminis frendens pia guttura palmis.

Quod factum dominus caelo speculatus ab alto

Disquirit, quonam terrarum degat Abelus?

Ille negat positum custodem se fore fratris.

Cui deus effatur: "Nonne uox sanguinis eius

160

Ad me missa sonat celsumque ascendit ad axem?

Nosce igitur mansura tibi pro crimine tanto;

Nam modo quae maduit germani sanguine terra,

Inuiso maledicta tibi commissa negabit

Semina et absumptis fructum non proferet herbis,

165

Torpidus ut multo collidens membra tremore

Funere ceu iuncto semper suspiria ducas.

Territus ille gemit mortemque a numine poscit:

Quae tamen infenso non est concessa tonante:

Nam mala promeritus signo fit notus inusto,

170

Sternere ne ferro liceat cuicumque nocentem,

Ne maius septena parent discrimina funus.

Ilicet a facie domini ceu perditus exit,

Aedibus obuersis Naidae in caespite terrae,

Nec minus ex natis, genetrix quos fida creauit,

175

Nomine primaeui sublimem condidit urbem.

Enochus Gaidada creat, hic deinde Malelum

Quo Mathusalamus sensim genitore sub auras

Exiit et longae produxit tempora uitae.

Ast Lamech, dirum qui perculit ense Cainem,

180

Perpetitur caeso multum grauiora nocente;

Crimina nam meritum decies septena cohercent.

Coniugibus hic facta gemens sese increpat ultro,

Quarum prima fuit Ada atque altera Sella.

Iabelum sed prima creat, qui pastor in aruis

185

Gramineis laeta pecudes pascebat in herba.

Iobalus quem deinde subit, qui musica plectra

Repperit et uario concordes murmure chordas.

Tobelum mox Sella parit, cui fundere riuos

Aeris erat moris ferrumque incude subactum

190

Diuersis formare modis stridente camino:

Quem Noemma sequens uno genitore creata est.

Haec inter uegetis Adam non languidus annis,

Sethum progenerat post mortem mitis Abelis.

Enochum is deinde creat, cui candida corda

195

Largitus dominus. hoc se poscente rogari

Adnuit et placidae suscepit munera mentis.

Nongentos igitur postquam conplerat Adamus

Ter denosque annos, sopitus morte quieuit.

Longaeuusque dehinc nongentos quinque per annos

200

Enochus uixit, quem Cainanus adaequans

Quinque fuit tantum protentis longior annis.

Iunior hoc iterum ter quinis deputat annis

Malaleela senex: ter denis deinde Iaretus

Atque tribus uixit longo constrictior aeuo.

205

Enochus, cui cura fuit seruire potenti

Et mentem sociare deo, sat iunior istis.

Ter centum explicitis si quinque adiungere cures

Sexies et denos, subita caligine tectus

Abditur et domino multum miserante remotus

210

Felicem placido uiuit cum tempore uitam.

At Mathusalamus nongentos porrigit orbes

Septies et denos, unum quis iungere fas est.

Lamechus, hoc patre satus, Noele creato

Talia disseruit, dum uatum more futura

215

Praeuidet et sensus uenturum mittit in aeuum:

"Hic secura dabit nobis commercia uitae

Et durum remouebit onus pacemque reducet,

Quae factis est pulsa malis nostroque reatu

Tristibus et dextris, quarum sulcata labore

220

Terra negat fructum, domino maledicta loquente."

Septies hic centum uixit septemque per annos,

Septuaginta super positis, ut summula poscit.

Hoc generante probis Noelus nobilis actis

Editur, innocuo daturus semina saeclo.

225

Tresque creat natos, Sethum Chamumque Iaphetumque,

In numerum solitos mollitum tundere ferrum

Et scintillantes promptim procudere massas.

Sexies hic uates centum iam uixerat annis,

Cum dominus, diri pertaesus crimina mundi

230

Multimodosque hominum longa sub luce reatus,

Constringit miserans prolixae incommoda uitae,

Imposuitque modum bis sexaginta per annos,

Vincere quem nullus posita sub lege ualeret.

Haec inter sanctos lactat terrena uoluptas

235

Captiuosque tenet caelesti ex arce meantes;

Dum facies pulchro ridentes corpore cernunt

Femineas placitisque nimis conplexibus haerent,

Progenuere sibi torua cum mole gigantes:

Quorum criminibus domini patientia tandem

240

Cogitur offendi; longam dum concipit iram

Atque dolet hominem dextra formante creatum

Siderea, sancto permotus pectore fatur:

"Ius delere mihi mundi peccata nocentis

Fluctibus aequoreis totamque inuoluere terram

245

Humanumque genus uastis mersare fluentis

Omnigenasque simul pecudes, quae laeta per agros

Gramina detondent, celsis dum collibus errant.

Serpentes nex una premat uolucresque ferasque,

Vt mea deletis mitescat fraudibus ira."

250

Accipit ergo dei mandata ingentia Noe.

Duplicibus cameris arcam conpangere iussus,

Quae teneat uolucrum mansura ad germina nidos.

Ac, ne fissilibus dissultent robora rimis,

Vnguine praepingui linuit bituminis arcam.

255

Ipsa fuit plenas ter centum longa per ulnas,

Quinquaginta patens transuersam lata per aluum.

At qua sublimi surgunt fastigia tecto,

Edita ter denis in caelum tollitur ulnis,

Assere quadrato, nullis cessura fluentis,

260

Ad medium gestans facili cum cardine postes.

Haec perfecta deus postquam despexit ab astris,

Talibus adfatur mittendum in aequora uatem:

"Scande citus, natique tui nataeque, fluentem

Fluctibus in tumidis cumbam, quia pectora uidi

265

Iusta tibi dudumque mihi tua nota uoluntas

Emeruit maiora praesentibus; atque coactas

Claude simul pecudes omni de germine mites

Septenis paribus; inmundo de grege bina

Esse sines tecum, escamque his omnibus infers

270

Atque tibi suetam, ne, cum per uasta fluenta

Cultio destiterit, pariter patiare molestam

Prouisis non ante cibis per glauca uehendus

Salsa famem; nam clara polo cum lumina solis

Septima prodierint, totos defundere nimbos

275

Cardine ab aetherio cunctosque euoluere fontes

Adlapsu maiore paro, quo grandior undis

Aestuet oceanus spumosos largius amnes

Accipiens fusoque oblimans omnia tractu.

Namque quater denis iuncta cum nocte diebus

280

Grandine perpetua nubes complebo madentes,

Vt, quidquid uiuit, tumidis mergatur in undis."

Haec ubi dicta, fiunt domini mandata uolente

Festinoque sene, longo qui nobilis aeuo,

Sescentos agitans annos, se credidit undis

285

Coniunctosque simul natos natasque recepit,

Confisus tenui quamuis foret abditus antro.

Interea totos laxarunt nubila nimbos,

Atque abyssus riguos dimisit in aequora fontes.

Iamque quater denis stagnantur cuncta diebus.

290

Non uolucres leuibus suspendunt corpora pinnis,

Nec fera celsiiugo deuitat marmora colle,

Omnia conduntur pelago, mors omnibus una est.

Nec minus interea tumidum suspensa per aequor

Arca fluens clausum munibat pendula uatem

295

Venturisque parens seruabat semina saeclis

Naufragio secura suo. mox rarior aether

Nubibus in piceis coepit constringere nimbos.

Iamque relabenti decrescit in aequore pontus

Ac, postquam modico fluitabat flumine cumba,

300

Emittit senior nigrantem pectora coruum,

Qui leuibus pinnis uolucri dum flumine fertur,

Non rediit, iusti suspendens uota prophetae.

Post hunc albentem mittit per stagna columbam,

Quae super aequoreum campum defessa uolatu,

305

Nusquam nancta solum, uati se reddidit almo.

Cumque recurrentis fulgerent septima solis

Lumina, dimittit pinna plaudente uolucrem,

Quae nemore inuento ramis praepinguis oliuae

Ora referta tulit, cum iam per sidera uesper

310

Surgeret ac tremulo noctem praecurreret igni.

Inde iterum septem transcursis rite diebus

Mittitur in pelagus ales, quae lapsa meatu

Perceleri numquam sociae se reddidit aulae.

Sescentos igitur iam tum transgressus et unum

315

Orbes erat uates, primo iam mense secuto

Atque die mensis primo, cum libera tellus

Visa aperire procul montes ac uoluere fumum,

Quos super undarat ter quinas pontus in ulnas:

Decurso iam mense dehinc cum trina secundo

320

Lumina restarent, toto iam libera fluctu

Terra fuit propriumque ostendit laeta uirorem.

Ergo ubi nudatis consedit montibus arca,

Araratum qui nomen habent sermone uetusto,

Laxat claustra senex reddens noua semina terrae

325

Exstruxitque libens sacraria festa tonanti

Atque memor uoti adolet dum altaria flammis,

Hostia digna fuit, mites dum gignit odores,

Qui dominum coram laetis cum flatibus halant.

Tum, ne consimili pereat discrimine terra,

330

Diluuium dominus uentura in tempora tollit,

Festinos menses et tempora mobilis anni

Inrequieta iubens consuetos uoluere cursus;

Sed croceum tantum curuandum in nubibus arcum,

Candida cum sudo praerorant sidera nimbo.

335

Prosequitur uatem domini benedictio mitem,

Scilicet ut cunctis, quae tellus et mare gignit,

Imperitet fidus, cum sint subiecta regenti;

Admonitus pecudum carnes secernere mensis,

Quae non laxato uitam liquere cruore:

340

Idcirco quoniam multis haec indita mens est.

"Ast homo si ferro fuerit uel dente ferino

Perditus, inquiram, "dixit, "qui talia faxunt;

Similibus dant colla modis fusura cruorem."

Diuidit hinc dominus placiti mox pignora uatis

345

Fecundasque iubet discretim sumere terras,

Vt uacuum denso complerent germine mundum.

Accipit hoc meritum domino donante propheta,

Vitis ut inuentor delibet candida uina.

Quem propere expletum cyathis somnoque grauatum

350

Derisit Chamus, de quo Channana iuuentus

Nascitur et proceris dixit de nomine gentem,

Fratribus ostentans nudatum membra parentem.

Qui pariles pietate tegunt uelantque iacentem:

Tergoribus studio iunctis dum lumina uertunt.

355

Sopitum gessere senem, nec turpia dictu

Membra uident, tenero flectentes colla pudore.

Id pietatis opus postquam iam mente serena

Cognouit uates, grassatum damnat in aeuum,

Germanis faciens ut sit postremus et acro

360

Subditus imperio fortesque exterritus oret.

Inde senex functus nongentos transit in annos,

Quinquies et denos, ut legis formula cauit.

Cuius progenies, properat dum ducere muros,

Condidit eximias uastis suspectibus urbes.

365

Dumque operi instantes certatim moenia condunt,

Nominibus signant Tharsum Citiumque Rhodumque,

Exstantes portis, fluctu quas alluit aequor.

Channanus hinc nomen habet, hinc Sidona surgit,

Inde Iebusaeus, Cethaeo adiunctus Amorreus,

370

Gergeseus ueget, Euaeus, Arucus, Asennus,

Samarus, Aradius Orusque, et moenia quisquis

Gaza colit, Gomorra quibus Sodomaque iugantur

Atque Adama et Sebona, quis iunctim Lasa cohaeret.

Quin etiam et Massam faciunt similemque Sopheram

375

Celsiiugum et collem, nimbosas qui leuat arces,

Qua primum albentis prorumpit flamma diei.

Corpore de quorum Nembrodus nascitur, acro

Venatu adsuetus et membris grandibus exstans

Atque deum gaudens contra se adtollere sanctum,

380

Heroum de more ferox, quos ardua ceruix

Immensumque caput sublimes tollit in auras.

Hic Babylona locat Orichamque Archata et Acalam

Sinnacheros inter saltus; Assura deinde

Condit et eximiam tectis Nineua locauit

385

Et Robotham, Calchamque dehinc, Dasemata quarum

Distinguit saltus medioque in limite surgit.

Dumque alacres certant et nomina moenibus indunt,

In campum ueniunt Sennarum nomine dictum,

Molitique cauas ad sidera tollere turres

390

Non calcem faciunt, qua saxa inserta ligantur,

Sed lateres tosta lutei fornace coquuntur,

Vt prius immensis fulgerent moenia tectis.

Quam noua discretas faceret migratio gentes.

Bitumen pro calce fuit, quod uellere molli

395

Ducitur et lento constringit corpore cautes.

Namque penes cunctos sermonis conscia lingua

Per similes fatus et ciuica uerba locuta est.

Denique descendit dominus et moenia uidit,

Praecipiens uarias raptim prorumpere uoces

400

Diuersosque sonos, quis gentes quaeque locuntur.

Ilicet impletur positis cultoribus orbis

Diuiduusque locus mox est Confusio dictus.

Hos sequitur, domino multum qui credidit, Abram,

Quem genuit prisco de nomine Thara uocatus.

405

Iungitur et Lothus iuncto de sanguine frater.

Hi cum iam ualidi fierent pubentibus annis,

Coniugium iunxere sibi: Lod foedere Melchae

Gaudet, et Abramo ditescit coniuge Sarra,

Quae tamen ad senium duxit sine pignore uitam.

410

Hos Thara sollicite Chaldaeo de grege dempsit,

Dum Channana placent frondosis collibus arua.

Sed deus, electi qui sensum nosceret Abrae,

Imperat, ut sedes alia regione capessat:

"Heia age, festinans patriis te dimoue terris

415

Cognatasque domus et limina sueta relinque;

Nam procerem immensae faciam te iam fore gentis.

Insuper his addam, ut, te quicumque malignis

Vulnerat eloquiis, domini maledictus ab ore

Tristia quaeque ferat; at qui sermone benigno

420

Commoda denarrat, sit laeto grandior actu."

Mutantur sedes, Sychemis castra locantur,

Quae dominus uati longum despondit in aeuum.

Illic deproperans sacratas suscitat aras:

Conscendens montem, fractas qui respuit undas

425

Et rubicunda tumens prospectat lumina solis,

................

Hic etiam positis fundatur molibus altar

Oraturque deus, sola cum deinde per arua

Vates agit, qua terra iacet disiuncta colonis;

430

Quae dum perpetuo uenis sitientibus aret,

Incussit ieiuna famem, cui cura cohaeret.

Hoc fecunda metu Nilotica rura petuntur.

Et quia conspicuo canderet corpore Sarra,

Mandatur nullo nuptam se dicere uinclo,

435

Sed fore germanam, ne fors immanibus ausis

Effrenis turbae zelum noxale marito

Gigneret atque aemulum tristis riualis haberet.

Hunc mirata quidem uenientem turba Canopi,

Omnimodis Sarram cupido de lumine lustrat.

440

Atque ubi per proceres laudata et tradita regi est,

Dulcibus accipitur uotis uerbisque propheta.

Non tamen impositum uoluit rex aetheris illi;

Nam multis magnisque simul terroribus actum

Proturbat regem, noxalis qui reus ausi

445

Obiurgat procerem, germanam cur magis esse

Dixerit uxorem falsoque inluserit actu.

Inde iubet laetum nuptam deducere secum,

Armenti et quidquid patriis adduxerat oris.

Namque deus seruo semper concordia fanti

450

Ingentes census et maxima quaeque dicarat.

Accipit et Lodus, quaecumque aduexerat illic,

Et reduces patrias tandem sistuntur ad oras.

Atque ibi dum gregibus intercursantibus errant,

Pastores pecorum sese certamine pulsant.

455

Pascua quod fetas artarent parua duorum.

Sed pater, indomitas cupiens conponere rixas,

Optulit, ut frater, quae uellet, sumeret arua.

Ille libens paret, Iordanis litora poscens,

Qui fluuius dudum, Nili uice dum tumet undis,

460

Amne superfuso campos ditabat opimos.

Channanaea senex uenienti iugera sorte

Accipit et uirides sistit armenta per agros.

Sed non perpetuas licitum conponere sedes;

Namque pater iussus terram lustrare tuendo.

465

Flammeus e celsis quam sol utrumque recurrens

Aspicit aut gemini despectant usque triones,

Promissam generi tanto genitore creando,

Cuius qui numerum gestit conprendere fatu,

Stellarum citius turbas uel dicet harenae,

470

Quas pelagus dubio nonnumquam litore nudat.

Tendit et ad quercum prisco de nomine Mambram

Perpetuoque deo praecelsum dedicat altar.

Nec mora, diuiduos postquam concordia fratres

Fecerat optatos componere regna per agros,

475

Consurgunt reges numerosa ex gente quaterni

Et Sodomam multo pugnaces milite uastant.

Quaternaeque acies bino bis principe fultae

Valle tenus Salsa ferrum per nubila torquent.

Quinque fugam capiunt linquentes bella tyranni

480

Praecipitique fuga frondosis montibus abdunt.

Quod potuit superesse neci; qui nomine uero

Dicuntur Arioch, Adachar, Godolla Gomurus

Atque etiam pulchris inhians Amarphalus armis.

Haec inter, quae multa fiunt discrimine belli,

485

Lod etiam capitur tota cum stirpe domoque.

Quod ubi tristifico narrauit nuntius ore,

Consurgit uates, seruorum de grege multo

Ter centum famulos, nouies bis auctius addens,

Ad bellum dux ipse ciet ferrumque retractat.

490

Nocte super media nil iam metuentibus instat

Victoresque fugat multosque interficit hostes.

Quin etiam fratrem tanto discrimine demptum

Accipit et praedam lato trahit agmine secum.

Excipitur laeta Sodomorum laude procorum

495

Pontificisque dei, sancto qui nobilis actu, -

Melchisedechus erat, princeps rectorque Salemae -

<Et benedixit ei >panem uinumque praesentans

Et decimos fructus Abrami ex munere sumpsit.

Is petit, ut captos dignetur reddere uictor,

500

Cetera pro meritis belli sub lege laturus.

Sed contenta suo uictrix moderamine uirtus

Accipit optatum toto pro munere fratrem.

Mox sopita deus inlustrans corda prophetae

Praecipit, ut cuncta uacuet formidine pectus,

505

Quandoquidem inuictae tutus sit tegmine dextrae.

Ille alacer concessa sibi licentia fatur:

"Quid mihi pro tanta praestant tua dona loquella?

Nam coniuncta quatit fessum longaeua senectus,

Nec datur emeritum post mortem linquere natum,

510

Et quia nobilibus thalamis mihi germina non sunt,

Degener heres erit nobis, quem serua creauit."

Confirmat uatem dominus, dum talia fatur:

"Ne time confidens; seruus tibi non erit heres.

Nam si nosse ualet numero carentia quisquam

515

Sidera uel totas pelagi percurrere harenas,

Is poterit prolem solus numerare putando,

Quae praestanda tibi est. totus qua tenditur orbis,

Nasceturque tuo de semine, qui tua cernat

Filius atque etiam natus sit regis aeterni:

520

Namque ego sum dominus caelorum conditor, et te

Auxilio tutum Chaldaea ex gente reduxi."

Credidit ista senex nec quidquam defore uerbis

Metitur domini sincero acumine cordis

Subnixusque rogat, placidis dum supplicat orsis,

525

Signa dei quae mente gerat, quae corde sequatur,

Munere pro tanto, quo natum gignat inerti

Corpore, iam gelidis decursa ob tempora membris.

Admonitus uitulam trimi iam temporis aptat,

Coniungens alacrem torua cum fronte iuuencum,

530

Verbecem caprumque dehinc hirtamque capellam,

Columbas pariles, simili cum turture iunctas.

Corpora mox pecudum gemina in diuortia findit,

Inlaesas tota dimittens carne uolucres;

Omnia disponit sacrisque altaribus aptat,

535

Seque locat propter, sensu uersutus et aure.

Ecce autem prima sub tempora noctis opacae

Candida sanctifici terrentur pectora uatis

Nigrantesque ruunt confusa luce tenebrae,

His super attonitus domini solacia sumit,

540

Dum noua uenturae praenoscit semina gentis,

Per uarios casus duro sub rege locandae

Aegypti, cui nomen erit Pharaonis acerbi.

"Namque quater centum dominis subiecta per annos

Seruiet, ad terras rursus reuocanda feraces;

545

Ac uice mutata, quae quondam serua tremebat,

Sceptra reget, ualida gentes uirtute cohercens.

At tu, cum fuerit metati terminus aeui,

Sedibus in patriis functus mandabere busto.

Nam populus infensa sibi de sede reuulsus

550

Huc ueniet, domibus ueterum donandus auorum.

Nam qua Niliacis gaudet nunc incola terris

Et celer Euphrates Syrorum praenatat orbes,

Cenaeos populos Cenezaeosque tenebunt,

Chedmoneos, Chettos iuncta cum gente Phereza

555

Et Raphana, cui manus est Iebusa cohaerens,

Dilectaque sibi pellentur sede Chananni.

Quin et Amorraeus, Gergesso extrusus amico,

Semianimis possessa dabit uenientibus arua."

Quae cum sancta dei prompsissent uerba prophetae,

560

Sole sub occiduo clarum dat fulmine signum.

Nam uelut undanti ferueret flamma camino,

Caesarum pecudum uisa est delambere carnes.

Interea steriles iam pridem fessa per annos

Perdiderat etiam uotum iam Sarra parentis,

565

Et quia praegelida partum non poneret aluo,

Ad secunda suum coepit lactare maritum

Gaudia et inflexum cogit consortia seruae

Noscere, quo saltim genitor sit pignore uili.

Ilicet in thalamos Aegyptia ducitur Agar,

570

Ismahelumque nothum fecunda gignit ab aluo.

Quae cum seruili dominam contemneret astu.

Verberibus duris adflicta et saucia fugit.

Ac dum uicino tegeret se deuia fonte,

Nuntius aetherio descendit culmine caeli

575

Consultamque prius dominorum mittit ad aedes,

Quin etiam multo gaudentem munere donat.

Quae quia conspicuo fulgentem lumine sanctum

Viderat, a simili narrauit nomine fontem.

Iamque nouem denos nouiesque exegerat annos

580

Abramus uates, cum se iam iamque parentem

Agnoscit nati magno de munere dandi,

Testamenta dei cui sunt concordia summi.

Gentibus innumeris genitor ductorque futurus,

Percipiens placidas per grandia tempora sedes.

585

Quin etiam solito de nomine grandior exit,

Dum decus adiectum uocalis littera ducit,

Et Sara quae fuerat, mandatur Sarra uocali.

Quin etiam patris Ismahelus pro prece diues,

Bis senos princeps populos generatque regitque.

590

Post haec gesta senex. cum sol octauus adesset,

Maribus exhibitis adimit praeputia ferro,

Adiungens pariter quoscumque ex plebe seorsa.

Inde ubi iam tempus promissi muneris instat,

Soluitur in tremulos uultu crispante cachinnos,

595

Dum tacitus secum promissa ingentia uoluit:

"Posse deum credes, quidquid non extitit umquam,

Condere et infractos robur generare per artus?"

Scandebat medium iam sol flagrantior axem,

Magnificusque senex frigus captabat in umbra,

600

Cum subito iuuenes pariter tris adfore cernit.

Sedulus in cunctos unum plus ambit et orat.

Ne puerum celeri linquat, dum praeterit, actu

Pacificusque suae dignetur tegmina quercus

Atque pedes geminos frigenti ut perluat unda

605

Ac positos panes mensae dignetur amicae.

Adnuitur iussaque citus ueneranda facessit.

Ipsa etiam properans sese dat Sarra uideri

Mensurasque libens ternas ex polline profert,

Quas dederat tosto cinerum torrere uapore.

610

Tum uitulus tumida procuruans cornua fronte

Deligitur, nullo fuscatus tergora naeuo,

Et modo constricti ponuntur fercula lactis.

Dumque deum trina positum sub imagine pascit,

Dulcia sanctificis delibat gaudia dictis:

615

"Quid rerum nunc Sarra gerit?"(namque abdita tectis

Tunc erat) et coeptas iterat lux uera loquellas:

"Euge memor uates, pleno non setius anno

Mater erit; "cum laeta procul sub talia risit

Femina et annoso desperat corpore partum.

620

Quaeritur haec inter, fuerit quae causa cachinni?

Illa negat facili concussam se fore risu,

Dum timet et tacito uoluit sub pectore culpam.

Consurgunt iuuenes parili fulgore decentes

Et Sodomam toto subiectam lumine uisunt.

625

Tum dominus uati nil promptum non fore passus,

Eloquitur, quae causa graues se ducat ad urbes:

"Clamore immodico Sodomae iunctaeque Gomorrae

Excitus ueni uerumque inuisere curo,

Vt, quod turba nocens, quod uox horrenda laborat,

630

Oppida bina simul caelesti ex fulmine flagrent".

Hic trepidus uates famulo sermone poposcit,

Noxia qui numerus sanctorum moenia seruet?

Quinquies ex denis capiens primordia summae,

A bis quinque uiris cognoscit tegmine forti

635

Oppressum uitiis populum uitare ruinam.

Ilicet ad Sodomam ueniunt duo, Natus et Altor,

Hesperus umenti cum iam prorumperet igni.

Illic pro foribus Lodus de more sedebat.

Cumque uiros simili lustrasset corpore claros,

640

Pronus adoratos consueta ad limina duxit,

Optantes media potius habitare platea.

Azyma quos tenui de polline candida pascit.

Sopitaque dehinc conponunt membra cubili.

Ecce furens tota procurrit turba Gomorrae.

645

Seditione truci circumdans atria Lotis,

Atque uiros poscens tumido delitigat ore.

Ille memor pacis temptat mollire frementes

Atque etiam natas cupide dementibus offert,

Vt licito potius luxu peruersa uoluptas

650

Aestuet, a simili disiungens turpia sexu.

Sed nil dicta mouent, franguntur limina ferro,

Ac dum se glomerant, dum fortia claustra reuellunt,

Lumina saepta sibi piceis gemuere tenebris.

His actis, auferre procul sua pignora iussus,

655

Inuitat generos sensu torpente negantes,

Quod tamen adsiduo potuit mens blanda rogare.

Eduxit natas coram genetrice sequentes,

Ac dum progreditur, dum scandit culmina collis

Oppositi secumque putat, quid deinde sequatur,

660

Femina postergum positas dum respicit arces,

Diriguit speciemque salis pro corpore sumpsit.

Ille subit celsae securus tecta Segorae.

Mox fragor horrisono de sidere fulmina torquet

Sulpureaeque ruunt olido cum turbine flammae,

665

Quae pariter muros atque ardua culmina lambunt.

Omnibus in cinerem celeri cum labe reuulsis

Cernebat rutilo surgentes uertice flammas

Eminus Abramus, memori cum pectore tractans

In uerbis domini numquam se adiungere mendum.

670

Nec minus et Lodus tuta conpostus in aula

Solamen tenero natis praestabat amore,

Quae sine coniugibus nequibant edere prolem.

Hae, cum perspicerent sublatum germinis usum

Maternumque decus solo genitore relicto,

675

Conponunt epulas ac promunt uina parenti,

Nescius ut uetitum natarum nosceret usum.

Nec mora, femineis concrescit sarcina fibris

Et parili ambarum uitalia fomite turgent.

Prima creat puerum patrio sermone Moabum.

680

Altera disparibus Ammanum nuncupat orsis.

Hic pater Ammorum, genitor Moabitibus ille est.

Interea excedit positis de sedibus Abram

Et Gerarum ad terras socia cum coniuge transit.

Hic Abimelechus cupiens consortia Sarrae

685

Principis arbitrio (germanam nam fore uates

Dixerat eximius, fraudem ne forma pararet

Coniugis innocuo, riuales dum cauet iras)

Nec tamen eualuit ualidis terroribus actus,

Qui mentem adficiunt, quotiens peruersa libido est:

690

Nam deus inmisso torsit lictore tyrannum,

Qui cum terrifico rupisset somnia uisu,

Prosequitur trepidus uatem uix mente reuersa,

Cui Sarra sit dicta soror, ceu nulla mariti

Vincla ligent nuptam, quae sit coniuncta prophetae.

695

Ille docet causas seseque a crimine purgat,

Mentitus nihilum; patris nam germine creta

Sarra fuit, iuncta deducens linea sanguem.

Haec ubi constiterant, rector dat mille talenta

Et famulos; his molle pecus armentaque iungit.

700

Iugera quin etiam latos diffusa per agros,

Dummodo promeritum lenirent dona reatum.

Namque domus regis admissa piacula pendens,

Agmine morborum pariter grassante per omnes,

Germina femineis dudum decusserat aluis.

705

Verum ubi pacificus uates pro rege poposcit

Procubus ante deum, promptim se laeta per omnes

Reddidit ubertas aluosque impleuit opimas.

Ipse etiam insuetis postrema in tempora uotis

Fit pater, et laeti reputans solacia risus,

710

Nuncupat Isacum, mandata et numinis alti

Efficit, octauo decerpens lumine tegmen

E ueretro, stabilesque uidens iam promere gressus

Coniunctos inter socia de stirpe propinquos

Vescitur et mensis genitor gratatur opimis;

715

Nam desperatis maior fit gratia uotis.

Iamque puer puero iunctus dum ludit alumno,

Conpulit ignito matrem turgescere felle,

Vt famulam inuisam pariter cum pignore pellat,

Et tamen inuitus senior, dum maxima iussa

720

Obseruat domini, pariter detrusit utrumque.

At mulier postquam domini de sede remota est,

Auia dimoto lustrat secreta recessu.

Iamque panes cunctos uinumque insumpserat omne,

Exanimem lasso suspirans pectore natum;

725

Deuenit ad puteum, cui tum Iuratio nomen

Indiderat, maestoque impleuit deuia questu:

Cum deus adflictae lacrimis trans aethera motus

Confirmat trepidam natoque ingentia dicit

Regna parata suo, cuius tum clade gemescat.

730

Ilicet inriguo scatebras de gurgite libans

Erigitur natoque simul gaudente laetatur.

Procedunt pia iussa dei; iam paruulus arcum

Tendere et aligeras coepit torquere sagittas.

Interea uates, ne quid clam forte pararet

735

Ductor Abimelechus, conectit foedera pacis,

Vt, quia de puteis fuerant certamina mota,

Reddita securam firmarent otia uitam.

Iuratur placitaeque manent concordia pacis.

Inde senex curuo terram dum sulcat aratro,

740

Ingentem laetis compleuit messibus aulam

Sublimemque deum supplex per uota precatus

Philistinorum placidus consedit in aruis,

In quibus aetherii temptatur numinis orsis,

Vnicus ut natus gladio decumbat ad aram.

745

Nec mora, cum tumidi conscendit culmina collis,

Cornipedem ducens famulis natoque uadentem.

Tertia iamque die, cum sol candentior axe

Fulgeret medio, totas dum contrahit umbras,

Dimittit pueros senior natumque capessit,

750

Vt sarmenta gerens, flammarum pabula, collo

Scanderet oppositi pariter fastigia collis.

Iamque adeo flammis surgentibus altar ad ipsum

Sistitur, euinctus manibus posterga retortis.

Dumque pater natum properat diffindere cultro,

755

Eminus albentem prospectat sedulus agnum,

Qui melius fuso compleret sacra cruore.

His actis uetulo decedit corpore Sarra.

Cumque locum busto praestarent pignora Cetis,

Dissensit uates, pretio taxare paratus.

760

Quadringenta dedit sestertia diues Ephrono,

Dum sociam duplici gaudet mandare sepulchro.

Nomen Mambra loco ueterum narrauerat aetas.

Ilicet e famulis quendam, quem uita fidesque

Fecerat insignem, conceptis dicere uerbis

765

Et iurare iubet, dextram dum subdit amicam

Conectitque femur, nullam de gente Chananna

Iungendam nato, quoniam de stirpe parentum

Sit ducenda magis; quae si fortasse resistat,

Mittendum caelo, facile qui molliat iram.

770

Ille alacris tumidis inponit dona camelis

Assyriamque petit, iam cernens tecta Nachorae.

Dumque silens secum domini mandata reuoluit,

Conspicit eximiam uenientem fonte Rebeccam,

Quae non tarda uiro frigentes porrigit undas

775

Inuitatque domum. cuius sit filia, fatur;

Iungitur hospitio iuuenis, mox munera promit,

Omnibus explicitis uadit nuptura marito.

Iamque iter emensos prospectat comminus Isac,

Quem Rebecca uidens dorso defluxit ab alto

780

Obstipumque caput tenui uelamine condit.

Iunguntur taciti dominoque auctore laetantur.

Sed postquam senior centum transcenderat annos,

Septies et denos, largitus munera cunctis

Decessit, gemini donatus sede sepulchri.

785

Interea patrias indeptus filius aedes

Ad puteum degit, fuerat cui Visio nomen.

Iamque quater denos illic transegerat annos;

Coniuge cum dicta patriam ditauerat aulam:

Quae cum praecipuo canderet sidere formae,

790

Infecunda diu nesciuit gaudia matris.

Sed cum sanctifico dominum deposceret ore,

Heredem ut iustum coniunx grauidata crearet.

Auditur; geminis turgescit feta Rebecca.

Quae mirata diu crescentis pondera uentris,

795

Consulit aetherii supplex responsa tonantis

Agnoscitque suo populos in pectore binos

Disparibus meritis ad lumina surgere uitae.

Nam qui prima tenet meritae primordia lucis,

Subditus imperiis agitur seruire minoris.

800

Ergo ubi iam facili gignuntur pignora partu,

Corpore puniceo senior se promit ad auras,

Nigrantes toto consertus corpore saetas.

Quem pater Esau placito de nomine dixit.

Post, fraterna tenens manibus calcaria pressis,

805

Nascitur insigni praediues mente Iacobus.

Lustrabat senior uacuos uenatibus agros,

Bucina raucisono dum complet saxa tremore.

Ast alius, blandi conseruans pectoris acta,

Gaudebat patriis inlaesus uiuere tectis.

810

Maiorem genitor tenero palpabat amore.

Ast alium toto mulcebat pectore mater.

Qui cum Niliacam lentem soluisset in unda,

Conpositos fratrem nitentem sumere pastus

Perpulit, ut primos sibimet deferret honores.

815

Haec inter malesuada fames et prima malorum

Conpulit a patriis uatem discedere terris.

Philistina petit rura, mox Gargara transit,

Abimelecha suo quae tum sub iure tenebat.

Incedens claro dominum cum lumine uidit

820

Vrguentem dictis, adeat ne regna Canopi,

Sed teneat solum, dominus quod praestitit, aruum.

"Nam licet ignotos inter uideare morari,

Attamen inmensum genitor mansurus in orbem

Semine multiplici gaudebis crescere gentes,

825

Testamenta mei sument quae maxima uerbi."

Ilicet in Geraris socia cum coniuge degens,

Germanam potius paterno edisserit actu.

Ne commota leui cupidine turba Philistim

Coniugium uatis correptis tolleret armis.

830

At rex, dum patula lustrat secreta fenestra,

Ludentem niuea cernit cum coniuge uatem,

Conubiumque uidens cunctos sub lege cohercet,

Ne sociam quisquam temptet raptare prophetae.

Iamque famem dudum patriis qui fugerat oris.

835

Hordea mollitae dum spargit credita terrae,

Centenos laeto carpsit de caespite fructus.

Nec minus interea placido ditescit in actu

Multimodas inter pecudes terramque feracem.

Continuo infelix torquet dum pectora, liuor

840

Inriguos turbat puteos atque aggere conplet,

Vt procul abscedens possessos linqueret agros.

Euitans igitur tumidae discrimina rixae,

Discessit mansitque diu conualle Gerarum,

Et cum sollicito puteos demitteret actu,

845

Inuenit gelidas scatebroso e fomite lymphas.

Exceptusque dolo pastorum deserit iras

Inuisosque locos Litis de nomine signat.

Promouet inde gradum rursusque egesta profundo

Terra cauo gelidos in lucem protulit amnes.

850

Et quia mordaci fuerat certamine trusus,

Conpellat meritis liuentia pectora dictis

Ac, postquam tetricas fregit pax aurea lites,

Nomen Habundantis studuit transcribere terrae.

Dumque sagax mutat celeri noua gramina passu,

855

Deuenit ad colles, quibus est Iuratio nomen.

Illic perspicuo dominum cum lumine cernit,

Tempore quo medios euoluunt sidera cursus,

Admonitus tristes e pectore trudere motus,

Inuicto tutante deo per bella, per hostes.

860

Excitus gelidos post somnum colligit artus

Et uenerans structa dominum mox supplicat ara.

Interea reges ueniunt Abimelus et Ozas,

Phicolo comitante simul ferrumque gerente,

Vt, quia pacifico uellet se adiungere uati,

865

Necteret insertis concordia foedera dextris.

Excipitur placide mensaque expletus eadem

Optatam reuehit posito discrimine pacem.

Hinc inter medios surgit discordia fratres;

Namque pater longo iamdudum grandior aeuo,

870

Amissum cum sole diem oculosque sepultos

Mente ferens placida mortemque instare recordans,

Maiorem natum, pietas quem sola uidebat,

Impellit, sumat pharetram celeresque sagittas,

Exhibeatque sibi carnes de more ferinas,

875

Sumpturus patriae confestim munera linguae.

Id Rebecca uidens carum dat scire Iacobum,

Conpellens, geminos ut promptim deferat haedos

Ac pro fratre uago studeat mactare parenti.

Et, ne forte dolos nudaret corpore leui,

880

Pellibus obtegitur, hirsutum quae fore praestent,

Fraternaque toga praeuelans pectus et artus,

Optulit indeptas uelut in uenatibus escas.

Nec tamen occuluit penitus praenuntia corda.

Namque senex, iuuenem totum dum dextera lustrat,

885

Noscitat Esaum saetis, sed uoce Iacobum.

Ac postquam compressa fames dimotaque mensa est,

Admonet, ut propius sese sistatque locetque.

Ille ubi demisso successit uertice dextrae,

Candida sanctiloqui percepit dicta parentis.

890

Oscula dum pressis delibat dulcia labris.

Nam post optata longae commercia uitae

Anterior frater minimo seruire iubetur.

Interea Esaus, longis discursibus actus,

Viscera iam saturo portabat capta parenti.

895

Et licet officio multum placuisset et actu,

Intercepta tamen non quiuit sumere dona.

Inde irae et lacrimae et fraus quaesita nocendi:

Quam Rebecca uidens fraterno in pectore prodit

Iacobumque monet cognatas uisere Carras

900

Labanumque suae germanum quaerere matris,

Donec longa dies conceptas mitiget iras.

Iungitur et matris monitis sententia uatis,

Dum tranquilla docens natum communiter ornat:

"Ne pete conubium, iuuenis, de gente Chananna

905

Sed memor eloquiis cari genitoris adhaere.

Est locus Assyriis, gemino qui cingitur amne.

Hic pater est matris nobis Bathuelus amicus

Labanusque gener, totis qui praedia Carris

Laeta tenet natasque fouet pubentibus annis.

910

Illa tibi coniunx, moneo, de stirpe petatur,

Quae genus egregium nostro de sanguine ducit."

At iuuenis, monitis gaudens seruire paternis,

Egreditur linquens patriam multoque labore

Defessus dulci declinat lumina somno.

915

Et dum praegelido consternit saxa cubili,

Praeduram fesso subponit uertice cautem.

Ac dum securo refouentur membra sopore,

Aspicit intrepidus toto de lumine mentis

Haerentem scalam puro trans nubila caelo,

920

E gradibus cuius sublimis turba ruebat;

Ast alia e terris superas scandebat ad arces,

Ac dum praecipiti uoluuntur corpora casu,

Omnipotens prona spectabat fronte ruentes,

Haec super adiungens: "Ego sum rex magnus olympi,

925

Iampridem dominusque tuus dominusque parentis:

Pelle metus tristes; tellus, cui membra dedisti,

Certa tibi sedes et cunctis te duce natis.

Tu nunc perge memor coeptumque haut desere munus.

Me duce dimissas iterum remeabis ad urbes."

930

Illi somnum ingens rumpit pauor ossaque tota

Concutit umenti perfundens membra fluore.

Et super haec memorat: "Domus est hic magna tonantis

Portaque, quae gemino reserat de cardine caelum.

Mox lapidem, capiti fuerat qui subditus, unguit

935

Atque Domum domini conpellans indice saxo

Promittit decimos daturum se fore fructus.

Iamque iter inceptum celerans, qua semita duxit,

Peruenit ad puteum, qui uasta per auia solus

Molle pecus riguis semper palpauerat undis.

940

Hic gregibus trinis pastores sole calente

Libabant tenues latices aestumque leuabant;

Hisque salutatis disquirit singula uates,